Þjóðviljinn - 28.11.1961, Page 6

IðÐVILJINN
Útgefandl: Samelnlngarflokkur alþýSu - Sósfalistaflokkurinn. - Ritstlðrar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Olafsson, Sígurður Guðmundsson. —
Fréttaritstlórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. - Auglýsingastjórl: Guðgeír
Magnússon. - Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 18.
Sími 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 50,00 á mán. - Lausasöluverð kr. 3.00,
Prentsmiðja Þjóðvlljans h.f.
Hjartfólgnar illspár
TPalin er í illspá hverri ósk um hrakför sýnu verri“,
segir Stephan G. Stephansson, og sú ályktun
hefur sannazt á Morgunblaðinu undanfarna daga og
vikur. Blaðið 'hefur skrif'að ókjörin öll um vandamál
Finna (og reynt að halda því fram að það væri að
sama skapi gagntekið af finnskri ættjarðarást sem hin
íslenzka væri þrotin); það hefur sagt berum orðum að
Sovétríkin krefðust herstöðva í Finnlandi, að þau ætl-
uðu að innlima Finnland í Varsjárbandalagið og jafn-
vel gera Finnland að ..kommúnistísku leppríki“. Hafa
ritstjórarnir skrifað sig upp í stjórnlausan æsing dag
eftir diag, og í.óðagotinu hefur sú staðreynd birzt æ
skýrar, að illspárnar voru einnig ástríðufullar óskir og
vonir Morgunblaðsmanna. Þeir gátu ekki dulið þá eft-
irvæntingu sína að Sovétríkin sýndu Finnum óbilgirni,
svo að 'hægt yrði að nota það til árása á íslenzka sós-
íalista! Og þeir voru að lokum orðnir svo helteknir af
óskhyggju sinni og sannfærðir um að hún myndi ræt-
ast að þeir öskruðu með stærsta fyrirs'agnaletri sínu yf-
ir þvera forsíðu á laugardaginn var að það væri „níð-
ingsbragð kommúnistia á örlagastundu Finna“ að Þjóð-
viljinn skyldi segja frá þeirri staðreynd að Vestur-
þjóðverjar hafa leitað fyrir sér um heræfingastöðvar
hér á landi. Þiannig átti það að vera Þjóðviljinn sem
kallaði yfir Finna þær herstöðvar, sem Morgunblaðið
var áfjáðast í og taldi alveg vísar; Þjóðviljinn skipaði
fyrir og Krústjoff hlýddi! Öllu lengra varð naumast
komizt, og það var ömurlegt iað sjá hvernig Morgun-
blaðið breyttist í lúbarinn rakka með rófuna milli
afturfótanna, þegar í ljós kom sama daginn og tryll-
ingsfyrirsögnin birtist, að viðræður Finna og Sovét-
ríkjanna höfðu borið hinn bezta árangur. Samia dag-
inn og góðviljað fólk um öll Norðurlönd fagnaði, var
Morgunblaðið hnípið; það Var eins og lífsblóm þess
hefði verið rifið upp með rótum þegar hinar hjart-
fólgnu illspár rættust ekki. (Hins vegar láðist blaðinu
að sjálfsögðu að halda því fmm að það hefði verið
Þjóðviljanum og íslenzkum kommúnistum að þakka
hversu góð málalok urðu í viðræðum Kekkónens og
Krústjoffs; meinfýsin fylgir ekki slóðum rökvís-
innar.)
Tlliðstæð viðbrögð hafa um langt skeið einkennt öll
skrif Morgunblaðsins um utanríkismál; það hefur
fagnað öllum ótíðindum sem það hefur ímyndað sér
að hægt væri að nota til æsinga hér á landi og árása
á Sósíalistaflokkinn, Þjóðviljann og verklýðshreyfing-
una. ‘Morgunblaðið lýsti meira að segja gleði sinni yf-
ir kjarnorkusprengingum Rússa vegna þess að þær
hefðu haft þær „góðu“ afleiðingiar að gera forustu-
menn Framsóknarflokksins hernámssinna á nýjan leik.
Þannig er hver erlendur atburður aðeins metinn eftir
því hvort hægt sé að nota hann sem tilefni æsinga hér
heima, til þess að beina athygli fólksins frá smánar-
legum lífskjorum og lífshættulegri utanríkisstefnu.
Allar fréttir um frið og sagttir og menningarlega fram-
komu í alþjóðasamskiptum valda Morgunblaðsmönnum
sárri vanlíðan; framkoma þeirra er eins og viðbrögð
eiturlyfjaneytandans sem er miður sín ief hann fær
ekki ákveðinn skammt dag hvern.
Tjjóðviljinn hefur margsinnis bent á það að Morgun-
* blaðið sé einsdæmi; Sjálfstæðisflokksmönnum sem
kunnugir eru t.d. íhaldsblöðum á Norðurlöndum hlýtur
að renna til rifja hversu mismunuirinn í málflutningi
er alger. Og þrátt fyrir allt skal því ekki trúað að
viti bornir menn í þeim flokki láti sér lynda það öllu
lengur að málgagn þeirra sé dag hvern einskonar sjúk-
dómsannáll sem sýni vaxandi andlegar meinsemdir
■'ritstjóranna.—• m.
t *>& • * - - 3

Jafnskjótt og forusta Al-
þýðuflokksins brást Ól- , k ^
íhaldið að láta til skar-
ar skríða gegn honum
og hinum rússneska
fóstursyni hans. í þess-
um kafla greinar sinnar
skýrir Arnór Hannibals-
son frá árásarundirbún-
ingnum.
Skipt er um lögreglu-
stjóra í Reykjavík og
manni sem hlotið hafði
sjólíðsforingjamenntun
hjá Dönum falið alræð-
isvald í bænum. Hann
býður út hinum trygg-
ustu íhaldsmönnum og
vopnar þá gegn sam-
borgurum sínum. Við-
búnaður er ha'fður til að
f f Árásarsveitin kemur að húsi Ólafs Friðrikssonar, Suðurgötu 14, uppúr hádegi 23. nóvember 1921. Fyrstir fara 80 hvítliðar vopnaðir
taka a moti særðum byssum og bareflum. Tæknin við töku augnabliksmynda var frekar frumstæð í þá daga hjá því sem nú er orðið, svo þröng komu-
mönnum ocr dauðum Úr manna til hægri á myndinni sést óglöggt. Ráðizt var inní húsið um norðurdyrnar. Til vinstri eru dyr út úr svonefndri sólstofu en
tröppurnar frá þeim eru farnar. Þar var komið út með rússneska drenginn Nathan Friedman 18. nóvember, þegar hann var hrif-
væntanlegum bardaga í inn úr greipum lögreglunnar á síðustu stundu. 1 baksýn eru gömlu húsin á Landakotstúni, Garðastræti var ekki til þegar þetta gerðist.
Góðtemplarahúsinu.
AÐFÖRIN AÐ ÓLAFI FRIÐRIKSSYNI
Í NÓVEMBER 1921 - 40 ÁRA AFMÆLI
íhald Reykjavíkur vopnast
gegn samborgurum sínum
Það var ljóst, að íhaldið hik-
aði við að láta til skarar skríða.
Það var ekki öruggt um sigur,
þótt það efldi vopnaða sveit
igegn Ólafi. Gerðir þess ultu því
á því, hversu öflugs stuðnings >
Ólafur naut. íhaldið hlaut að
hafa gert sér grein fyrir því, að '
„svangir menn spyrja ekki að
lögum“ (orð „Gamals sjómanns"
í Alþýðublaðinu 20. okt. 1921).
Það valt því á afstöðu Alþýðu-
flokksins, hvort íhaldið lét und-
an síga bardagalaust, eða hvort
það reyndi að yfirbuga Ólaf með
valdi. Alþýðuflokksstjórnin
valdi sér hið aumkunarverða
hlutskiptið, gerði sjónarmið and-
stæðingsins að sínu og sveik
Ólaf, seldi hann í hendur óvin-
unum. Og afsakanirnar voru í
anda hugleysingjans: Með því
að svíkja verða vandræði „í
miklu smærri stýl“, með því
að svíkja verða endalokin góð
fyrir alla, þ. e. með því að
svíkja gat íhaldið rekið rúss-
neska drenginn úr landi og
fangelsað Ólaf, enda bjuggu Al-
þýðuflokksbroddarnir sig undir
að sætta sig við það, með því
að víkja honum frá Alþýðu-
iblaðinu. Aðra meiningu getur sú
setning ekki haft, að endalokin
verði þannig bezt fyrir alla.
Aumingjaskapur Alþýðuflokks-
broddanna kom hvað berast í
ljós, þegar þeir svo reyna að
hylma yfir hugleysi sitt og
svík við Ólaf með því að þykj-
ast vera á móti því, að „níðst
verði á nokkrum mönnum vegna
iþessa máls“. (!!)
Þeir gátu þó tæplega ætlað,
að hægt yrðl að leysa málið
friðsamlega, nema með því að
standa fast að baki Ólafs með
kröfu um að hernaðarundirbún-
ingi yrði hætt, og semja þá
kannski á þeim grundvelli, sem
heiðarlegur andstæðingur. Þeir
ihlutu að hafa vitað um hemað-
arundirbúning íhaldsins ■—
vopnúð sveit hvítliða var æfð
og undirbúin af kappi — allt
gert til þess að hafa nægan við-
búnað til þess að ráðast gegn
andstæðingunum við fyrsta
veikleikamerki, sem sæist í
þeirra röðum, — og brjóta þá
niður með vopnum og ofbeldi.
Morgunblaðið hlakkaði og yf-
ir þessarri yfirlýsingu, og þann
24. nóv. hafði það „ekki annað
en gott eitt að. segja um þessar
gerðir (Alþýðu-)f lokksstj órnar-
innar“.
Svik Alþýðuflokksforystunnar
við Ólaf voru gullið tækifaéri,
sem íhaldið hafði beðið eftir
(en líklega ekki búizt við) og
greip tveim höndum. Þegar dag-
inn fyrir sambandsstjórnarfund-
inn hafði „fhv. Premierlojten-
ant i den danske Marine“ Jó-
hann P. Jónsson, þáverandi
skipstjóri á „Þór“, verið skip-
aður „lögreglustjóri, í Reykja-
vík“, en hinum raunveruléga
lögreglustjóra, Jóni Hérmanns-
syni, vikið frá, og átti hann
„að annast tollinnheimtumál
embættisins" til áramóta (Vísir,
24. nóv.). Var sú skipun all und-
arleg, því að samkvæmt stjórn-
arskrá konungsríkisins íslands
hafði konungur einn vald til að
skipa menn í embætti og vikja
mönnum úr þeim.
Þessi fyrrverandi sjóliðsfor-
ingi í danska hernum gerðist nú
hæstráðandi í Reykjavík í tvo
daga. Þá uppgötvaðist allt í
einu, að lögreglustjóri gat lög-
um samkvæmt aðeins verið einn
íi Reykjavík, og eftir það kall-
aði Jóhann P. Jónsson sið að-
eins „aðstoðarlögreglustjóra í
Reykjavík“. Verkefni hans var
fyrst í stað að vopna og æfa í
rnanndrápum lögreglu og varð-
menn bæjarins og auk þeirra
5, sveitir hvítliða, 200 manns.
AUs „gáfu sig fram“ 400 manns
til þessarra starfa. Var því fyrst
haldið fram af íhaldsins hálfu,
að hér væri um „sjálfboðaliða"
að ræða, en síðar kom í Ijós, að

Kl I«j
Sýnishék Kristmanns
framkvæmt hafði verið herút-
boð allra hvítliða í bænum. Um
það vitnar auglýsing, sem Jó-
hann P. Jónsson neyddist til að
birta í blöðum bæjaring þann
26. nóv.: „Vegna misskilnings,
sem komið hefur fram í bæn-
umyút af orðinu „sjálfboðalið“
lýsi ég hérmeð yfir, að vara-
lögreglulið það, sem hefir að-
stoðað mig við handtöku Ólafs
Friðrikssonar o. fl. neitaði að
taka til starfa nema eftir sér-
stakri kvaðningu til hvers ein-
staks manns, og hefir enginn
varalögreglumaður starfað sem
slíkur fyrr en hann hefir feng-
ið kvaðningarbréf.
Reykjavík, 25. — 11. — ’21.
Aðstoðarlögreglustjórinn í .
Reykjavík
Jóhann P. Jónsson.“
Þeir „sjálfboðaliðar“, sem
kvaddir höfðu verið í skyndingu
til herþjónustu til varnar hug-
sjónum íhaldsins, voru aðallega
úr Skotfélagi Reykjavíkur, fé-
laginu „Stefni" og ennfremur.
aðrir íhaldsmenn bæjarms. Þeir
lögðu þegar í stað undir sig
Iðnaðarmannahúsið (Iðnó) og
var herforingjaráðið þar til
húsa. Einnig lögðu þeir undir,
sig geymslur skotfæraverzlunar
Jóh. Ólafssonar & Co. og höfðu
þar vopna- og skotfæraforðabúr.
Allan þriðjudag 22. nóvember
fór fram ákafur undirbúningur
undir orrustuna við alþýðu
Reykjavíkur.
Þegar í stað tók hinn fyrr-
verandi danski sjóliðsforingi sér
alræðisvald í hendur: Bannaði
fundahöld, . kom á símskeyta-
skoðun og símtalahlustun, skipu-
lagði njósnir um menn hvar-
vetna í bænum. Allt þetta var
gert í krafti tilskipunar sjóliðs-
Fxambald á 11. síðu. !
Kristmann Guðmundsson:
VÖLUSKRÍN; sögur, ljóð
o.fl. Almenna bókafélagið,
Reykjavík 1961.
Bók þessi er gefin út af Al-
menna bókafélaginu í tilefni af
sextugsafmæli höfundarins. í
bókinni eru 18 sögur, ræða, rit-
gerð og nokkur Ijóð. í formála
segir að bókin sé gefin út sem
„sýnisbók“, en ekki sé um að
ræða úrval .úr verkum Krist-
manns. Höfundur hefur sjálf-
ur valið efni til bókarinnar.
Þótt höfundar séu áð jafnaði
ekki dómbærari á verk sín en
hver annar, hlýtur það þó að
mega teljast nokkur trygging
þess, að hér sé saman komið
það af verkum höfundar, er
hann telur helzt eiga eríndi við
okkur, að frátöldum hinum
lengri sögum hans.
í formála segir að vísu að
höfundur hafi valið sögurnar
„með það í huga að þær sýndu
sem flestar hliðar á smásagna-
gerðarlist hans, án þess þó að
þær þættu endilega þær beztu
þeirra“. Sé þetta rétt, sem
varla verður efað, tekur maður
einna fyrst eftir því við lestur
bókarinnar hve „smásagnagerð-
arlist“ Kristmanns hefur fáar
hliðar. Sögurnar eru flestar
mjög líkar. Þær eru rómantísk-
ar með ljóðrænum blæ. Málfar-
ið off hátíðlegt, uppskrúfað og
fremur einhæft. Inní þær er
víða hrúgaÖ dómadags firnum
af hástigs ’ lýsingarorðum, er
virðast ekki þjóna neinum
skynsamlegum tilgangi en slíta
frásögnina oft í sundur svo les-
arinn veit varla sitt rjúkandi
ráð. Hann er allt í einu kom-
inn inní einhvern annarlegan
þokuhjúp, innan um dularfull-
ar verur frá öðrum heimi.
Ein saga ber þó af öðrum. í
bókinni, en það er sagan
„Svona er lífið“. Hún segir frá
gömlum sveitarlim, sem ætlar
að gríoa til þess óyndisúrræðis
að hengja sig. því hann hefur
misst allt það, sem nokkurs
virði er i lífinu. Jafnvel brenni-
vínstár er ófóanleat. Það verð-
ur karli til lífs að sjálfur kaup-
maðurinn, sem orðinn er gjald-
þrota, kemur á móti honum
ríðandi, með nóg af brénnivíni,
og þegar bað er fengið er engin
ástæða lengur til angurs og
mæðu, hvað þá að svipta sig
lífinu. og hann heldur aftur
heim á leið hinn ánægðasti með
axlafulla brennivínsflösku,
gjöf kaupmannsins. Eg las
þessa sögu fyrir allmörgum ár-
um í Lestrarbók Sigurðar Nor-
dals og líkaði hún vel. Það álit
hefur ekki brevtzt við endur-
lestur hennar nú. Sagan er vel
skrifuð og skemmtileg. Það er
yfir henni viss raunveruleiki,
sem virðist næsta sjaldgæfur í
smásögum Kristmanns. Önnur
bezta sagan í bókinni heitir
„Samvizka hafsins“. Þetta er
allgóð saga og ber nokkur
sömu einkenni og hin fyrr-
nefnda, en þessar tvær sögur
eru hinar elztu í bókinni, og
er það útaf fyrir sig nokkurt
athugunarefni.
Ljóðunum í bókinni er skipt
í tvo kafla. Annar hefur að
geyma æskuljóð, Hinn ný eða
nýleg ljóð. Heldur er þetta
máttlítill skáldskapur, og þó
sýnu léttara yfir eldri Ijóðun-
um, t.d. er ,,Þula‘‘ snoturt ljóð
og áferðarfallegt. Yfir hinum
nýrri ljóðum er einhver remb-
ingslegur mæðusvipur, sem ger-
ir þau heldur ófýsilegt lesefni.
„Litla kaffi“, nefnist reyfari,
sem höfundur hefur af ein-
Barnabók á heimsmarkað
Ásgerður Búadóttir:
Rauði hatturinn
og krummi.
Helgafell 1961.
Bók Ásgerðar Búadóttur er
ætluð allra yngstu börnunum,
þeim sem hafa ekki enn lært
þá kúnst að lesa, en eru þó
manna þakklátust fyrir góða
sögu og kunna vel að meta lit-
skrúðugar myndir.
Sagan er ekki sögð í mörg-
um orðum, en hún er hnitmið-
uð og sérega vel sniðin við
hæfi barna á aldrinum 2—3
ára. Hugmyndin að sögunni er
hnyttin og kunnáttulega fram-
sett af skilningi á kímni og á-
hugaefnum barna á þessu ald-
ursskeiði.
Allt útlit bókarinnar er ný-
tízkulegt og framúrskarandi
Kristmarin Guðmundsson
hverjum ástæðum viljað hafa
með í bókinni. „Viðleitni" heit-
ir hugguleg ræða flutt í Guð-
spekifélaginu, og aftast er svo
ritgerðin „Að eiga og missa“,
sem mun vera samin á striðs-
árunum síðari. Þetta er býsna
góð ritgerð, hófsöm og öfga-
laus.
Bókin er snoturlega útgefin,
og mér næst að halda að í
henni komi nokkuð glöggt fram
helztu höfundareinkenni Krist-
manns. Myndi ég ráðleggja
þeim, sem vilja kynna sér rit-
mennsku hans, að byrja á að
lesa þessa bók.
Ekki get ég lokið þessu rabbi
án þess að minnast frekar á
formálann, sem er skrifaður af
Gunnari G. Schram. Mér finnst
það hefði verið sjálfsögð hátt-
vísi af útgefanda að fá til þess
starfs einhvern ritfæran mann,
sem hefði a.m.k. lesið bækur
Kristmanns og getað sagt okk-
ur eitthvað um ritstörf hans.
Jón frá Pálmholti.
í Smálöndum
eyiileggst i eldsvoða
í gærmorgun klukkan 20 mín-
útur fýrir 9 var slökkviliðið
kvatt inn í Smálönd að húsinu
Eggjavegi 3. Er á staðinn kom
stóð eldur út um alla glugga og
fékk. slökkviliðið ekki við neitt
ráðið, enda vatnslaust í hverfinu
og varð að sækja allt vatn niður
að rafstöð. Stafaði vatnsleysið af
því, að rafmagnslaust var í
hýérfinu, en vatni þangað er dælt
með rafrnagnsdaelu.
Húsið er talið eyðilagt af
völdum eldsins og eins brann allt
innbú, sem var óvátryggt. Hef-
ur eigandinn, Friðsteinn Helga-
son, er bjó þarna með 7 manna
fjölskyldu, orðið fyrir mjög
miklu tjóni.
Húsið var einnar hæðar timb-
urhús, múrhúðað að utan. Ekki
er vitað um eldsupptök fyrir
víst, en álitið er að kviknað
háfi í út frá olíukynditæki.
smekklegt. Klippmyndirnar eru
einfaldar að formi, lifandi og
fallegar. Þær eru í fimm litum.
rauði hatturinn og svarti
krummi gefa þeim glaðlegan
svip, en bláa p^ysan og grænu
buxurnar hans Tuma bregða
yfir þær fáguðum fínleika, sem
stundum minnir á hin fögru
veggteppi Ásgerðar.
Textinn er prentaður á fimm
tungumálum: íslenzku, ensku,
-þýzku, dönsku og frönsku.
Hvert mál hefur sinn lit af
þeim fimm litum, sem mynd-
irnar eru í, og tekst Ásgerði
þannig að skapa myndræna
heild úr opnunni. Annars vegar
er síðan með litprentuðum text-
anum, sem líkist röndóttu
klæði, ■ hins vegar síðan með
klippmyndinni.
Því miður hefur læðst „villa
inn í íslenzka textann á ‘Oin-
um stað. Þar stendur: „Tumi
varð fjarska, fjarska glaður að
eignast svona fallegar fjaðrir
og flýtti sér að festa þeim í
hattinn sinn.“ Þetta virðist mér
þágufallssýki. Annan galla
fann ég ekki í þessari fallegu
bók. \c
Vilborg Dagbjartsdóttir
1
jfj) — ÞJÖÐVILJINN — Þriðjudagur 28. nóvember 1961
Þriðjudagur 28. nóvember 1961 — ÞJÓÐVJLJINN