Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 4

Stefán GuSmundsson á Raufarhöfn segir frá: Hjá vandalausum
— Vinnumennska — Reimleikar — Fjörutiu ár i verksmiÖjunni
PZ.?*' t %
f'Hann ólst upp hjá vandalausum.
^Jm tugi ára tilheyrði hann stétt
áem nú er eiginlega horfin ár Js-
<
í'andi. í fjóra áratugi hefur hann
i
knnið í verksmiðjunni. Hann hefur
unnar. En hraða og stórvirkni nú-
tímans hefur ekki tekizt að rækta
með iióiium steigurlæti, þaðan af
síður frusk og gleypugang. Og þótt
margt hafi vafalaust farið á annan
Stefán Guðmundsson og kona hans Arnþrúdur Hallsdóttir.
^éð bæinn spretta uppúr moltljai§«>ffí ,eii hann hefði kosið hefur það
»m, grjóti og gjótum strandlengj- ekki sýkt hann svartsýni.
; var þar sem draugagangurinn
' mikli gerðist. • *'
•’ i — Já. var ekki allt fullt af
, forneskju hér austur frá? Sjó-
, skrímsli á Sléttunni, drauga-
. gangur í Þistilfirðinum? Segðu
■ mér' eitthvað áf því.
Við íinnum hann í einu af morgna og komu þaar ílj4Uega -
telztu húsunum, rétt hjá prest-
Isetrinu og kirkjunni á Raufar-
,<höfn. Það er notalega rólegt
{að spjalla inni í litlu stofunni
^hans, hlýja og mildi í fari
;}hans, jafnvægi í svörum og
athugasemdum. Yfirlætisleysið
hvíslar að manni þeirri hugsun
'"að'lfkíégá kunni hann töluvert
ser í þeirri íþrótt sem
prestunum hefur ævinlega mis-
tekizt: að elska náunga sinn
'án þess að dómfella hann.
Hver er hann? Einn af „verk-
smiðjúfeörlunum“ á Raufar-
höfn, Stefán Guðmundsson.
— Hvaðan ertu, Stefán?
— Ég er fæddur á Hafurs-
•stöðum í Þistilfirði.
' — Hvenær?
' — 25. janúar 1888.
— Foreldrar mínir voru Sig-
jríður Jónsdóttir og Guðmund-
!ur Stefánsson. Þau bjuggu á
'Háíursstöðum, fluttust þangað
jfrá Krossastöðum í Eyjafirði.
■Móðir mín var eyfirzk en faðir;
Þistilfirðingur. Við vbrum %
tjsysíkinin. Ég ólst ekki upp
hjá foreldrum mínum og fór
r'8 ára gamall að Fremra-Álandi
:ög var þar til 16 ára aldurs.
— Hvernig var að alast upþ
fhjá vandalausum?
— Það var eins og gengur
Ijog gerist, mikið unníð, lítið
i aðra hönd.
íí — Húsakynni í þann tíð?
— Á Fremra-Álandi var
•Horfbaér með þilstöfnum fram á
jhlaðið.
;j — Búskapurinn og afkoman?
I: — Afkoman var heldur bág-
“borin, menn lifðu af eigin
ílestar sjálfar heinj' a. ícyMBÓ'Qd-'
á morgnana.
Allur íatnaður var heima-
unninn, skór úr sauðskinni og
hrossleðri.
Allir heimilismenn gengu að
heyskap á sumrin svo þá var
auður bær. Farið var út kl.
S áð 'mörgrii óg setzt að kl. •íO--
yf-^T fvSldim^Ég'"VS? -UatTh'n
byrja að slá 8 eða 9 ára gam-
alí. A túnaslættinum var ég
lájtinn slá útsköfur, en á engj-
uth var ég alltaf látinn raka.
UÍhglingsstelpa, einu ári eldri
en ég, var látin fara með hest-
ana þegar bundið var. Allt
hey sem var nærtækt vár
þúrrkað heima, en svo var far-
iðj í útilegu að Geldingsholti
o|» í Hvapp, gömul eyðibýli inn
í heiði .. Nei, við höfðum eng-
ir> tjöld heldúr lágum í heyjnú
um nætur. Heyið var þurrkað
og sett saman þar, þakið með
tqrfi og ekið heim á hestasleða
á, velurnáj ,
.... Kvöldvpkur? Jú. vanalega
vár setzt aö iklukkan sex
kvöld.in, borðað kl. 7 og efti
mat settust svo allir. að ver
sínu en húsbóndinn las sögur.
.... Nei, það var ekki lesið
mikið af Islendingasögum, þær
voru ekki til á bænum. Það
voru mikið lesnar neðanmáls-
sögi'.r úr Austra gamla. Hauk-
ur var keyptur og hann flutti
margar sögur, einkum leynilög-
reglusögur .... Nei, það var
ekkert lestrarfélag og frekar
lítið um bækur.
Ég fór 16 éxa gamall sem
vinnumaður að Sigríðarstöðum
7 og því haldið á beit 8—9 ’
stuncTir,- nema í vondum veðr- j
um. Það var oft vond færð o£"
eríitt, og stundum mokaði ég
oían af fyrir það í 3—4 tím^
.... Jú, það voru til hús yfi^
það .... Nei, ég var ekki í u)Þ
arnærfötum þegar hér var kom-
— Ég varð aldrei var við sjó-
skrímsli á Sléttunni. Og það
hefur svo sem ekkert komið
fyrir mig. Þegar ég Var ó 8. ári
varð ég var einhvers sem ekki
var náttúrlegt. Ég var þá á
Svalbarði hjá sr. Ölali Péturs-
synii Það voru flestir háttaðir
um kvöld og Sigurborg föður-
ið sögu heldur þykkum baðm- . ^ míjl orðin berfætt þegar
ullarfötum. Ytri föt voru * þún^qn* qð húp hafði gleymt
koppnum sínum sem auðvitað
vaðmáli og yzt var ég á váð-
málsstórtreyju og með prjóna-
hettu á höfði. Það voru þæfð-
ar og svellþykkar hettur í þá
daga, mjög hlýjar.
Síðasta veturinn á Grjótnesi
fðr ég á Langanes til PéturS
Methúsalemssonar til að læra
orgelspil. Var 6 vikna tíma. Ot-
enti svo vinnumennskuárið. Var
svo lausamaður eitt ár. Þá
þurfti að fá „iausamennskú-
bréf“. Það kostaði 2 krónur. —
Það var lambsverð þá. Lausá-
mennskuárið var ég um vetur-
inn á Gunnarsstöðum í Þistil-
f'irði. Fór vinnumaður næsta ár.
að Hvammi, var þar 3 ár. Það
var úr tré að þeirrar tíðar
hætti, bað mig sækja hann
íram í bæinn og bauð mér
Ijós. Ég var myrkfælinn og
hálftregur, samt lagði ég í það.
Það voru 12 tröppur í stiganum
niður í bæjargöngin. 1 miðjum
bæjargöngunum voru dyr til
beggja handa og þar voru tvær
tröppur niður í lægri gang út
í eldhúsið. Þar í miðjum gangi
vai’ hurð með þungan siga sem
féll aftur á eftir mér. Ég náði í
koppinn, fór svo inn, og siga-
hurðin haíði lokazt þegar ég
heyri að hún opnast af svo
mikilli ferð að hún skellur upp.
^a |
t'framleiðslu og keyptu sem # á Sléttu til Þórarins Guðnason-
:jminnstr •Þá- voru ■f-ráfæewý-nóg,-
Jmjólfe á sumrin og safnað t|l:.
jfvetrarins smjöri og skyri. Það,.
:jvoru 35—40 'ær í; kvíum. Þaéjr
tlgeröu gott gagn því þarna var
' afbragðs land. Innleggið í verzl-
:unina var ullin á vorin, frá-
Jfærulömbin og geldar ær, en
;ær sem áttu að vera til frálags
Éfengtt ekki hrút veturinn áður.
;’:Ekki var fært frá forustuóm né
þeim sem voru mjög styggar
• og sækn&r. í heiðina. Þarna var
-rldrei setið hjá ánum heldur
var þeim smalað kvölds og
ar .... Vinnutíminn? Hann var
frá 8 að morgni til 10 að kvöldi.
Væri góð slátturekja aö mor,gni
á sumrin var byrjað kl. 6. Mér
ifkaði afbragðs vel þarna. Árs-
kaupið átti að vera 40 krónur,
föt og skæðaskinn. Svp var ég
8 ár vinnv.maður á Bljkalörii. M
og 3 ár á Grjótnesi. Alltaf f.lár-
maður .... Já, það var alltaf
staðið yfir fénu allan liðlang-
an daginn, það var ekki verið
að gefa því nema í aftaka-
veðrum. Það var vanalega far-
íð með féð á morgnana um kl.
að vegg, lóðsnúran lykkjast og
lóðið íellur niður — en hurðin,
bifast ekki frá veggnum! Ég
varð óskaplega hissa en hélt þó
áfram, og uppi í miðjum stiga
heyri ég að hurðin skellur aft-
ur.'Þarna níðri var enginn mað-
ur sem gæti skellt hurðinni upp
og síðan haldið við. hana. Þegar
þetta rann upp fyrir mér dró
úr mér ajlan mátt og það var
naumast að ég komst upp fyr-
ir hræðslu. Sigurborg sá þettg
á mér og spurði, en ég sagðí;
eins og var. Húri - kvaö þettá
ekki nýja bólu, en bað mig
orða það ekki við nokkurri
mann því þá þyrði . prestfrúin
aldrei roannlaus .niður af loft-
inu. — Það hafði verið kvenþ
niaður á þessum bæ sem varð
þunguð eftir bróðúr sinn.
Henni tólrst að ná í eitur eftir
að farið var að yfirheyra hana.
— En draugagangurinn í
Hvammi í Þistilíirði?
— Ósköpin gengu þar vetur-
inn áður en ég fór þangað ....
Nei, ég var ekkert hræddur við
það .... Nei, það hefur ekki
verið neinn draugagangur. Sá
sem fyrir þessu stóð hefur vþj-
að þennan kvenmann í burtu
— ef htm fór bar ekki á neinu.
Það var alitið aö verknaður-
inn stafaði frá stidku. Álitið að
fað-'r hennar stæðr fyrir þes$u.
SHtlkrn vár hálfa'n mánuð á
Þórshöín. þá gerðist ekkert
þangað til hún ,knm heim aft-
ur. Það var brotinn börðbún-
a'-ur. hh’atúm, kasfað, ílátúrri
hvolft fuilúm af sýru og vatni.
Nei. ég varð ekki var við
neitt eftir að ég i'luttist þang-
að.
.. Ég var í. Hvaromi v 3 ár.
Þá var árskaupið orðið 150 kr.
Þetta mu.n hafa verið 1915—
1917.
Árið 1918 fpr ég . sem ráðs-
maður að Fágrariesi á Langi-
nesi. Þar trúlofaðist ég' stúlku
af hinum beepumtiþar. Arr-
þrúði Hallsdóttur, — vorið 1920
fluttúm við'" svo; hingað tfl
Raufarhafnar og hofúm áft
heima hér síðan.
I-
Síldarverksmiðjan á Raufarhöfn, þar sem Stefán hcfur unnið í
fjóra áratugi, ekki þó í þessum byggingum nema síðan 1940.
— Svo þú hefur séð Rauíari-
höfn verða til — eða hvernig
leit hún út þá?
— Þá voru hér gamli bærinn,
Lundshúsið sem kallað var,
Garola búðin sem var verzlun
Einarsspna, þetta hús, Grund og
húsið hér á bak við, Bessastað-
ir, sambvggð. Svo var fisk-
hús, kallað Félaeshús, er bræð-
Framhald á 14. síðu
Z) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 24. desember 1961