Þjóðviljinn - 18.01.1962, Blaðsíða 4

I marzmánuði 1961 var
tveimur stúdentum frá Banda-
ríkjunum vísað úr landi. Ekki
var vitað um neitt, sem þeir
grátu hafa uniíið sér tii sak-
ar í Bandaríkjunum, en hins-
vegar hiifðu þeir haft forystu
fyrir frjálslyndum, írönskum
stúdentum þar í landi, sem
voru á móti rikisstjórninni
heima fyrir. Allir, sem ein-
hverja þekkingu hafa um á-
standið í íran, vita, að heima
fyrir bíður stúdcntanna ekk-
ert annað en hörmuleg fang-
elsisvist.
í kjölfar þessarar brottvís-
unar sigldu mótmæli íranskra
stúdenta hvaðanæva að úr
heiminum. í London stóðu
stúdenitar frá íran í marga
daga fyrir után bandaríska
sendiráðið í mótmælaskyni.
í hefndarskyni svipti þá rík-
isstjóm írans ýmsa helztu
forystumennina í mótmælun-
uin vegabréfum sínum. Þar
sem þeir voru þá orðnir vega-
bréfalausir, var þeim vísað úr
þeim litwdum, þar sem þeir
stunduðu nám.
Merkilega hljótt hefur verið
um þetta mál. Það er eins og
allir hafi keppzt við að þegja
það í hel. Ég tel því rétt
að kynna lesendum Æsku-
lýðssíðunnar bæði mál stúd-
entanna og einnig þær að-
stæður og orsakir, sem vald-
ar eru að því. Fyrri hluti
greinar minnar birtist hér á
síöunni í dag; seinni hlutinn
birtist á morgun.
Ég held að miirgum sé hollt
að lesa þessa lýsingu á „fr jáls-
lyndi og umburðarlyndi“,
bandamanna okkar í hinum
„frjálsa heimi“, sem grein
þessi fjallar um. Einkum vona
ég, að ýmsir forystumenn ís-
lenzkra stúdenta sjái sér fært
að lesa hana. Bæði ÆTTU
þeir að verja skoðanafrelsi
stúdenta BÆÐI VESTAN-
TJALDS og austan, og líka
er „vestræn samvinna“ mörg-
um þeirra allmjög liugleikin.
Gísli Gunnarsson.
© Asía er stór heimsálfa,
og Iran er land 1 Asíu. í
Vestur-Asíu.
© En hva'ð kemur okkur
Iran viö? Hvaö kemur okk-
ur viö land, sem er langt í
burtu? Hvað kemur okkur
við þjóð, sem er langt í
burtu? Mega þeir ekki
þjást og hvað sem er fyrir
okkur? Þeir eru ekki einu
sinni skyldir okkur. — Eg
skal útskýra máliö seinna.
Yfirstéttir hafa komið og farið..
Afæturnar, sem fyrir 2500 ár-
um áttu ekki nema hestvagna
aka nú kádiljákum. Ríki hafa
hrunið í rústir og önnur risið
á grunni þeirra. Stundum hef-
ur yfirstétt Irans ráðið öðrum
þjóðum. Stundum hefur hún lot-
ið boði og banni annarra. —
En bóndinn, sem nú lifir í víti
sveitaþorpsins er landeigandinn
kúgar, lifir í sama vítinu og
bóndinn á dögum Dareiasar III.
sem Alexander mikli felldi.
Menningarstigið er svipað. Hann
á „enga sögu“.
SAGA UM
BANDAMANN
Andstæðingar stjórnarinnar í Iran teknir af lífi.
• Sögufræg þjóð
Já, Iran er land í Asíu, sem
á merkilega sögu. Þeim, sem
hafa séð örsnauða bændur og
1 hungruð börn þeirra þjást í
skítugum sveitaþorpunum þyk-
ir þetta ef til vill undarlegt, —
en eigi að síður: Iran er land,
sem á merkilega sögu.
Iran hefur átt marga konunga,
mörg stórveldi, margar skraut-
legar hallir. margar áfjáðar yf-
irstéttir. Þess vegna á Iran
merkilega sögu. Saga mann-
kynsins hefur að mestu leyti
verið hingað til saga áfjáðra
yfirstétta, — saga um baráttu
þeirra um völd og auð, — um
réttinn til að kúga út úr al-
þýðunni eins mikið og hægt er
án þess þó að hún deyi al-
mennt úr hor. Það er lélegur
bóndi, sem lætur skepnur sín-
ar deyja úr hor.
y
En almenningur allra landa
á sér hvergi griðland í sögu-
bókum. Um hann finnast eng-
ar skrifaðar heimildir nema
einstöku sinnum. Það er í þess-
um bænda- og þrælauppreisn-
t
um, sem alltaf voru að koma
fyrir í öllum löndum og á öll-
um tímum. Hermennirnir létu
lífið í styrjöldum herkonung-
anna, — en það voru herkon-
ungarnir, sem hlutu heiðurinn.
Bændumir plægðu og sáðu, og
þrælarnir strituðu, og þeir gerðu
listir og hetjudáðir og „mikil-
menni“ fortíðarinnar möguleg.
En laun þeirra voru hungur og
örbirgð í þúsundir ára.
j Einmitt þannig er saga Irans.
fylkingartfréiftir
Hún er þara ein í dag o.g
það er mál málanna. Það er
málfundahópur Æ F R sem
byrjar í kvöld klukkan 9.
. Félagar, fjölmennið!
• Nútíminn
gengur í garð
Iran var aðeins venjulegt mið-
alda- eða fornaldarríki í byrj-
un 20. aldarinnar. Bretar höfðu
að vísu ítök þar, svo að Rúss-
ar hefðu þau ekki, en meira
var það ekki. 1 stuttu máli sagt:
Iran var landbúnaðarland, þar
sem yfirstétt átti landið og átti
auk þess keisarann með Bret-
um.
Þá fannst olía. Það er eins og
enginn hlutur hafi eins mikla
peningalykt og olía. Anglo-Iran-
ian Oil Company var stofnað.
Sem sagt: Það var brezka ljón-
ið, sem hlaut írönsku olíuna.
En um leið hélt nútíminn
innreið sína. Iðnaður efldist.
Borgir efldust. Borgarastétt
varð til. — Og verkalýður varð
til i borgunum. Iran breyttist
meira á fáeinum áratugum en
það hafði gert í áraþúsundir.
' - *, flOJ
Sveitaþorpin eru að vísu enn
þá eins og þau voru: Skítug og
full af fátækum bændum. En
ýmislegt hafði breytzt. Nýjar
hugmyndir höfðu rutt sér til
rúms meðal bændanna. Ásamt
verkamönnum bæjanna fóru
þeir að hata yfirstéttina heitar
en nokkru sinni fyrr. Og
bændauppreisnirnar fóru að
öðlast meiri tilgang og verða
hættulegri en áður.
Árið 1917 ráku verkamenn og
bændur í löndum rússneska
sarsins yfirstétt sína af hönd-
um sér. Áhrifin í Iran urðu
víðtæk. Uppreisn hófst meðal
bænda í norðurhéruðunum og
sovét voru stofnuð. En upp-
reisnin var bæld niður með
hjálp brezkra hersveita og
rússneskra hvítliðasveita.
Mikil uþplaúsn ríkti í land-
inu á næstu árum. Keisarinn
var duglaus maður og heita
mátti að brezki sendiherrann i
Teheran væri voldugasti maður
landsins. Spilling var geysimik-
il. Og við þessar aðstæður kem-
ur fram nýr herkonungur, —
ný keisaraætt. Þetta var Riza
Khan Pahlevi.
• Riza Khan
og sérvizka hans
Riza Khan var af fátækum
ættum. Enginn veit uppruna
hans. Atvinna hans var her-
mennska og herinn ruddi hon-
um braut til æðstu metorða.
Undir stjórn Riza Khan varð
Iran óháðara Bretum; hagstæð-
ari samningar voru gerðir við
ensk-iranska olíufélagið og
ýmsar verklegar framkvæmdir
ui-ðu í landinu. En hins vegar
hélt Iran áfram að vera það
sem það var; frumstætt land-
búnaðarland, og Bretar héldu
áfram að græða á iranskri olíu.
Því er ekki á móti mælt að
Riza Khan var með afbrigðum
sérvitur maður. Þannig taldi
hann ekki aðeins nauðsynlegt
að berja niður bændauppreisn í
Iran árið 1937 heldur líka að
drepa 20.000 bændur é eftir.
Sömuleiðis tók hann upp á
mjög undarlegum sið. Hvenær,
sem honum leizt vel á einhverja
jarðeign eða annað verðmæti
gaf hann út keisaralega fyrir-
skipun um, að þetta yrði per-
sónuleg eign hans. Þannig varð
hann fljótt auðugasti maður
landsins.
Bretar eru umburðarlyndir
menn, og allt þetta gátu þeir
þolað. En eftir 1933 tók Riza
Khan upp nýjan sið. Hann fór
að vingast við Hitler. Þjóðverj-
ar streymdu til landsins og
leystu Breta af hólmi. Þessa
sérvizku gátu Bfetar ekki þol-
að. Og árið 1941 héldu brezkar
hersveitir inn í landið og Þjóð-
verjar voru reknir burt. Og
Riza Khan var rekinn frá völd-
um og sonur hans, Múhameð
Riza Pahleví, var gerður keis-
ari.
• Bretar aftur
við stjórn
Bretar stjórnuðu nú landinu.
Að sjálfsögðu hélt Iran áfram
að vera sjálfstætt ríki. Iran
hefur alltaf verið sjálfstætt ríki.
Og eins og ég sagði hér að
framan eru Bretar umburðar-
lyndir menn. Við engri siða-
venju var hróflað, allra sízt eig-
um landeiganda. Nýi keisarinn
hlaut allar eigur föður síns ó-
skertar. Og Bretar innleiddu
jafnvel aldagamla siði, sem
Riza Khan hafði af einhverri
rælni hróflað við. Þannig komst
mútukerfið í stjórn landsins i
fullan gang á nýjan leik. Og
óþarfi er að taka fram að sam-
starf Breta og hins unga, glæsi-
lega keisara var mjög gott, —
já, fjarskalega gott.
Smáörðugleikar urðu í íran
eftir 1945. Nýjar bændaupp-
reisnir o.s.frv. Að sjálfsögðu var
þetta allt runnið undan rifjum
kommúnista, enda gátu allir
menn séð að sovézkar hersveit-
ir voru í norðanverðu landinu.
Að vísu hreyíðu þær hvorki
legg né lið með eða á móti
uppreisnarmönnum og hurfu úr
landinu jafnskjótt og búið var
að undirrita samning um sam-
eiginlega -vinnslu Sovétríkjanna
og Irans á olíu í Norður Iran.
Þá var hægt að berja niður
uppreisnina með brezkri og
bandarískri hernaðaraðstoð. Að
því búnu rauf iranska ríkis-
Framhald á 10. síðu.
Á laugardaginn var birti Al-
þýðu.blaðið leiðara um viðtalið
við Guðrúnu Hallgrímsd. form.
ÆFR, sem birt var á síðustu
Æskulýðssíðu. Það gat auðvitað
naumast hjá þessu farið, því
Guðrún er eins og leiðarahöf-
undur Alþýðublaðsins segir:
„falleg og nokkuð farahdíbuleg
ung stúlka“. Annars gengur
leiðarinn út á það að segja
iþeim lesendum Alþýðublaðsins,
sem áhuga hafa fyrir stjórn-
málum frá jólasveininum Stalla,
sem heimsótti jólakvöldvöku
ÆFR svo sem frægt er orðið. 1
lok leiðarans er borin fram
mjög þýðingarmikil spurning:
„Hvenær skyldu ungir komm-
únistar fá að skemmta sér með
jólasveininum Krúsa?“ Og get-
ur nú hver maður séð, að
stjómmálaritarar Alþýðublaðs-
ins hafa glöggt áuga með þýð-
ingaármestu atburðunum í
stjórnmálaheiminum og hafa
skemmtileg áhugamál.
Okkur langar svo að komá
hérna með eina litla sögu handa
Alþýðublaðinu til að ræða í
leiðurum sínum næstu viku. 1
síðustu skálaferð ÆFR bar svo
við, sem verða vill í slíkum
ferðum, að þátttakendur fóru í
leiki um kvöldið. Var m.a. farið
í „Frarn, fram íylking“ og kos-
ið milli Stalíns og Krústjoffs.
Allir kusu Stalín, nema einn,
en svo kom það upp úr kafinu
að það var fyrir misskilning að
hann fór Krústjoffs-megin.
Alþýðublaðið getur nú rætt
þennan atburð frá ýmsum hlið-
um. Til dæmis mætti benda á,
að ungir kommúnistar hylli
gamla harðstjórann í hjarta
sínu — eða þá að: ungir komm-
únistar haldi alltaf með þeim,
sem eru minni máttar o.s.frv.
Möguleikamir eru margir.
— ÞJÖÐVILJINN — Fimmtudagur 18. janúar 1962