Þjóðviljinn - 11.07.1962, Blaðsíða 4

Fr& Buchenwald tiI Hoheneck
Gata þjóðanna í Buchenwald, hluti af minnismerkinu um
Evrópu scm þar létu lífið.
tugþúsundirnar frá flestum Iöndum
/
• Ekkert, sem ég hef
séð um ævina, hefur
snert mig dýpra heldur
en að sjá þessa tvo staði
og bera þá saman. Milli
þeirra er ekki langur
vegur, báðir liggja
þeir innan takmarka
þýzka Alþýðulýðveldis-
ins, ekki all langt frá
Leipzig, það eru heldur
ekki mörg ár á milli
þeirra, báðir staðirnir
eru fangelsi á 20. öld-
inni, en þó er áreiðan-
lega ekki ofsagt að á
milli þeirra liggi tveir
heimar.
• Buchenwald tilheyr-
ir þeim heimi, þar sem
mannleg grimmd hefur
komizt á hæst stig, þar
sem saklaust fólk var
látið sæta hryllilegustu
örlögum sökum skoð-
ana sinna eða þjóðern-
is. Hoheneck er staður,
þar sem Þýzka Alþýðu-
lýðveldið reynir að
hjálpa því ólánssama
fólki, sem úrskeiðis hef-
ur gengið, til þess að
verða nýtir þjóðfélags-
borgarar og að standa
á eigin fótum.
Buchenwald, hve oft hefur
maöur ekki hugsað með hryll-
jngi um þann stað. Nú er ég á
leiðinni þangað. Með mér fer
kona frá kvennasamtökum
Þýzka ALþýðulýðveldisins. Af
ástæðum sem ég kem að seinna
nefni ég ekki nafn hennar.
Leiðsögukona mín segir mér
að í Buchenwald sé jafnan
mjög fjölmennt, þangað komi
6endinefndir víðsvegar að úr
heiminum allan ársins hring,
auk þess komi 4. apríl ár hveri
fangar þeir er lifðu fangavist-
ina af og haldi þar mót, slíkt
mót er einmitt nýafstaðið.
Og svo erum við í Buchen-
wald. Fyrsta fólkið sem mætir
okkur er sendinefnd erlendra
stúdenta, og svo lílill er heim-
urinn, að þar eru einmitt tveir
lslendingar, þau örn Erlends-
son og Ásgerður Ágústsdóttir.
Stúdentar þessir hafa meðferð-
is stóran blómsveig og örn Er-
lendsson léggnr hann fyrir
hönd þeirra á minnfsmeríð
Ernst Thálmann, en hann var
einn þeirra sem lét hér lífið,
sem kunnugt er.
Svo hefst gangan gegn um
íangabúðirnar, hvarvetna gap-
ir við manni talandi tákn hinna
hryllilegu atburða, sem hér
hafa gerzt. Við sjáum vagninn,
6em fangarnir voru bundnir við,
hengdir upp á höndunum, sem
ibundnar höfðu verið saman
íyrir aftan bakið. Okkur er
eýnt.hvar villidýr voru fóðruð
á allskonar góðgæti fyrir fram-
an augun á föngunum, sem
sultu. Við sjáum líkbrennslu-
ofnana, og að lokum safnið af
afkiipptu hári kvennanna, einn-
ig skó barnanna, sem hér létu
lífið. Þá eru hér kylfur, sem
fangarnir voru pyntaðir með og
einstaka gripir úr höfuðleðri
fanganna, svo sem lampaskerm-
ar. Einnig segir leiðsögumaður
okkar að fangaverðimir hafi
stundum þurrkað upp höfuð
fanganna og notað þau til
skrauts á iborðum sínum. Hér
létu 56 iþúsund manns lífið, þó
voru þetta ekki aftökubúðir
eins og í Póllandi, beldur venju
legar vinnufangabúðir.
Og allt í einu þoli ég ekki
meira. Regnvatnið á götunum
finnst mér hafa tekið á sig
blóðlit, mér finnst þefurinn af
sviðnuðu holdi þeirra sem hér
voru brenndir í ofnum enn
liggja hér í loftinu og vindur-
inn, sem gnauðar hér, ber að
eyrum mér kveinstafi, ekki
einungis þeirra, sem hér voru
'píndir, "heldur einnig allra
þeirra, sem píndir eru í fang-
elsum enn þann dag í dag og
samtíð okkar ber ábyrgð á.
Skómir hérna finnst mér allt
í einu ekki einungis vera skór
barnanna sem dóu hér fyrir
aldur fram, þeir eru allt í einu
einnig skór þeirra barna, sem
í dag ihrynja niður úr hungri i
nýlendum, hálfnýlendum og
vanþróuðum löndum víðsvegar
um heim.
Leiðsögukona mín lítur á
mig rannsakandi augnaráði.
„Við skulum koma héðan,” seg-
ir hún. „Þetta er mjög algengt,
ég hef farið hingað með fjöl-
mörgum kvennasendinefndum
og flestum verður illt, á eftir
förum við svo venjulega með
þær í kirkju, það hefur ótrú-
lega róandi áhrif, tónlistin um,
hverfið, þótt þær skilji ekki
sjálfa athöfnina.”
Fyrir utan fangabúðirnar
liggja fjöldagrafirnar, þar sem
hvíla 12—14 þús. manns. Þar
ihefur verið byggður stór
klukkuturn og inni í honum er
minnismerki, þar sem lagðir
eru blómsveigar. Fyrir framan
turninn er minnismerki um^
fangana, sem héðan frelsuðust
í apríl 1944, þeir rétta hendur
til himins og sverja: „Aldrei
framar”. Frá tuminum liggur
breiður gangstígur, sem hefur
verið nefndur „Vegur þjóð-
anna”, út að fjöldagröfunum.
Við grafirnar standa margir
stöplar og er hver þeirra með
stórri skál ofan á og á þar
hver þjóð sinn stöpul, Pólland,
Frakkland, Holland, Tékkó-
slóvakía o.s.frv. les ég á stöpl-
unurn. Leiðsögukona mín tjáir
mér að á hverju hausti, í
september, komi aðstandendur
hinna látnu og dvelji ihér hjá
gröfum ástvina sinna í hljóðri
andagt í 2—3 vikur, þá brenni
eldur á hverjum stöpli.
Síðan setjumst við inn í mat-
söluhús og hvílum okkur.
„Hvernig er það með fanga-
búðirnar í Belsen, ætli þær séu
einnig safn í líkingu við þetta?”
spyr ég leiðsögukonu mína.
„Já, ég hugsa, að útlendingar
geti fengið að sjá þær, svo var
a.m.k. fyrir 4 árum, þegar ég
átti heima þar skammt frá.
Hinsvegar er mjög illa séð, að
Þjóðverjar fari að skoða þær,
og fyrir tveimur árum komst
það upp, að 5 manna sendi-
nefnd var á leið hingað til að
skoða Buchenwald, hún var
öll tekin föst og varpað í fang-
elsi.”
„Nú, svo þú ert frá Vestur-
Þýzkalándi.”
„Já, ég flutti hingað fyrir 4
árum. En mest öll fjölskylda
mín og allt tengdafólk mitt er
fyrir vestan, manninn minn
missti ég í stríðinu.”
„Hvaða tryggingu hefur mað-
ur fyrir því að fangabúðir í
líkingu við þessar geti ekki
orðið til í Vestur-Þýzkalandi
enn þann dag í dag?”
Fylgdarkona mín lítur fast á
mig. „Enga. Globke er hægri
hönd Adenauers, hann bar á-
byrgð á öllu þessu sem hér hef-
ur gerzt, auðvitaú ’ ásamh:’fÍéjrþ
um. Enn fremur er lögreglan í
Vestur-Þýzkalandi skipuð mjög
mörgum sömu mönnunum og
var á 'Hitlerstímunum. Þó hugsa
ég ekki, að svona .slæmar
fangabúðir finnist í Vestur-
Þýzkalandi í dag en eitthvað í
þessa átt þó. Ég hef persónu-
lega vitneskju um að fólk er
látið vinna þar í fangelsum
þangað til það hnígur niður af
þreytu, og einnig veit ég til
að því er misþyrmt, hinsvegar
veit ég ekki til skipulagðra
pyntinga eins og hér hafa átt
sér stað, þó getur það meir en;
verið. Þetta máttu hafa eftir
mér opiniberlega í heimalandi
þínu, en iþá máttu heldur ekki
ibirta nafn mitt, maður veit
aldrei á hvaða saklausu fólki
slíkar upplýsingar geta bitnað.
og sem sagt, ég á fjölskyldu
fyrir vestan.”
„Þú hefur auðvitað samband
við fjölskyldu þína.”
„Ekki lengur, síðasta bréfið
skrifaði mágkona mín mér á
s.I. jólum, hún sagði mér m.a.
að frímerkið á bréfinu væri fá-
gætt og kvaðst setja það á bréf-
ið af því að hún vissi að ég
safnaði frímerkjum. Nú veit
hún vel að ég hef aldrei haft
áhuga á frímerkjum, en þetta
er gamalt bragð, sem oft var
notað á Hitlerstímunum. Ég
leysti varlega upp frímerkið,
undir því var skrifað: „Skrif-
aðu okkur ekki, það getur verið
hættulegt fyrir okkur”. Síðan
hef ég ekki skrifað og heldur
ekki fengið bréf að vestan.”
hafa flutzt og skyldfólks fyrir
vestan. Það er mikill munun
að búa hér eða þar hvað þetta
snertir, hér kynntist ég í fyrsta
skipti á æfinni réttarfarslegu
öryggi, og það tók mig raunar
nokkurn tíma að trúa því að
svo væri. Hér eru bréf manna
ekki opnuð og hér þai'f maður
ekki að óttast að lögreglan
komi einn góðan veðurdag og
setji mann í fangelsi fyrir ein-
hver ógætileg orð, sem maður
hefur látið falla einhversstað-
ar. Sem dæmi vil ég nefna, að
hér hafa ekki fengizt ávextir i
vetur, deild kvennasamtakanná
í Weimar hefur sent stjórnar-
völdunum harðorð mótmælí
gegn þessu ófremdarástandi, við
höfum fengið vinsamlegt svar
og ekkert hefur hent okkur.
í Vestur-Þýzkalandi mun að
vísu ekki hörgull á ávöxtum, en
þar er ýmsu öðru ábótavant.
Ég er hrædd um að þeim sam-
tökum; sem ætluðu sér langra
lífdaga væri ekki hollt að. sendá
>l'irvöldunum mótmæli.”
„Fyrir mér er það eitt afi
sjálfsögðustu mannréttindum aði
geta sent stjórnarvöldunurrí
mótmæli, ef á þarf að halda.’’
Leiðsögukona mín lítur alvar-
lega á mig. „Fyrir mér eru
allir þessir hlutir dýrmæt rétt-
indi, sem ég hef í fyrsta sinn
í lífinu kynnzt s.l. 4 ár.”
En nú kemur bíllinn. og við
kveðjum Buchenwald og förum
áleiðis til Weimar, heimkynna
Goethes og Schillers.
María Þorsteinsdóttir
Síldin
rösklega 4.500 tunnur hér
og líkiegt að söltunin verði
enn irrlri yfirstandandi
só'.arhríng. Veður er með
afbrigðum gott og víða ver-
ið að salta, en þó eru hér
stöðvar, sem enga síld hafa
fengið ennþá. Síldin veiðist
austur af Koibeinsey og
fer skipum þar fjölgandi.
Fréttir hafa stöðugt borizt
í dag um skip, sem verið
hafa að fá síld.
Síldin heíur sem kunn-
ugt er verið nefnd ,,silf-
ur hafsins", en síldin, sem
veiðist við Kolbeinsey, er
manna á meðal kölluð
gullsíldin til að undirstrika
gæði hennar, enda má
heita, að hver einasta
branda, sem á land berst,
sé söltuð.
„Eru þá einkabréf fólks opn-
uð í Vestur-Þýzkalandi?”
„Já, það hefur löngum brunn-
ið við að það væri gert, raunar
ekki öll bréf, en t.d. bréf, sem
fara á milli þeirra, sem hingað f
Veiðihorfur eru mjög
góðar og vonandi verður
saltað meira hér á Siglu-
firði næsta sólarhring held-
ur en verið hefur undan-
farið-
Norska þlngið fordæmir
kjamorkusprengingar
Fyrir skömmu gerði norska
þingið samþykkt þar sem það
lýsti yfir andstöðu sinni við
áframhaldandi kjarnorkutilraun-
ir.
í yfirlýsingunni segir meðal
annars:
„Kjarnorkutilraunir þær er
hafnar voru ó nýjan leik eftir
stöðvunina 1958 og aukin hætta
á enn nýjum tilraunum hafa
vakið ólgu og vonbrigði meðal
mikils hluta norsku þjóðarinnar.
Norska þingið hefur þegar varað
við slíkum vopnatilraunum og
mun halda áfram að gera það,
þar sem þær brjóta alvarlega í
bága við sjónarmið mannkynsins
sém fordæmir tilraunir með
kjarnavopn."
Ennfremur segir:
„Sá árangur sem nýlega hef-
ur náðst með samningavið'ræð-
um um alþjóðlega afvopnun
undir eftirliti og bann við til-
raunum með kjarnavopn hefur
vakið von um að unnt væri að
komast að gagnkvæmu sam-
komulagi 3 þessum efnum. Á
þessu stigi geta áframhaldandi
kjarnavopnatilraunir orðið
þrándur í götu slíks alþjóða-
samkomulags."
— ÞJÖÐVILJINN — Miövikudagur 11. júlí 1962