Þjóðviljinn - 03.08.1962, Blaðsíða 6

pIÖÐVIUINN
Otgefandi Sameiningarfiokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. —
Ritstjórar: Magnús Kjartansson, Magnús Torfi Ölafsson, Sigurð-
ur Guðmundsson (áb.) — Fréttaritstjórar: Ivar H. Jónsson, Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Þorvaldur Jóhannesson. — Rit-
stjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19.
Sími 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 55.00 á mánuði.
Hvar hefur ríhisstjórnin nú sína
frjálsu markaði?
Ekl? igetur það talizt óeðlile.gt, að þeir sem tekið
hafa mark á stanzlausum áróðri Morguríblaðsins,
Alþýðublaðsins og Vísis gegn viðskiptum íslendinga
við sósíalistísku ríkin spyrji þessa dagana: H-var felur
ríkisstjórnin nú frjálsu markaðina sína? Hvers vegna
er ekki nú leitað á markaði Efnahagsbandalagsins, sem
verið er að segja íslendingum að séu hinir einu sálu-
hjálplegu markaðir fyrir íslenzkar útfiutningsvörur?
Hvers vegna er ríkisstjórn Ólafs Thórs, Gunnars
Thóroddsens og Gylfa Þ. Gíslasonar að sarga í aust-
urviðskiptum með saltsíldarframleiðslu íslendinga, ef
austurviðskiptin eru þjóðinni jafnóhagstæð og þing-
menn Sjálfetæðisflokksins og Alþýðuflokksins og blöð
þessara flokka vilja vera láta? Eða eru það ótætis
staðreyndirnar, sem enn einu sinni eru að stangast
við áróður stjórnarflokkanna og erlendra húsbænda
þeirra gegn austurviðskiptum íslendinga?
Kað 'hefur ekki farið dult, að í hinu endalausa blaðri
** Gylfa Þ. Gíslasonar og annarra ráðherra við er-
lenda valdamenn um innri mál íslenzku þjóðarinnar
hefur verið rætt um viðskipti Íslendinga við sósíal-
istísku ríkin sem hið mesta vandamál. Og framkoma
píkisstjórnarinnar hefur öll verið í þá átt að gera vilja
þessara erlendu (húsbænda sinna og draga úr aust-
urviðskiptunum, sem verið hafa íslendingum ákaflega
mikilvæg á undanförnum árum. Atvinna kringum
hraðfrysta fiskinn hefur að mestu leyti byggzt á hin-
.um gífurlega mikla útflutningi þeirrar vöru til sósí-
alistísku rikjanna, staðreynd sem ríkisstjórnir allra
floklka á íslandi hafa að meira eða minna leyti neyðzt
til að viðurkenna.
Díkisstjórnin og blöð hennar eru sjálf, að hamra það
1 inn í íslenzku þjóðina að ekkert gagn sé að mörk-
uðum Efnahagsbandalagsins fyrir aðra mikilvæga út-
flutningsgrein íslendinga, saltsíldina.. Til allrar ham-
ingju er ékki enn búið að loka Íslendinga inni í Efna-
'hagsbandalaginu og banna öll austurviðskiþti. Það
kemur í ljós, að öll þau lönd sem keypt hafa saltsíld
að nokkru ráði af íslendingum eru lönd utan Efna-
'hagsbandalagsins, enda eru EBE-löndin útflytjend-
ur að saltsíld. Þessar staðreyhdír bíiu!ráWég,i augljósar
og svo augljóslega óþægilegár- fyfir Hkisítjórrtina og
fjandslkaparáróður hennar um austurviðskiptin að
stjórnarblöðin eiga bágt með að skýlá'-’grémju sinni.
Alþýðublaðið hefur allt á horntim''Í?áil,fVidð “saltsíldar-
framileiðslu yfirleitt og telur það Varhfígkvtí^á fram-
leiðslu, einmitt vegna þess að engir markaðir séu til
fyrir hana í fyrirheitna landinú,'‘lBfnahagsbandalagi
Evrópu. Þar sé hins vegár hægt áð sélja alúmíníum,
svo nú sé um að gera að láta erlenda auðhringi drífa
upp alúmíníumverksmiðju, á íslandi, gahgá ’ í banda-
lagið og ílytja svo út frjálst alúmíníum til frjálsra
markaða í stað þess að vera áð bagsa' við að veiða síld
og salta hana og gera han'a að ihaívælum með öðrum
hættÍ. ' r-v ■ i : ' S
ioí
5öí?.c
£ * 4$ l
w .4 i
, fjamig leika staðreyndirnar áróður Sjálfstæðisflokks-
J ins og Albýðuflokksins fyrix ipnlimun íslands í Efna-
hagsbandalagið. Innlimunin þýðir á.tórhættu fyrir at-
vinnuvegi íslendinga, jafuf sjávarútveg, iðnað og land-
búnað. Innlimun Íslands í .Efnahagsbandalagið þýddi
að opna tugmilljónaþjóðum landlhelgi íslands, opna
landið fyrir innflutning’. hundraða þúsunda erlendra
verkamanna til stóriðju. An^t^.j-þ^u standa íslend-
ingum opnar leiðir til stórbættpa lífskjara ef þeir halda
sjálfstæði sínu, nýta sjálfir auðlipdjr1,)1Iaj>dsi.!Og:.-hnfe,
selja afurðir sínar á öllum mötrkuðiioa,heims, Qgemiða
Viðskiptastefnu sína við íslenzka liagsmuB.i eingöngu.

S.
Menning er loka-
takmark sósíalismans
Auðvitað hljóta stjórnmálaleg
og heimspekileg viðhorf að hafa
áhrif á hið listræna og bók-
menntalega mat hvers og eins.
Ef svo væri ekki, væri maður-
inn furðuleg vera, skipt í ýmsar
vatnsheldar deildir. Það hlýtur
að sjálfsögðu að vera samhengi
milli hugmynda manna á hin-
um ýmsu sviðum mannlegs lífs:
Stjórnmálalegum, listrænum,
siðfræðilegum og uppeldisfræði-
legum.
Það er Sven Möller Kristen-
sen prófessor, sem setur fram
þessa skoðun, er hann er að
því spurður, hvort samhengi sé
milli stjórnmála og listgagn-
rýni.
Samhengið er til, heldur Sven
Möller Kristensen áfram, en
hinsvegar er það ekki eins ein-
falt og sumir vilja vera láta
— bæði lengst til hægri og yzt
til vinstri. Það er í sjálfu sér
ekki hlutverk listarinnar að
boða stjórnmálalegar eða heim-
spekilegar hugmyndir. Lista-
verk er tjáningarform, þekking-
arform, sem getur auk stjórn-
mála og heimspeki einnig náð
yfir einstök atriði siðfræðileg og
sálfræðileg og auk þess margt
annað. Svið listarinnar er óend-
anlegt. |
En ópólitísk hugsun getur
einnig haft sínar pólitísku hlið-
ar og fengið á sinn hátt stjórn-
málalega og þjóðfélagslega þýð-
ingu. Þannig mun góð list á-
vallt stuðla að „framförum" í
víðtaekustu merkingu þess orðs,
©g brjóta nýjar leiðir þótt ekki
sé4irrj: stjórnmálaleiðir að ræða.
©g þanrtig verður strax sam-
band milli listar og sósíal-
isma, eins og ég skil sósíalism-
ann.
Því það er mikilvægt að und-
irstrika það, að helzti tilgang-
ur sósíalismans er ekki sá að
þjóðnýta þjóðfélagið heldur sá
að opna með sósíalismanum
leið til betri þróunarmöguleika
mannsins. Menning er þannig
lokatakmark sósíalismans. Sé
þessi skilgreining notuð verður
auðveldara að sjá samhengið
milli stjórnmála og lista, því
góð Iisit þekkist etinnig á því, að
hún stuðlar að vexti: Þróun
þeirra hæfileika og eiginleika,
snúna mynd af manninum. I
austri falsa menn með því að
gera af honum fegraða og ó-
frjóa mynd, og ýmsir vestrænir
höfundar fara út í hinar öfg-
arnar: Þeir lýsa undirdjúpun-
um, stjórnlausum girndum og
eðlishvötum, sem í manninum
búa. Skekkjan er sú, að þessum
megnustu mannfyrirlitningu —
heldur Sven Möller Kristensen
áfram. En óbeinlínis getur hún
e.t.v. orðið til þess að hrinda
einhverju af stað. Fáránlegir
rithöfundar geta verkað nei-
kvætt en haft þó vekjandi áhrif
á lesendur.
Margir rithöfundar og lista-
Góð lisí bekkist á því að hún stuðlar að
vexti: Þróun þeina hæíileika og eiginleika,
sem í mcnnmum búa, segir Sven Möller
Krisfensen prófessor í viðtalinu sem hér er
birt. —Kristensen er fæddur 1909, og hef-
ur riíað margt um bókmenntir og önnur
mermingarœál. Hann var bókmennta- og
leikhúsgagörýnandi Land og Folk 1945—
1953, en varo þ í. prcfessor í norrænum bók-
menntum við Árésa-háskóla.
sem í manninum búa.
Listaverkið hefur ávallt ein-
hverja stefnu (tendens) enda
þótt það líti hlutleysislega út.
Það gefur til kynna „mann-
greinarálit", (menneskevurder-
ing) sem á rætur sínar að rekja
til ákveðins heimspekilegs
grundvallarsjónarmiðs, sem aft-
ur getur svo staðið í sambandi
við stjórnmálaskoðanir. Því er
það einnig skynsamlegt að meta
list út frá heimspekilegum
mælikvarða.
Bæði austrænar og vestrænar
bókmenntir hafa tilhneigingu
til þess að gefa ranga og rang-
hvötum er ekki haldið undir
stjórn, svo að þær hjálpi :til að
lýsa þúsundföldum möguleikum
mannsins í stað þess að brjóta
manninn á bak aftur.
Það er einnig lítillækkun og
minnkúri á rnanninúm að lýsa
honum'sem. kúguðum vesaling,
sem ekki sé fær um að gera
uppreisn, veru, sem bregðist
vélrænt og óbreytilega við sér-
hvérri ögrun og áhrifum. Þetta
skeður t.d. í hinhi nýju friönsku
skáldsögu og í því sem kalla
mætti .hina fáránlegu dramatík.
Mikill, hluti nútíma listar er
, aö Því er virðist þru,nginn
menn telja sig skuldbundna til
þess að taka djúpt í árinni sök-
um þess, að fólkið sé svo sljótt
og hætturnar svo miklar, að
nauðsynlegt sé, að eitthvað ger-
ist. Þess vegna verður listin
ögrandi og verkar oft eins og
kylfuhögg. Hún er anðsvar við
eyðingarhótun gegn manninum
og andsvar við því útflatta
skemmtanalífi, er smækkar
hann.
En við þetta verður jafnframt
því áð bæta að þessu er sam-
fara sú hætta, að listamennirn-
ir reyni að komast fram úr
sjálfum sér og hver öðrum með
sterkari og áhrifaríkari list-
brögðum. Hið rétta sjónarmið
gagnvart listinni hlýtur ávallt
að vera þetta: Listin er til þess
að stuðia að þróun mannsins
en ekki til þess að eyðileggja
manninn.
— Getur maður samtímis
verið kristinn maður og sósíal-
isti?
— Til eru eflaust sósíalistar
sem skoða sig kristna; rökstyðja
það með því, að sósíalisminn
sé stjórnmálalegt og hagfræði-
legt kerfi og kristindómurinn
aút annað. En til lengdar tel
ég slíka afstöðu sjálfu sér ó-
samkvæma. Fyrr eða síðar
hlýtur að skerast í odda með
hinni kristnu og hinni sósíalist-
ísku skoðun. Sósíalisminn við-
urkennir t.d. ekki kristin 'hug-
tök eins cg erfðasynd og með-
fædda vonzku mannanna, en
heldur því fram, að hið iúa
stafi að mestu leyti af röngu
um'hverfi, uppeldi og uppvexti.
Að þessu leyti byggir kristin-
dómurinn ekki á vísindum, en
skoðun sósíalismans er byggð á
þjóðfélagsfræði og sálfræði nú-
tímans, en þau vísirttíi gefa
góða ástæðu til að halda, að
mannseðlið sé mjög sveigjan-
legt og háð umhverfi og öðr-
um ytri aðstæðum.
Kreddufastur marxisti heldur
því eflaust fram, að sósíalism-
inn geti unnið bug á iúsku
veraldar cg skapað paradís á
jörðu. Þetta er hins vegar
spurning sem ekki er unnt að
svara þar eð hinir beztu sósíal-
istísku þróunarmöguleikar, eru
hvergi fyrir hendi enn sem
komið er. En hitt er víst, að
þeirri vonzku, sem kristin trú
telur samrunna mannlegu eðli,
hlýturaðmega útrýma að lang-
mestu leyti... þegar sósíalisminn
útilokar mannlega eymd, tauga-
bilun, einangrun og valdasýki
hins kapítalistíska iþjóðfélags,
þessar sjúklegu u.ppbætur fyrir
manhlegt samfélag.
I viðurkenningu þess, að tf-
gangurinn með allri stjórnmála-
legri og hagfræðilegri vinnu er
að stuðla að lífsformi, s"ni hef-
ur mannlegt giídi fyrir alla,
virðíst mér, að him'r pólitísku
flokkar ættu snv>m saman að
fara að vinna að andlegri vei-
ferð mannsins. Hinir gömiu
flokkar hugsa um það eitt að
auka framleiðslu og efn?('ega
velferð, og virðast lálta sér í
léttu rúmi liggja aukna and-
Iega fátæki, (sbr. Óskalögin!)
I*ramhald á 10. síðu
GRUNDVALLARSJÓNARMIÐ
Á fundi með velunnarasam-
tökum Sameinuðu þjóðanna í
New York í vor iét U Thant
framkvæmdastjóri SÞ m.a. eft-
irfarandi crð faúa:
„Á [jessum" stormasömu tím-
' um beh’ okku'r áð leggja nokkr-
ar grundvaúarstaðreyndir á
minnið:
Veigamesta verkefni leiðtoga
mannkynsins nú er að stíga
fyrstu sporin í átt til kerfis,
sem komi í veg fyrir styrjaldir.
Fyrir 18 árum ákváðu þrír
menn, Roosevelt, , Stalín og
Churchill í Jalta, einir sér ör-
lög Evrópu,, Asíp og Afríku.
Eins og nu stáriaa ,sakir geta
voldugustiv menn heimsins ekki
einu sinni komið sér saman um
jákvæða ákvörðun varðandi ör-
lög Evrópu.
En tveir þeirra ráða í sam-
einingu yfir heiminum eins og
engir tveir menn hafa nokk-
urn tíma fyrr gert. Forseti ,
Bandaríkjanna og fcrsætisráð-
herra Sovétríkjanna hafa
kannski ekki vald til að fá
heiminn til að hegða sér að
þeirra eigin vilja, en þeir hafa
vald til að eyðileggja hann.
Bandaríkin ög Sovétríkin ráða í
sameiningu yfir nær öúum
kjarnorkuvopnabirgðum heims-
ins. Og enn eru þessar birgðir
auknar með ógnvænlegum
hraða. Enginn maður með réttu
ráði getur trúað því, að Banda-
ríkin eða Sovétríkin muni hefja
styrjöld að yfirlögðu ráði, fen
það er fulLástæða til að ætla,
að hættan á styrjöld, sem ekki
var stefnt að, sé injög mikú.
Þéssi hættá er ekki fólgin í
neinu hugsanlegu valdajafn-
vægi Austurs ög Vesturs, held-
ur er hún fólgin í möguleikan-
um á slysi eða óhappi í þeim
tæknilegu viðbúnaða'rráðstöfun-
úm,'• serri hvor aðili um sig héf-
ur gert tú að koma' í veg fyr-
ir óvænta árás. , : ■,
Eftir því sem rpennnirnir eru
látnir víkja fyrir aúskyns
elektrónískum tækjum í hinu
flókna kerfi kjarnavopna, sem
•' nota á til að ógna hugsanlegúm
óvini, eftir því kojria fleiri ugg-
vænleg atriði til greina-. í hinu
svonefnda jafnvægi ógnanna.
Við höfum öðru hverju' heyrt
um- eldfíaugar með kjamorku-
.' j i'mi'hi" ... i •■iiiTtmViftn'n irii'fi.'fr»« 1
hleðslu, sem nærri var búið að
skjóta á loft af mistökum eða
vegna rangra aðvarana eða
beinlínis vegna straumrofs. Það
er alkunnugt, að bæði banda-
rísk cg sovézk eldflaugavopn
standa reiðubúin tú flugs, og
þeim er stjórnað af elektrón-
ískum tækjum.
Hvað hefur aút þetta í för
með, sér? Að ýið verðum að
finna kerfi, sem geti takmark-
að 'og haft fuút eftirlit með
kjarnorkuvígbúnaðinum, áður
en við missum hann út úr
höndunum.
Pólitísk og landfræðileg deilu-
mál, eins og t.d. framtíð Ber-
línar og viðsjárnar við austan-
vert Miðjarð'arháf eða óróinn í
ákveönum hlutum Asíu, Afríku ,
og Suður-Amerílcii eru alvariég-
ir hlutir, sem krefjast skjótrar
úrlausnar, og það er afar tor-
velt að finna láusn á þeim
vandamálum, sem hér um ræð-
ir. En það er okkur lífsnauð-
syn, að hin alvarlegu vand-
kvæði í þessum tilvikum fái
ekki að þróast á það stig, að
hinn hræðilegi máttur kjarn-
orkunnar verði tekinn í notkun.
Sé ekki enn hægt að finna
endanlegar lausnir á þessum
deilumálu.m er skynsamlegasta
og raunhæfasta aðferðin sú að
einangrá þau, að svo miklu
leyti sem unnt er, þannig að
þau valdi ekki stríðshættu, gera
bráðabirgðasamninga sem halda
ástandinu óbreyttu, meðan unn-
ið er að því að byggja upp
.rialdgptt alþjóöakerl'i, sem úti-
. loki styrjaldir“.
eftir U THANT
Gunnlaugur Blöndal.
Blöndal
Nokkur kveðjuorð

bflöl JJlS
%ju nibuöl-Sí;.'.? í";1
Við Gunnlaugur Blöndal byrjuðum báðir okkar myndlistarnám
hjá hinum mikla og ógleymanlega meistara JStefáni Eiríkssyni
Þar Ia’rðum við teikningu og myndskurðarlist, sem sannarlega hef-
ur reynzt báðum staðgóður undirbúningur til frekara nánis. hvor-
um á sínu sviði. Og þá skemmdi ekki til teiknikennsla Þóarins
B. Þoriákssonar listmálara, það sá maður bezt síðar að hann
var lítt viðjafnanlegur teiknikennari. . . ....,tg
Þó að við Gunnlaugur Iærðum báðir hjá sama manni, kynntumst
við ekki fyrr en í Kaupmannahöfn, hann þá nýlega útskrifaður
myndskeri cg á leið til framhaldsnáms, bæði í Noregi og síðar
í París. Skömmu síðar sá ég prófsm>ð Gunnlaugs í Reykjavík,
og leyndi sér ekki djarfmannlegt snillingsbragð og listræn sköpun.
Fremur skjótlega hvarf Gunnlaugur þó frá hinu fasta efni og
plastíska formi og yfir á það svið, sem hefur hugnazt betur lista-
mannaþrá hans og getu í línum og litum. Samt bera verk hans
það alltaf með sér að hið plastíska form hefur verið honum bæði
kært og tiltækt. Hin sanna meðfædda listamannsgáfa Gunnlaugs
ásamt miklu og rækilegu námi hefur skapað verkum hans svo
mikla og auðkennilega stílfestu að enginn sem nokkuð er kunnug-
ur verkum hans þarf að spyrja um höfundinn. Og allur fjöldi
verka hans er þannig gjörður að það gat aðeins einn maður hafa
gjört, nefnilega Gunnlaugur Blöndal.
Enginn efi er á því, að Gunlaugur var .einn af allra fremstu
listmálurum sinnar samtíðar hér á landi og þó víðtöKiværi léitað.
Það er ávani margra manna að verá alltaf að bera Vhenn sam-
an. Bæði listamenn og aðra, veitaiínönnum riúmer éitt, tvö, þrjú,
og svo framvegis. Slikur samanburðar er og véWiur alltaf úr
lausu lofti gripinn. Gunnlaugur þBlöndal gjörðl^ftlest það sem
Framhald á bls. 11.
Tuttugasti hver
atvinnulaus í
Bandsríkjunum
WASHINGTON 2 8. — Tals-
vert dró úr atvinnuleysi í
Bandaríkjunum í júlímánuði
og fækkaði atvinnuleysingjum
um 445.000 niður í 4.018.000.
Þetta samsvarar því að hver
tuttugasti vinnfær maður í
Bandaríkju.num sé atvinnulaus
á einum mesta annatíma árs-
ins.
Flugválar
sakneS
NÝJU DELHI 2/8 — Fmg.vél-
ar sem var á leið frá Kat-
mandu i Nepal til Nýj:u
Delhi er saknað. FlugvéÚ’n
hafði fjögurra manna áhöfn,
en farlþegar voru sex, þ.;á.m.
sendiherra Nepals í Indlandi.
GjaldeyKsforð]
m
LONDON 2/8 — Gull- ojg
gjaldeyrisforði sterlingsvæð-
isins minnkaði u.m 185 milli-
ónir sterlingspunda í júli.
Forðin nam við mánaðarloki í
1.041 milljón sterlingspundum.
StríSsglæpc-
menn dæmdir
MOSKVU 2, 8 — Dómstóll ji
Stavropoln í Norður- Kákasup
hefur dæmt sex menn tiil
dau.ða fyrir stríðsglæpi, segií'
blaðið Sovétskaja Rossía.
Menn þessir höfðu gengið í
lið með Þjóðverjum á stríðs -
árunum og unnið ódæðisveri:
í Stavropol og Krasriogarsk-
héraði árið 1942. Tveir félagar
þeirra voru dæmdir í 15 án.
fangelsi.
Leynd yfJr
gervltungli
VANDENBlERG-fugstöð, Kali-j
forníu 2/8 — Bandaríski flug
iherinn sendi í sær á lofi
geirvitungl frá ti'.raunastö
inni hér með Thor-Agen
eldflaug. Þetta er eitt af
imörgum gervitunglum seml
flugherinn hefur skotið á ioftl
undanfarna (mánuði án þesd
að veita nokkrar upplýsingarj
um tilganginn með þeimj
Sama leynd .hvúir einnig yf-
ir þessu síðasta. Þess er
getið til að gervitungl þessi
séu ætluð til njósna.
OAS-menn fcngu
20 ára fangslsi
PARIS 2/8
Herréttur í j
• A M
Paris dæmdi í d'ág liðsfor-
ingjann Daniel Godo.t og lið- i
.þjáifann Marc Robin í tutt-í
■ugu ára fange’.si hvorn. Rog- ;
er Bernard liðsforingi hlaut
10 ára fange’.si. Allir, ihöfðu,
þeir verið í fasistasa'mtc'kum.i
OAS og voru lákærðir fyrir j
.samsæri gegn ríkinu og fyr-
ir liðhlaup úr hernum. Godot
og Robin voru auk Jþess sa'k- ;
aðir utn anorðti'raunir og ;
Bernard um vopnaþjófnað. j

in'i-ÍÍifi^nli',11.

g) — ÞJÓOVILJiNN. — Fcfetudúgur 3., ágúst 1962
Fóstudaaur 3. áénkt 19B2
tAevutt TTMkT