Þjóðviljinn - 05.08.1962, Blaðsíða 7

ynslóð verður að varðveiía
ig sjdlfstœði þjóðar sinnar
inni vaxið svo ásmegin, að hún
gerðist sterkasti aðili í ríkinu
og kaus konunginn hverju
sinni. Gerði aðallinn sáttmála
við konung, svokallaðar hand-
festur, er tryggði að sjálfsögðu
framar öðru alger forréttindi
aðalsins, einkum skattfrelsi
eigna hans. Með þessum hætti
setti aðallinn öðrum stéttum
stólinn fyrir dyrnar, bæði hinni
ungu og ört vaxandi borgara-
stétt og klerkastéttinni, svo að
ekki sé minnzt á bændastéttina,
sem enn var ómyndugur aðili
og ánauðug í hvívetna. Þetta
ástand leiddi til þess að kon-
ungur gerði bandalag við borg-
ara og klerka um að hnekkja
veldi aðalsins og lyktaði þeim
átökum með því að stéttaþing
í Kau.pmannahöfn féllst á að
landið yrði erfðaríki en með
því yrði a.m.k. um jafnræði
hinna þriggja stóru stétta að
ræða. En er hér var komið sögu
neytti kcnungur aðstöðu sinnar
í valdabaráttunni með tilstyrk
sterkra aðila til að fá skuld-
bindingu stéttanna um það að
fela honum einum á vald
hversu stjórnarfyrirkomulagi
skuli. háttað. Þar með var full-
komið einveldi konungs inn-
leitt í ríkinu. Má gera ráð fyr-
ir að þar hafi að vissu marki
'náðst nókkur réttarbót fyrir
hluta þjóðarinnar er aðstaða
stétta gagnvart konungi jafn-
aðist, en mestu réð að borgara-
^stéttin hlaut aukið svigrúm í
4 þjqðfélaginu, svo sem hennar
styrk. hæfði, á umræddu tíma-
skeiði.
Hinsvegar var þessu allt
öðruvísi háttað á íslandi. Þar
var engan veginn úm þær
■ stéttaandstæður að ræða sem í
Danmörku. Engin ástæða var
fyrir fslendinga að leiða yfir
sig' einveldi til þess að veita
borgarastétt svigrúm. Hún var
einfaidlega ekki til í landinu.
Hér var það bændastéttin sem
var langfjölmennust, þótt ekki
sætu allir þar jafnir á bekk.
Áð leiða yfir þjóðina einvald-
an konu.ng var eingöngu fólg-
ið í því að gefa erlendum
vajdsmönnum betra tækifæri
til.að drottna yfir be^su landi
á miskunnarlausari hátt en ver-
ið .hafði.
Þjóðjn hafði þá um 4 liðnar
aldir smám saman verið að
glata sjálfstæði sínu í hendur
útlendra valdsmanna. Þegar
kaþólska kirkjan hafði verið
brotin á bak aftur með siða-
skiptum varð eftirleikurinn
auðveldari, eins og á daginn
• kom og með einokunarverzlun-
inni, er hófst við upphaf 17.
aldar var upp fundið hi.ð magn-
■ aðasta vcpn til að draga mátt-
inn úr þjóðinni og kasta henni'
aflvana í fang kúgara sinna.
En’ sfolt þjóð, er býr yfir ríkri
þjóðerniskénnd, verður ekki
buguð í einni svipan. Beztu
menn íslenzkir kunnu enn á
ofanverðri 17. öld góð skil á
þeim réttindum, sem þeir höfðu
eignazt með samþykkt Gamla
sáttmála 1262. Má í því sam-
bandi aðeins minna á ákvæðið,
er þar stóð, að konungur léti
landsmenn „ná íslenzkum lög-
um“, þ.e.a.s. Alþingi hafði
æðsta löggjafarvaldið í sínum
höndum. Sýndi og þingið hvað
eftir annað mátt sinn, þótt að
sjálfsögðu væri ekki því að
neita að heldur hallaði undan
fæti við stöðuga ásókn hins er-
lenda valds. Með einvaldsskipu-
lagi var tilveru þessarar inn-
lendu stofnunar stefnt í bráða
hættu, því að einveldið fól í
sér rétt kcnungs til einhliða
lagasetningar. Með hliðsjón af
fyrri reynslu af umboðsmönn-
um kónungs á íslandi sem oft
voru illa þokkaðir, var þess
ekki að vænta, að þeir yrðu
meðfærilegri í viðskiptum við
innbyggjara landsins, er þeir
fengju. aukið vald í sínar hend-
ur í .skj óli einvalds konungs.
Gild rök hnigu því vitaskuld að
því, að fslendingar neitu.ðu
skilyrðislaust að samþykkja
einvaldsskuldbindingu með til-
vísun til síns forna sáttmála,
þar, sem þeir héldu gömlum
rétti ti.1 sjálfsstjórnar innan
ramma konungssambandsins. Á
hinn bóginn var raunar engin
ástæða fyrir íslendinga að láta
sér koma á óvart, þó að kcn-
ungdómur yrði arfgengur, þar
sem þeir höfðu semþykkt slíka
skipan í öndverðu.
Með konungsbréfi 24. marz
1662 var lögmönnum, biskup-
um, 12 prestum og próföstum
úr Skálholtsbiskupsdæmi og 6
úr Hólabiskupsdæmi, 2 lög-
réttumönnum og 2 bændum úr
hverri sýslu boðið að sækja Al-
þingi um sumarið í því skyni
að sverja konungi erfðahylling-
areiða. Einvaldsskuldbindingar
var þar að engu getið en sjálf-
sagt hefur Henrik Bjelke höf-
uðsmaður átt að fá hana undir-
skrifaða með tiltækum ráðu.m.
Nú brá svo við, er þetta skyldi
gerast, eða 30. júní, að höfuðs-
maður var ókominn til lands-
ins, enda kom hann ekki fyrr
en þingi hafði verið slitið. Af
þeim sökum varð ekkert úr því
að þingmenn ynnu erfðahyll-
ingareið, en létu sér nægja að
skírskota til ákvæða um kon-
ungserfðir í lögbók sinni fornri,
Jónsbók. Og eflaust hefur þeim
þótt tortryggilegt að þurfa að
sverja Friðriki 3. hoílustueið í
annað sinn, en slfkt höfðu þeir
áður gert skömmu eftir valda-
töku hans eða 1649.
Vert er að geta þess að á Al-
þingi þetta ár höfðu menn und-
an Jökli vestra frumkvæði um
að minna sérstaklega á forn
réttindi þjóðarinnar, á þá lund,
eins og í alþingisbók segir, „að
þeir afsegja útlenzka menn fyr-
ir sýslumenn, — því þeir vilja
halda sig eptir gömlu fslend-
inga samþykkt, og svara báðir
lögmenn svo til, svo og lög-
réttan, að þeir vilja, að allir
menn haldi sig eptir íslenzkra
laga fríheitum“.
í lok þessa þings sagði svo
Arni lögmaður Oddsson af sér
lögmannsstarfi eftir langa og
merka starfsævi, én fyrir ein-
dregin tilmæli þingheims lét
hann tilleiðast að gegna því um
hríð. f þessari afsögn Árna lög-
manns svo og viðbrögðum
þingsins kann .að leynast nokk-
ur kvíði sakír þéirra tíðinda
um einveldishyllingú - ytra, sem
vafalaust hafa ..til landsins
bcrizt. Hefur þingþeimi þött
tryggast að hafa hinn aldna og
þjóðrækna lögmann til forsvars
í vandasömu.m ákvörðunum
enn um sinn. Hvers þingmenn
hafa að öðru leyti vænzt um
framvindu mála að þingi loknu,
þá var fjarri því að þeir slyppu
svo auðveldlega frá erfða- og
einvaldshyllingu með aðgerða-
leysi sínu á þingi 1662. Nú voru
sannarlega engin grið gefin, því
að undireins og Henrik Bjelke
steig á land 12. júlí hófst hann
handa um að framkvæma það
verk, sem han,s arfakóngur
hafði falið honum. Lét hann
sendiboða sína fara skjótt um
landið og stefna fyrrgreindu.m
mönnum til fundar við sig á
Bessastöðum hinn 26. júlí. Ekki
er annað að sjá en menn. hafi
almennt hlýtt þessu kalli, aö
Vestfirðingum og Austfirðing-
um undanskildum. Engin at-
höfn fór þó fram, hvorki 26.
né 27. júlí, enda'-ýiÉr! Sftfömefnd-
ur dagur. , helgtdagun: Má. og
íA lo §o c Ííitþ..
' i s.ríih.els-v'./.rí.
Mannfjöldinn, sem viðstaddur vair samkomu þá er Kópavogskaupstaður efndi til fyrra laugardag
þegar minnzt var erfðahyilingarinnar.
. ætla að um missætti hafi verið
að ræða varðandi eiðatökuna.
Um það, sem innan veggja kon-
u.ngsgarðs á Bessastöðum hefur
farið fram þessa daga fyrir 28.
júlí, verður ekkert fullyrt, en
að morgni mánudags 28. leggur
hcpurinn af stað út í Kópavrg,
þar sem athöfnin skyldi fara
fram.
Við erum aftur stödd á háls-
inum þennan eftirminnilega
sólskinsdag fyrir réttum 300 ár-
um og nú megu.m við greina
skýrar það sem fram á að fara,
er við nálgumst grænar grund-
irnar við voginn. Hinn æðsti
innlendi embættismaður verald-
legur, Árni Oddsson lögmaður
sunnan og austan setur þingið,
og óðara er vikið að verkefnum
þess. I upphafi skyldi Friðriki
з. svarin hollusta sem og örfu.m
hans og gekk það greiðlega. Að
því búnu. setur Henrik Bjelke
fram höfuðatriði Kópavogs-
þings: Skuldbindingu um ein-
veldi til handa konu.ngi yfir
íslandi og „undirliegjandi
hólma og eyjar.“ Þá sýnist sem
upphefji.st nokku.r órói meðal
þingheims. unz þar að kemur
að forsvarsmenn Islendinga
taka að þrefa um málsatriði
við lénsherrann og stendur í
þófi alílánga hríð.
Ef við skyggnumst nánar íþá
atburði, sem nú fara fram,
hljóðar kjarninn á eftirfarandi
lund, skv. frásögn eins fundaf-
manns, sr. Björns Stefánssonar
á Snæfuglsstöðu.m cg skráð hef-
ur Árni prófessor Magnússqn.
Segir þar að Brynjólfur bisk-
и. p Sveinsson hafi vakið máls
á því við Bjelke, „að íslenzkír
vildi ei gjaman svo sleppa frá
sér öllum privilegiis (þ.e. rétf-
indum) í annara hendur“, en
andsvar Bjelkes hafi þá orðið
að benda biskupi á hermanna-
flokki.nn og spurt um leið
„hvort hann sæi þessa“. Slíkar
h.ótanir hafi síðan orðið til
þess, að biskup og aðrir hafi
gengið „liðugir til þess, er vera
á.tti.“ Um afstöðu Árna lög-
manns Oddssonar er eftir sömu
heimild sögð alku.nn frásögn, er
lengi hefur verið í minnum
höfð. Segir, að hann hafi „ei
í fyrstu“ viljað undirskrifa, ári
éfa á sömu forsendu og bisk-
up. Síðan segi.r orðrétt: „Stóð
það svo einn dag eða þar uhj,
að hann stóð streittur þar við“t-
Að lckum hafi hann síðan vér-
ið bugaður og undirskrifað tár-
fellandi. Til að stuðla að þeim
málal kum hefur Bjelke léns-
herra beitt hótunum og loforð-
u. m undir brugðnum byssum
hermanna sinna. Þrátt fyrir
það má líta svo á, að landá-
menn hafi gert þá fyrirvara,
sem Bjeike hefur fallizt á.
Hann virði.st hafa sam.bykkt að
bera fram fyrir konung bréí
frá þmgheimi, bar sem því er
yfirlýst, að e'ðarnir séu gerð-
ir í trausti þess, að konungur
haldi l lendinga framvegis við
„vor gömul venjuleg og vel
fengin landslög, fri.ð og frelsi,
— með beim rétti.,“ sem „lof-
legir undrnfarnir Danmerkur-
og Noregskonu.ngar hafa oss
náðugast gefið og veitt o.g vér
<-g vorir forfeðu.r imdir svar:zt“.
Hér fer vi+rskuld ekki. milli
mála að v’sað er í Garn'a sátt-
mála. Hitt er annað mál, að
bréf bessi gátu. a'drei annað
orðið en. bænarskiöl um misk-
v. nn til handa hví feiki. sem sf-
hent ’hafði ö1! réttirdi sín á
krvnunrsvald Undir eúðana rit-
nöfn sín báðir I^smenn,
báðir biskimar, 17 rýslu.menn.
alþingisskri,f'>ri, 4.2 nrestar og
Framhald á 4. síðu
Sunnudagur 5. ágú-st 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (