Þjóðviljinn - 21.08.1962, Page 7

plÚÐVILJINN
Otgefandi Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíaliíítaflokkurinn. —
Ritstjórar: Magnús Kjartansson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurð-
ur Guðmundsson (áb.) — Fréttaritstjprar: Ivar H. Jónsson, Jón
Bjamason. — Auglýsingastjóri: Þorvaldur Jóhannesson. — Rit-
stjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19.
Simi 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 55.00 á mánuði.
Vísvitandi skemmdarverk
^ Morgunblaðinu á laugardagin er hælzt um hina
„hörðu hríð“ að ,,austurviðs‘kiptunum“ sem gerð
'hefur verið -í blöðum ríkisstjórnarinnar undanfarið og
tekið hefur á sig fáránlegustu ofstækismyndir. Verð-
ur enn ljóst af þessum framhaldsskrifum að það sem
vakir fyrir íhalds-blöðunum er að sþilla fyrir og
eyðileggja austurviðskiptin, sem verið hafa íslenzk-
um sjávarútvegi og þjóðinni allri til mikilla hags-
bóta undanfarna áratugi.
Qg varla verður ofsögum sagt af ofstækinu. Bæði
Morgunblaðið og Alþýðublaðið ráðast af h-eift á
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna vegna yfirlýsingar
hennar u-m gildi austurviðskiptanna. Hér virðist enn
hin sameiginlega ritstjórn íhaldsblaðanna og Alþýðu-
blaðsins að verki og mun ætlunin að sýna, að hér
eftir verði engum hlíft sem vogar sér að mótmæla.
gn einhvern tírna hefði þótt næsta ótrúlegt að Jón
Árnason og Sigurður Ágústsson og Einar „ríki“
Sigurðsson alþingismenn og varalþingmaður íhaldsins,
og stór hópur smærri spámanna Sjálfst-æðisflokksins
fengju yfir sig þessa góflu í Morgunblaðin-u: „AðstancL-
endur SH eru orðnir hinum austræna markaði of
háðir. Þeir óttast að hin harða hríð, sem hér hefur
að undanförnu verið gerð að austurviðskiptunum,
kunni að styggja hina austrænu viðskiptavini. Það
virðist því vera óttinn við reiði Krústjoffs og þröng
eiginhagsmunasjónarmið sem standa bak við yfirlýs-
ingar þeirra. Hún er því aðeins ein sönnunin fyrir
því hve varhugavert það er fyrir íslendinga að verða
of háðir hinum austræna markaði.“
JJér er að vísu með fádæmum ibarnalega stílað, en ef
til vill er greinarhöfundur að ympra á vitn-
eskju um tilganginn m-eð hinni „hörðu hráð“ sem hann
nefnir svo, og sá tilgangur sé að „styggja“ viðskipta-
vini íslendinga í tilteknum löndum svo að torvelt
verði um alla verzlunarsamninga framvegis, með öðr-
um orðum vísvitandi dfcemmdarverk gegn þessum
þætti utanríkisviðskipta íslenzku þjóðarinnar. Það
væri í fullu samræmi við þá afstöðu ríkisstjórnar Ól-
afs Thórs og Gylfa Þ. Gísiasonar að austurviðskiptin
séu böl sem geri íslendinga sáður sölu- og samkvæmis-
hæfa meðal vestrænna vina og bandamanna.
iCtjórn-arblöðin reyna nú að ná sér niðri á Sölumið-
stöð hraðfrystihúsanna fyrir það að hún hafi sýnt
tómlæti gagnvart möguleikum til sölu á austurmörk-
uðunum. Hvað eftir annað hefur sú gagnrýni komið
fram á Alþin-gi, að mektarmenn Sölumiðstöðvarinnar
t.d. hinn fráfarni alheimsframkvæmdastjóri Jón Gunn-
arsson, hafi sinnt allt of lítið um möguleika austur-
markaðanna, en allt það he-f-ur verið talin ástæðula-us
gagnrýni af núverandi stjórnarflckkum þar til nú
að einnig það er no-tað til árása. Hitt skal hel-dur eikki
vefengt, að leiðtogar Sjálfstæðisflokksins í SH séu þar
trúir hefð flokk-s síns varðandi -eiginhagsmunasjónar-
miðin. En það breytir ekki því, að öll þjóðin hefur
haft hag af því að miklir markaðir fyrir áslenzkar
fis-kafurðir unn-ust í sósíalistísku löndunum e-ftir str-íð,
né hinu að einmitt nýting þeirra markaða gerði fs-
lendingum margfalt léttara fyrir að standa ge-gn of-
beldisaðgerðum Bretlands í landhelgismálinu og að
vinna þann úrslitasigur í baráttunni um tólf mílna
landlhelgina sem unninn var, áður en Sjálfstæðisflokk-
urinn og Alþýðufl-ckk-urinn svikust aftan að þjóðinni
og gáfust u-pp fyrir ofbeldisríkinu. Og það er tví-
mælala-ust þátt-ur í því að lama efna-ha-gsl-egt sjálf-
stæði þjóðarinnar að rílkisstjórn íslands virðist rtú gera
skipulegar ráðstafanir í áróðri sínum til að eyðileggja
austurviðsikiptin, enda gert í saimráði við erlenda
valdamenn.— s.
Nokkur
um GEIMFARA
Eftir ARNA
BERGMANN
Þessar línur eru skrifaðar með-
an þeir Nikolaéf og Popovitsj
marséra um himinhvolfið og
fólkið í landinu fylgist með
-spenningi með orðum þeirra og
hreyfingum sem sjónvarpið
séndir út samvizkusamlega. Og
menn spyrja hver annan: Hvað
skyldu þeir fljúga lengi?
Þegar Nikolaéf fór upp voru
menn ánægðir, en varla neitt
undrandi, því þetta hafði kom-
ið fyrir áður. En Popovitsj gerði
meira en að tvöfalda ánægjuna
— hann færði mönnum undr-
un og margfaldaði ónægjufulla
forvitni þeirra. Þarna flugu
þeir sem sagt tveir. Og kannski
kvikmynduðu þeir hvor ann-
an. Nú getum við sent upp -tíu
skip, sagði gamall maður.
tJ-tvarpið þagnaði ekki og
sjónvarpið sjaldan. Skáldin- tví-
henda pennan, þrátt fyrir gaml-
ar væringar milli lýrikur og
eðlisfræði. Menn rifja upp forn
og ný afrek vísindamanna, flug-
manna og ferðalanga. Margir
eru satt að segja yfir sig hátíð-
legir. Það er mikið talað um
geimflug og snilli mannsins í
þessu landi, og þegar röðin er
komin að manni sjálfum þá eru
vandræði vís. Það liggur við
ég öfundi Ensambaéf. Ensamba-
éf er dansari frá Kákasus, frá-
bær dansari. Nýlega var gerð
tovikmynd af honum í ýmsum
dönsum. Hann dansar kátlegan
hjarðmannadans. Hann dansar
trylltan indíánadans. Hann
dansar kosmískan dans innan
um tannhvöss og skærlit fjöll
óþekktra hnatta, léttan, svífandi
dans þyngdarieysisins. Síðan
kemur hann heim aftur og er
vel fagnað af mannfólkinu.
Þið getið nærri um það, hvað
strákarnir í þessu iandi vilja
verða. Þeir vilja verða stjörnu-
flu.gmenn. En ég þekki fimm
ára dreng sem tekur skýrt
fram: „Ég ætla að verða venju-
legur flugmaður“.
hann sjálfstæður í
Svona ei
skoðunum.
/.
Blaðamenn eru nú betu.r und-
irbúnir en við fyrri geimflug.
Þeir hafa tilbúnar ýtarlegar
ævisögur Nikolaéfs og Popovitsj.
Þeir hafa safnað saman kynstr-
um af myndum. Hrifnastur
varð ég af tveim myndum:
önnu.r sýnir önnu, móður And-
ríans Nikolaéfs, auðsjáanlega
góða kcnu með hvítan klút
bændakvenna og gleraugu
frammi á nefbroddi. Hin sýnir
Pavel Popovitsj í skemmtigarði
ásamt dóttur sinni; þau hafa
fengið sér far með leikflugvél
sem snýst í hring: „Ertu ekki
hræddur, pabbi?“ spyr stúlkan.
Það er at'hyglis'vert að Nikola-
éf er tsjúvas. — en tsjúvasar
eru lítii þjóð á stærð við ís-
lendinga. Fyrir nokkrum áratug-
um voni þeir svoleiðis þjóð, að
„guð hafði gleymt þeim“, en nú
eiga þeir semsagt sinn geim-
fara. Og Popovitsj er úkraínu-
maður. Flokkur geimfara gerist
fjölbreyttari.
Faðir Andríans dó á stríðsár-
unum, og segir móðir hans,
Anna, að drengurinn hafi verið
iðinn, hjálpsamur og úrræða-
góður. Hann las bækur um
hetju.r og ferðalanga. Einhverju
sinni villtist hann með öðrum
strákum í villiskógi. „En það
var þá hann Andrían minn sem
fann leið út úr skóginum. I
þorpinu okkar er allt úr tré,
heldur Anna áfram, og líklega
var það þess vegna að synir
mínir, Andrían og Ivan, gengu
í skógfræðingaskóla."
Að loknu námi vann Andrían
Nikolaéf um tíma í Kerelíu,
stjórnaði þar hundrað manna
vinnuflckki og sex dráttarvél-
um, og gat sér gott orð fyrir
atorku og réttsýni. Frá þeim
tímum er til um hann skemmti-
leg saga. Einhverju sinni elti
Andrían elg á skíðum tuttugu
kílómetra. En þegar hann var
kominn í gott skotfæri við eig-
inn, lét hann þyssuna síga: „Ég
gat ekki fengið af mér að
Krústjoff forsætisráðherra Sovétríkjanna óskar móður Nikolacffs
geimfara til hamingju með afrck sonar hennar.
drepa .svo. fallega skepnu.“ •
Andrían var kallaður í her-
inn gerðist flugmaður. í júlí
1956 hlaut hann sérstaka við-
urkenningu fyrir 'hugprýði —
hreyfill orustuflu.gvélar -hans
bilaði á æfingaflugi, en Nik-
olaéf bjargaði sér ekki út í fall-
hlíf, b.eldur Lagði á sig hættu-
lega nauðlendingu á rúgakri og
bjargaði þannig dýrmætri flug-
vél. Hann var síðan valinn til
sérstakrar þjálfunar, vingaðist
við Gagarín og Títof — og
hefði komið í stað hins síðar-
nefnda ef eitthvað hefði komið
fyrir á síðustu stundu. Um i
hann hefur Títof skrifað: „Ég
æfði með geimfara no. 3. Þetta
er ungur maður, meðalhár
vexti. Furðulega rólyndur,
hæglátur, hæverskur, hugsar
sjálfstætt . . . Með slíkum
manni er hægt að vinna heila
öld“.
Móðir Nikolaéfs segist aldrei
hafa ibúizt við því að Andrian
gerðist flugmaður. Allt í einu
fékk hún ljósmynd af honum
í flugmannabúningi: „Mamma,
ég er farinn að fljúga". „Heila
viku eftir það komu nágrann-
arnir til mín að skcða mynd-
ina og lesa bréfið frá honum.“
segir Anna.
Anna Nikolaéfa lét í Ijós
nokkrar áhyggjur yfir því, að
Sonur hennar er enn ókvæntur.
En hann hefur kannski ekki
haft tíma til að hugsa um slíkt,
drengurinn, hann hefur allur
verið í flu.ginu og geimferðun-
um. „En nú hugsa ég hann
bjóði mér bráðum í brúðkaup-
ið sitt“ . . .
II.
Sovézkir sjónvarpsmenn hafa sýnt að þeir ráða yfir hinni fullkomnustu tækni með Iþví að sjón-
varpa frá geimskipum þeirra Nikolaéffs og Popovitsj. Myndin er tekin í stjórnklefa sjónvarpsstöðv-
a'rinnar ,í Moskvu þegar fyrsta sjónvarpið frá geimskipunum stóð yfir.
Pavel Popovitsj er, eins og
félagi hans, af bændaættum, en
faðir hans hefur lengi verið
kyndari. Roman Pcpovitsj seg-
ir: „Börnin voru mörg, en kaup
.mitt ekki hátt, og Pavel vand-
ist frá barnæsku á að hjálpa
, foreldrum sínum eftir beztu
getu. Hann passaði yngri syst-
kyni sín, sótti vatn, hugsaði um
garðinn, hjálpaði mér að kynda
í sykurverksmiðjunni. Hann
s.tóð sig alltaf vel í skólanum,
las mikið“.
Æska Paveis var erfið. Þjóð-
verjarnir hernámu héraðið.
Faðir og sonur urðu um tíma
að fela sig í gamalli hlöðu fyr-
ir herlögreglu sem smalaði fólki
í nauðungarvinnu til Þýzka-
lands. Svo var landið frelsað en
erfiðleikar voru enn margir: í<?>
barnaskólunum var skrifað á
veggfóður og gömul áróðurs-
spjöld. Eftir sjötta bekk varð
gei.mfarjnn að hætta í skóla til
að hjáfpa fjölskyldunni, en
hann lét ekki hu.gfallast: vann
á næturvakt og sótti iðnskóla
á daginn. Þannig hélt hann
mörg ár áfram að vinna og
læra, og lau.k að loku.m iðn-
skó’.a ií st-álborginni Magnito-
gorsk. Eftir það: herþjónusta,
flugrríennska — og síðan urðu
góðar gáfur og hestaheilsa hans
til þess að hann var valinn til
geimþjálfunar.
Margt fleira er ti.l frásagnar
u.m þennan hressilega unga
mann, sem hefu.r ánægju af
Garcia Lorca, Goethe og Gorkí
og dáist að Balszac og frábæru
starfsþreki hans. Það er líka
hægt, að mínnast á rómantíska
ástarsögu af honum: Þau. María
Vasíléva sáust ekki í þrjú ár,
því landið er víðáúumikið; þau
gátu aðeins skrifazt á. Svo gift-
u.st þau eftir alla þessa bið. Og
eiga unga dóttur.
Þéi.r halda áfram að fl.iúga.
MiUjón kílómetra. Trésmiður-
. inn Boiko frá Úljanovsk til-
kynni.r að honum hafi fæðst
sonur sem hlaut nafnið Andrí-
an. Þjóðin er stolt af sonum
sínum . . .
Nikolaéff og
Popovitsi
fagnað
Moskva heilsaði Nikolajéf og
Popovitsj með sólskini og rauð-
um fánum, myndum af stjórn-
málaleiðtogum, blómaregni og
húrrahrópum. Á flugvellinum
urðu fagnaðarfundir: Forystu-
menn flokks og stjórnar föðm-
uðu gcimfarana að sér mjög
innilega svo og ættingjar þeirra
tárfellandi af gleði, en. Titof
og Gagarín tóku þá hrygg-
spcnnutökum, og lyftu þeim
frá jörðu. Þessir fjórir vinir
töluðu oft saman meðan á flug-
inu stóð.
Þarna var auðvitað sex ára
dóttir Popovitsj Natasha, sem
orti um daginn: Pabbi minn
flýgur um geiminn, langt í burt
frá okkur. Hann brosir, en ég
veit, að þetta er erfitt fyrir
hann.
Hún, pabbi hennar og Krúst-
joff Ieiddust út að blómskreytt.
um tsjaikabíl, þar selttust
himnabræðurnir og nánustu
ættingjar þeirra. Hljómsveit lék
eitt lagamia, sem Popovitsj söng
sér til dægrastyttingar úti í
geimnum. Svo hófst klukku-
stundar sigurför um höfuðborg-
ina. Nikolaéf hélt ræðu á
Rauðatorgi. Hann lét í /ijós á-
nægju yfir því, að nú hefur
fyrslta sovézka landsmótið ver-
ið haldið úti í geimnum, vina-
fundir væru góðir en þó beztir
þar. Hann áleit að vísindalegar
niðurstöður flugsins yrðu mjög
gagnlegar í náinni framtíð og
sagði glæsilegan árangur flugs-
ins ávöxt mikilfenglegs starfs
sovétþjóðarinnar og flutti henni
og leiðtoguum hennar þakk-
læti fyrir umhyggju og aðstoð.
Framhald á 10. síði
NAZIM IIIKMET:
— Ég er sósíalisti, niliilisti,
lýðveldissinni, allt sem getur
verið hinum afturhaldssinnuðu
andstætt.
Þetta reit August Strindberg
-árið 1880 í bréfi til Edvarcf
Brandes, sem þá hafði tekið
upp bréfaskriftir við hinn
sænska rithöfund með þv-i að
þa-kka honum fyrir hina raun-
sæju þjóðfélagsádeilu „Röda
rum-met“.
Og' Strind'berg hélt áfram;
— Ég vildi taka ■ þátt í þ-ví
að snúa öllu við ti). þess að sjá
hvað á botninum leyndist. Ég
held við séum svo gegnsýrðir,
svo þræltoundnir, að því verði
ekki bjargað nema með þv-í að
sprengja allt upp, rífa frá rót-
um og byrja á ný!
Með borgaralegum bók-
menntafræðingum hefur gætt
tilhneigingar til að skoða sam-
úð Strindbergs með hinum
nýju stjórnmálastefnum sem
stundanhrifningu, nokkurs kon-
ar „daður“, sem ekki væri á-
stæða til að taka alvarlega.
iEn það er t-áknrænt, að í
Svíþjóð eru stöðugt að koma
fram ný gögn, sem afsanna
Iþessa þjóðsögu og gefa til
kynna, að stjórnmá’.aáhugi
Strindbergs var langtum meiri
en áður hefur verið ihaldið. Eitt
Slrindberg „dulbúinn scm rússneskur níhilisti" er hann dvaldist
í Sviss.
STRINDBERG, fjand-
maður þjóðfélagsins
'hið nýjasta í jþessum rannsókn-
. um er doktorsrit-gerð eftir-
S-ven-Gustav Edqvist: „Fjand-
maður þjóðfé!agsins“ sem út
er gefin af Tidens forlag í
Stokkhólmi.
í toóik sinni -heppnast Edqvist
á sannfærandi 'hátt að sýna
fram á, að sigur Strindibergs
sem þjóðfélagsgagnrýninn rit-
höfundur er í nánum tengslum
við áhrif bau er hann varð ’fyr.
ú)
Ég minnist stjarnanna
Ég minntist stjarnanna
þad kemur á daginn að ég elska stjörnurnar
horfi upp til 'þeirra og undrast
eða flýg við hlið þeirra.
Ég vil gjarnan spyrja geimfarana
eru stjörnurnar stærri þar uppi?
og hvernig líta þær út:
dýrir steinar á svörtu flaueli
eða ferskjur á rauðgulu klæði?
Og einnig —
finnur maðurinn til stolts
þegar hann nálgast stjörnurnar?
1 Ogonjok sá ég
litljósmyndir af gcimnum.
Maðurinn klökknar þegar hann sér þær
Þær cru takmarkaleysi draums okkar
vits okkar
handa okkar
Ég horfði og gat hugsað um dauðann
án minnsta trega
Það kemur á daginn að ég elska geiminn.
( — á.b. —
ir frá hinum rússneska nihil-
isma, og árásúm þeim á keis-
aradæmið, -er hámarki n-áði
með morðinu á Alexander keis.
ara öðrum.
— Nihilistamir, það eru
mínir menn. Ég verð að hafa
tal af þeim, skrifar Strindiberg
Brandesi síðar, 05 í k-væðinu
F-olkupplagan hyllti hann op-
inskátt ver-k hinna rússnesku
hermdarverkamanna.
í fyrstu virtist hann hafa
mestan áhuga á aðferðum ni-hil-
ismans, en tekur smám sam-
an að gefa þjóðfélagslegum og
stjórnmá’.alegum markmiðum
hans meiri gaum.
Hann fór utan, fyrst til
Fra-kklands, s-íðar til S-viss, og
samband hans við landfótta
Rússa varð mjög mi-kilvægt
fyrir rithöfundarferil hans,
ekki síst sökum ,,anarkistiskra“
hugmynda o-g yrkisefna.
í byrjun bókarinnar er birt
langt og' opinskátt bréf, sem
Strindberg skrifaði göm’.um
vini sánum árið 1887.
— Þegar ég talaði fyrir
tveim árum við þig um sósíal-
ismann s-varaðir þú: Engan
sósiíalisma hejdur anarkisma!
Reyns’.a m-ín og liífið sjálft
ihefur leitt mig þan-gað: Og ég
er anarkisti, allt mitt starf
hefur miðað að bessu: Enga
fjötra, enga stefnuskrá, frelsi
fyrir al!t og a’.la.
En í „blaðaviðtali“, sem
Strindiberg skrifaði fyrir sjálfs-
ævisögu s-ína „Tjánstekvinnans
son" reit hann þetta;
— Ég er ekki einstakling-
ur gegn þjóðféiaginu. ég er að-
eins einstaklin-gur gegn ríkj-
andi þjóðfélagi. Þvert á móti
er ég hlynntur -þjóðfélaginu,
nefnilega því þjóðfélagi, er
koma s-kal.
í tilvitnuninni í upphafi
þessarar greinar gerir Strind-
berg ekki greinarmun á sósí-
alisma og anarkisma — notar
aðeins hugtökin til þess að
undirstrika and-úð sína á þjóð-
félaginu.
En Edqvist undirstri-kar, að
þó að Strindiberg hafi lagt ýms.
ar merkingar í orðið sóslíal-
isma -þ-á sé ekki unnt, eins og
svo oft hefur verið gert, að
vísa sósíalisma -hans á bug.
Nákvæm rannsókn á hugmynd.
um Strindibergs um eignarétt,
stéttavandamál, byltinguna og
þjóðfé’.agsform framtíðarinnar
getur gefið rétta mynd af þess-
um atriðum.
Edqvist. minnist á þessi
vandamál, sem að vísu koma
ek-ki aða’.rannsókn hans við,
o-g hann gerir að tillögu sinni,
að sósialismi Strind-bergs verði
tekinn til vísinda’.egrar rann-
sóknar.
Góð ibyr.iun slikrar rannsókn-
ar er tvegsja toinda doktorsrit-
gerð frá hendi ahnars sænsks
bók-menntafræðings. A’.lan Hag-
stens, sem út ko.m árið 1951.
Þar er drepið á ýmsar af
þeim andstæðum, sem ávallt
-voru í skoðunum Strindbergs
á sósialismanum, meðal ann-
ars vegar þess, að hann var
ekki jafn snjall hugsuður og
íhann var mikiil listamaður. En
Hagsten ályktar einni-g. að engu
að síður hafi það -verið sósí-
a’ismi Strind-bergs, sem var
hinn mi-kli styrk-ur hans í
þjóðfélagslegum- toaráttuvilja
hans.
— ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 21. ógúst 1962
Þriðjudagur 21. ágúst 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (7.
?-----------------------------— ---------------------------------------------------------------------—------------------------------------—rrzr*.------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------— -------------------------------------------------------:---------------------------- .... .. .......................................!—rv——-----------------------------------------------------------------------------------------------------—t:--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ■'••.■*"“