Þjóðviljinn - 14.11.1962, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 14. rjvember 1962
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA 1
eftir Jökul Jakobsson
Leikstjóri: Gísli
Halldórsson
Jökull Jakobsson lætur
skammt stórra högga í milli.
1 fyrra sýndi Leikfélag Reykja-
víkur leikrit hans Pókók. Á
sunnudagskvöld var nýtt verk
eftir hann „Hart í bak“ frum-
sýnt í Iðnó. Það er fyrsta verk-
efni Leikfélagsins á þessum
vetri og fyrsta leikritið sem
sýnt er þar eftir þær vinsam-
legu breytingar sem gerðar
hafa verið ó húsinu.
1 leikskrá stendur að Pókók
hafi verið „farsl eða skopleik-
ur“. Hart í bak er allt ann-
ars eðlis.
1 gömlu og hrörlegu húsi ein-
hversstaðar þar sem Reykjavík
varð til býr óvenjuleg fjöl-
skylda, Jónatan, gamall maður
og blindur: fyrir nckkrum ára-
tugum var hann skipstjóri á
fyrsta skipi þjóðarinnar. . kipi
sem börn og gamalmenni og
allir aðrir höfðu keypt fyrir
spariskildinga sína svo að þessi
litla þjóð í miðju Atlanzhafi
gæti flutt varninginn heim
þrótt fyrir erfiða tíma. En
þessu skipi hafði hann siglt í
strand. Síðan lifir hann í hugs-
unum um glaesilega heimferð
þessa skips og beizkleg enda-
lok sjómennsku sinnar.
Dóttir hans er Áróra sem
spáir í lófa eða spil fyrir ferm-
ingarstelpur, sefur hjá mörg-
um karlmönnum og játar stór-
kostlegar syndir sínar á sam-
komu sértrúarflokks; umsvifa-
mikil kona, skapheit og tak-
mörkuð reykvísk sígauna-
drottning. Sonur hennar er
Láki; hann hefur frá barns-*
aldri borið tvöfaldan kross ó-
gæfu afa síns og lifnaðarhátta
móður sinnar. Hann er óprútt-
inn, kjaftfor. hyskinn, treystir
sér ekki til neins framar á
þessu bölvaða útskeri. Hans
craumur er að komast út i
heim þar sem Kalli frændi
siglir víst á verulega stórum
skipum — en Kalli þessi er
réyndar tólvon og blekking,
veruleg.i hættuleg þoka fyrir
stjórnlaust lífsskip Láka.
Áróra (Helga Valtýsdóttir).
Inn í þennan litla heim
beizkra skipsbrotsmanna
gengur Árdís, stúlkan að aust-
'ari"sem átti svo ágæta móður,'"
sem var svo glöð og kát við
alla, og kom hingað suður til
að leita að föður sínum sem
hún hefur aldrei séð. Árdís
sem bregður upp ljósi yfir
þennan litla heim um þær
mundir sem hann er að liðast
í sundur.
Við getum tekið það fram
strax, að Hart í bak er mjög
þokkalegt verk. Jökull Jakobs-
son hefur fært sönnur á þekk-
ingu sína og þjálfun sem leik-
ritaiiöfundur. Hann hefur góða
sjón og næmt eyra.
Ekki verður sagt, að í þessu
leikriti séu tekin til meðferð-
ar einhver óvenjuleg eða flók-
in vandamál. Höfundur virðist
í fljótu bragði ekki ætlast ann-
að fyrir en segja okkur sögu
af mönnunum, mönnunum bak
við þjóðfélagið. Sagan sjálf er
vissulega allóvenjuleg, en samt
hæfilega kunnug öllum. Áleitin
hugsun um stórslys ævinnar,
sem hefði kannski verið hægt
að afstýra. Umbrot vonsvik-
innar konu sem leitar upplyft-
ingar í holdinu og Kristi. Ear-
átta unglings við að eignast
aftur þann vilja, þá fótfestu,
sem umhverfið hefur tekið frá
honum. Það er með öðrum
orðum ekki hægt að segja, að
Jökull Jakobsson troði ókunnar
slóðir. En hvað um það, hann
sýnir okkur hluti sem hann
hefur góða þekkingu á. vinnur
þá yfirleitt af smekkvísi, og
það er ekki nema virðingarvert
af ungum höfundi að ráðast
ekki i annað en það er hann
getur með góðu móti náð tök-
um á.
Persónur leiksins eru yfir-
leitt vel byggðar, áhorfandinn
trúir orðum þeirra og athöfn-
um, höfundur sýnir bæði sam-
vizkusemi og oft dágóða hug-
kvæmni. Honum tekst betur en
gengur og gerist í íslenzkum
leikritum að sneiða hjá hætt-
um bókmáls, tekst að láta fólk-^
ið tala frjálst og eðlilega. Gott
dæmi um vel leyst verkefni er
Finnbjörn, enn eitt afbrigði ís-
lenzks gróðamanns með bel®-
vettlinga, .etta er nýríkur
kauði með smáar tilhneigingar,
vesældarlegur og hæfilega
skoplegur. Gamli skipstjórinn
er einnig dæmi um það, að
höfundi tekst að leggja persón-
um sínum rétt orð í munn.
Hann er sýnu erfiðara við-
fangsefni en Finnbjörn, í ræðu
hans blandast saman auðmjúk-
ur hversdagsleiki og hátíðleiki
úr gömlum fagnaðarræðum, í
mynd hans er slegið á strengi
viðkvæmni og það tekst að
skila henni án tilfinningasemi
Minnisvert er sérkennilegt
samtal hans og Árdísar: tvær
manneskjur tala um það sem
þeim er kært, tala við sjálfar
sig og tala þó saman með
nokkrum hætti á einföldu,
hversdagslegu en þó upphöfnu
máli. Það er töluvert af góðum
skáldskap í þessu atriði.
Hinu er ekki að neita að per-
sónurnar eru misjaínar. Unga
fólkið, Láki og Árdís, eru tölu-
vert dauflegri en þær sem nú
voru nefndar, og það skortir
þrótt og fyllingu í lýsinguna á
ást þeirra, þessari ágætu og
þýðingarmiklu ést sem léttir af
Láka vanmetakenndum og
bendir honum á einhverja leið
út úr þokunni. Hver sæmileg-
ur maður vill gjarna trúa Ár-
öísi, en stundum reynist það
nokkuð erfitt: athafnir hennar
eru of áreynslulitlar. Pétur,
furðulega góðviljaður kennari
og mikil hjálparhella Láka, er
leiðinleg persóna, höfundi
gengur illa að koma honum
fyrir, færa sönnur á hans mál.
f þessu leikriti finnum við
merkilega rómantíska virðingu
fyrir hinu upprunalega, nátt-
úrulega. Eins og áður var sagt
er hús þessara skipbrotsmanna
skki hamingjuhús — þvert á
móti. Líf þeirra er íátækt og
oft grimmt. En samt er það
einhvernveginn meira virði en
það lff sem skyldara er borg-
aralegum hugsjónum. Þetta er
undirstrikað á tvennan hátt.
Jönatan (Brynjólfur Xóhannesson). Myndirnar tók Otldur Ölafss.
Frá vinstri: Sirrý (Hrafnhildur Guðmundsdóttir), Gógó (Gerður
Guðmundsdóttir) og Láki (Birgir Brynjólfsson).
Þegar Áróra er komin í annað
umhverfi, hefur flxitt í nýja og
glæsilega íbúð spádómanna
sem sæmilega lögleg hjákona.
þá er allur glampi og þróttur
úr augum hennar. Hún er illa
gerður hlutur í loðfeldi. Og
Árdis — ljósberi í leiknum —
hún tekur þetta litla hús með
tjöru þess og salti og fólki
fram yfir stórhýsi og reynitré
hins óþekkta. Einmitt í ljósi
þessarar sérkennilegu róman-
tísku afstöðu breytist vonin um
Láka í spumingu sem enginn
getur svarað. Og gamli maður-
inn er tekinn úr umhverfi sínu
og fluttur á elliheimilið þar
sem allt er svo fínt útbúið —
blöð og útvarp og prestur. 1
þessu leikriti er í raun og veru
horft aftur, horft aftur með
nokkurri angurværð og sökn-
uði.
Brynjólfur Jóhannesson leik-
ur Jónatan skipstjóra af sannri
einlægni, nákvæmni og smekk-
vísi tryggja það að allt kemst
til skila; Brynjólfi tekst ílest-
um öðrum leikurum betur að
skapa sterkt andrúmsloft.
Helga Valtýsdóttir leikur . r-
óru og gengur mjög rösklega
til verk . leikur hennar er til-
þrifamikill, þó eru einhverjar
misfellur á góðri frammistöðu
hennar, áhorfandinn verður var
við óþægilega áreynslu. Guð-
rún Ásmundsdóttir er mjög vel
til þess fallin að leika hlut-
verk Árdísar. Bæði hún o~?
Birgir Brynjólfsson (Láki) gera
ýmsa góða hluti. einkum fram-
anaf. Þó tekst Birgi ekki nógu
vel að sýna þær breytingar
sem verða á Láka. Og í hinum
alvarlegu augnablikum síðasta
þáttar hefur höfundur lagt
honum og Guðrúnu vanda á
herðar sem þeim hefur ekki
tekizt, að mæta með nægilegum
þrótti og tilþrifum. Steindór
Hjörleifsson sýnir okkur þá
skopmynd af leiðtoga lítils sér-
trúarflokks sem höfundur hafði
haft í huga. Guðmundur Páls-
son er ekki öfundsverður af
hlutverki Pétrurs, það gefur
ekki tilefni til annars en sléttr-
ar og felldrar framsagnar.
Gerður Guðmundsdp.ttir ,,pg
Hrafnhildur Guðmundsdóttir
eru illvígar tyggigúmmístelpur
og Karl Sigurðsson gamalkunn-
ur rukkari.
Gísli Halldórsson hefur
stjórnað þessum leik af öryggi
og skynsemi. Sömu eiginleikar
ráða leik hans í hlutverki
Finnbjarnar. Bæði leikur og
leikstjórn voru laus við allan
óþarfa. Steinþór Sigurðsson
gerði leiktjöld sem voru í á-
gætu samræmi við anda leiks-
ins. Dapurleg stef, leikin milli
þátta, voru eftir Jón Þðrarins-
son. . .
Það hefur verið góð og dýr-
mæt reynsla Jökli Jakobssyni
að semja þetta leikrit. Það er
sigur fyrir hann. Sýningin var
vel gerð og skemmtileg. Hún
er ánægjulegur viðburður, enda
tóku frumsýningargestir ágæt-
lega þessu fyrsta verkefni
Leikfélagsins á þessum vetri.
— A.B. -»
— ★ —
Leikdómari Þjóðviljans, Ás-
geir Hjartarson er forfallaður
sem stendur sökum veikinda.
Pólifísk uppsögn skrifstofustjórans hja
Hafnarfjarðarbœ er ósvífin ÁRÁS ó rétt-
indi allra opinberra starfsmanna
Morgunblaðið stingui skýrslu BSRB undir stól og skrökvar því vísvit-
andi að staða skriístoíustjóra haii verið stoínuð 1854
Sjálfstæðisflokkurinn og mál-
svari hans Morgunblaðið hafa
l’m langt skeið lagt sérstakt
kapp á að telja landsmönnum
trú um að þeir væru málsvar-
ar lýðræðis og mannréttinda.
Sannarlega hefur þeim ekki
verið vanþörf á að leggja sig
fram um að fá fólk til að
gleyma því, hve skammt er
síðan málgögn Sjálfstæðis-
fJokksins voru helztu og dygg-
ustu málsvarar þýzku nazist-
anna, en svo sem allir vita
er gamla baráttumenn nazista
á íslandi nú að finna innan
Sjálfstæðisflokksins.
Það kemur því Morgunblað-
inu heldur illa þessa dagana,
þegar hinir nýju valdhafar í
Hafnarfirði undir forystu gam-
als nazista í sæti forseta bæj-
arstjórnar fyrir tilstilli Fram-
sóknar kasta Iýðræðisgrímunni
og opinbera nú hinn rétta hug
sinn til almennra mannrétt-
inda, er þeir hafa náð völd-
um.
Aðvörun til allra bæjarstarfs-
manna um, að þeir skuli ekki
dirfast að hafa yfirlýstar stjóm-
málaskoðanir andstæðar sem-
steypu íhalds og Framsóknar
að viðlagðri atvinnusviptingu,
er gefin út með þeim hætti
að víkja skrifstofustjóra bæj-
arins Geir Gunnarssyni úr
starfi vegna stjórnmálaskoðana
hans.
Þessar nýstárlegu og ósvffnu
aðfarir gagnvart Starfsmanna-
télagi Hafnarfjarðar og opin-
berum starfsmönnum almennt
á Morgunblaðið erfitt með að
samræma áróðri sínum um
baráttu Sjálfstæðisflokksins fyr-
ir mannréttindum, lýðræði og
frjálsri skoðanamyndun.
Frásagnir Morgunblaðsins af
því máli eru einnig gott dæmi
um gegndarlausar rangfærsl-
ur og ósannindi, sem því þyk-
ir hæfa málstað sínum og lýs-
ir vel óskhyggju þess um
hvernig skuli framkvæma hlut-
lausa fréttaþjónustu og þjóna
sannleikanum.
Bandalag starfsmanna ríkis
og bæja (B.S.R.B.) sendir
skýrslu um gang málsins og
samþykktir sínar af þvi til-
efni, þar sem því er lýst, að
hér sé um að ræða atvinnu-
sviptingu af stjórnmálaorsök-
um, sem sérstök ástæða sé til
að vara öll starfsmannafélög
í landinu við og hvetja þau
til að vera á verði og gegn,
enda felst í aðförum bæjar-
stjórnarmeirihlutans árás á
'grundvallarmannréttindi félags-
manna. Þessari skýrslu stingur
Mbi. undir stól, en birtir svo
algerar staðleysur og uppspuna
um málið, að þeim sem til
þekkja blöskrar, en þetta tel-
ur blaðið fært í trausti þess
að mikill meirihluti lesenda
þess þekkir ekki til málsat-
vika og kemur ekki til með
að sjá leiðréttingar á öðrum
vettvangi.
Morgunblaðið heldur þvi
fram, að staða skrifstofustjóra
Hafnarfjarðarbæjar hafi verið
stofnuð, þegar samstarf sósíal-
ista og Alþýðuflokksmanna í
Hafnarfirði hófst árið 1954
Þá hafi verið „stofnað nýtt
starf“! Hverjum skyldu vera
ætlaðar þvílíkar upplýsingar?
Allir Hafnfirðingar vita a.m.k.
að þetta er algjör uppspuni.
Skrifstofustjóri Hafnar-
f jarðarbæjar var ráðinn þeg-
ar árið 1930 og staðan var
því engan veginn mynduð
til þess að „ðreifa valdi
milli tveggja samstarfs-
flokka" eins og Morgunblað-
inu telur bezt sæma sínum
slæma málstað að segja.
Þegar Geir var ráðinn til
starfs, hafði fyrrv. skrifstofu-
stjóri nýlcga tekið við for-
stjórastarfi að Sólvangi. sem
þá var nýlcga tekinn til
starfa, svo að engum var
vikið úr starfi eða ný staða
stofnuð.
Allan þann tíma, er Geir hef-
ur gegnt starfi skrifstofustjóra,
er ekki vitað að komið hafi
fram gagnrýni á störf hans
frá neinum af bæjarfulltrúum.
yfirboðurum hans, þar með
taldir s fulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins. Enda er framferði
ihalds — og Framsóknar — i
þessu máli fyrst og fremst
áminning til starfsmanna bæj-
arins um, að þeir skuH ekki
láta sér tii hugar koma að
halda fram stjórnmálaskoðun-
um sínum eins og stjórnar-
slrráin á að tryggja að hverj-
um manni sé fært. Ef þær
Framhald á 8. síðu