Þjóðviljinn - 23.12.1962, Blaðsíða 1

Þjóðviljinn - 23.12.1962, Blaðsíða 1
Sunnudagur 23. desember 1962 — 27. árgangur — 282. tölublað. LISTASÁL MED SILFURBÚID HÁR „Tónlistin er eina listin“ — Jón í Möðrudal við orgel sitt. • Frá æsku hefur hann þeyst á gæðingum um óravíðáttur öræfanna og barizt einn við hríðar og myrkur vetrarins í hvítri auðninni — og ætíð sigrað. • Tvítugur byrjaði hann að læra hljóðfæraleik, fimmtugur hóf hann fiðluleik og áttræður að leika á flautu — og til hinzta dags mun lista- mannseðlið loga í sál hans. • En hann er fyrst og fremst höfðingi, mikill höfðingi, sem hverjum manni hefur viljað go'tt gera, hús hans hefur staðið öllum opið, háum sem lágum, en þó fyrst og fremst þeim er þurft hafa aðstoðar og greiða- semi. Þannig ritar Jón í Möðrudal nafn sitt — með höfðaletri. „Löngu er þekkt um allan Islands sal aðalsnafnið: Jón í Möðrudal. Listasál með silfurbúið hár. — Svona minning lifir þús- und ár.” Nístingskaldar regnhryðjurn- ar renna saman við rökkrið og sökkva Jökuldalsheiðinni í sorta. Fyrrum bjó fólk hér til beggja handa. Þama norður á öldóttri sléttunni sem nú sökkv- ist í regnið ólust upp í lágum kofa menn er síðar urðu nafn- kunnir í tveimur heimsálfum. Brátt þeytir stormurinn á okk- ur löðrinu af Sænautavatni. Sunnan þess standa enn bæjar- veggir. Svo skammt er síðan lifað var innan þeirra veggja að ég man ljóshærðan dreng er þar átti heima. — Við för- um norðan í Sænautafellinu, á- fram niður í Kollseyrudal, yfir Lindará, en þá er Möðrudals- fjallgörðunum náð: nýfallinn sumarsnjór undir öllum börð- um, fast við veginn. Svo tekur náttmyrkrið völdin. Það er enn ljós í afgreiðslu- skúrnum á hlaðinu í Möðrudal. Ungur maður þar, sonarsonur Jóns í Möðrudal, kveðst geta hýst mig. Á þessum tíma sól- arhrings væri ég þakklátur fyr- ir teppi til að fleygja yfir mig, en fólkið hér er á annarri skoð- un: í hvítt rúm skal ég hátta. Fálagi minn, er ók mér lands- hornamanni yfir Fjöllin, er enn úti að bjástra: hleður bíl sinn með varningi annars sem hér er strandaður; — svo ekur hann einn í myrkrinu austur yfir Fjöllin í nótt. Að morgni er enn kaldur regnslitringur, Iierðubreið hul- in í sorta, jafnvel eldstrýtum- ar í átt að Jökulsá vafðar gráma; engin sóldýrð á Fjöllum í dag. Og þá heyri ég til hans úti, mannsins er ég var kom- inn til að finna: Jóns í Möðru- dal, og við það rifjast upp fyr- ir mér fyrsta koman hingað, endur fyrir löngu. Þá komum við tveir förumenn þramm- andi norðan af Fjöllum. Ofan úr Vegarskarðinu að sjá lá áln fyrir neðan sem silfurband Kirkjan í Möðrudal. Jón Stefánsson lagði ekki aðeins hvern stein í grunn hennar og garðinn umhverfis, heldur smíðaði hann og búnað hennar og málaði altaristöfluna. í tunglsskininu: útflennt og krapbólgin. Og það hafa frá- leitt verið hetjulegir menn er stauluðust austur sandinn á svellstokknum fótum. En brátt birtist bærinn í jaðri sandsins í björtu tunglsskini og innan stundar höfðu okkur verið færðir hlýir, þurrir sokkar, heitt kaffi og matur, — og bóndinn hóf að leika fyrir okk- ur á fiðlu. Enn sem fyrr er gestkvæmt í Möðrudal, en loks göngum við einir til kirkju og Jón sezt við orgelið. Á eftir tökum við tal saman. — Æ, blaðamenn hafa svo vitlaust eftir manni.... Nei, kommúnistar eru ekki verri en aðrir. Það er verst við komm- únista að þeir eru ekki nógir jafnaðarmenn. Ef þeir jafna kjörin og auðæfin eru þeir góö- ir; þá er ég með þeim. — Það er ekkert vit í því að nokkrir menn eigi heiminn . Og talið heldur áfram og kemur víða við. — Prestar! Hvað heldurðu að þeir, ómenntaðir mannræflar, bjargi sálinni! Hvað heldurðu að þeir viti um það sem eng- inn maður hefur nokkru sinni vitað um; það hefur aldrei nokkur prestur vitað neitt um annað líf.... Nei, ég trúi ekki á helvíti. Ég afneita helvíti al- gerlega. (Jón í Möðrudal mun samt ekki afneita öðru lífi þótt hann afneiti helvíti, því til sönnun- ar segir hann mér söguna af konunni sem vitjaði hans til að smíða utan um sig.) — Pólitíkin! Einu sinni komu hingað menn og voru að kiða sér upp Við mig í þeim til- gangi að fá mig til að kjósa — hver sinn flokk. Ég sagðist skyldi kjósa hvem flokkinn sem væri ef einhver þessara manna gæti uppfyllt 5 skilyrði: 1. Að vera eins mikill listamað- ur og Kjarval. 2. Eins vel menntaður andlega og líkam- lega og Magnús Jónsson próf- essor. 3. Eins mikið skáld og rithöfundur og sr. Sigurður Einarsson. 4. Að kunna sálm- inn og lagið: I dag er fæddur frelsarinn. 5. Og loks að kunna Faðir vor. Þegar kom að síð- asta skilyrðinu sprungu þeir — og fóru út. í næstu kosningum komu enn til mín 3 menn sömu erinda. Ég kvaðst skyldu kjósa flokk þess er gæti reynt sig við mig í tónfræði. Og enn fóru þeir árangurslaust. — Það er mjög gestkvæmt hjá þér, Jón. — Já, hingað kemur fjöldi manna, allskonar fólk, lista- menn og miklir höfðingjar, öðl- ingsmenn og uppskafningar. Einu sinni þegar ég kom út stóð hér niðri á hlaði feitur maður bísperrtur. Ég fór að tala við gestinn. — Hver var sá? — Þetta var Einar ríki. Hann var svo sperrtur og merkileg- ur svo ég spurði hann hvaða forteikn ges-dúr og es-moll hefðu. — Og hverju svaraði hann? — Hann bara gapti og gleypti vind. Svo langan aldur hefur Jón 1 Möðrudal þeyst á ólmumgæð- ingum um víðáttur öræfanna, hlaupið eftir bökum trylltra ó- temja er í rétt var komið, tek- ið á móti hröktum mönnum í hríðum og myrkri, leikið á fiðlu fyrir höfðingja og húsgangs- menn og málað frelsara mann- kynsins og sál fjallanna, að hann er fyrir löngu orðinn þjóðsagnapersóna. — En var- lega skyldu menn trúa skilningi sumra túrista á Jóni í Möðru- dal. Það komu og fóru gestir þessa dagstund er ég dvaldi í Möðrudal. Og þá þóttist ég sjá tvo Jóna Stefánssyni: Þann Jón er ræddi í einlægni og alvöru í einrúmi, og hinn Jóninn er á augabragði brá yfir sig leik- kufli, leiddi gesti í kirkju og hóf að syngja. Gegnum þá grímu virtist hann lesa hugsan- ir og innræti gesta sinna líkt og síður í opinni bók. — Þó ég hafi gist hjá þér, Jón, þá veit ég lítið um þig, segðu mér eitthvað af búskap þínum hér. — Æ, ég hef sagt blaðamönn- um þetta allt áður. Þetta er ekkert merkilegt. — Þeir hafa ekki verið ég, þeirra lesendur ekki mínir les- endur. Hve lengi hefur þú bú- ið í Möðrudal? — Ég hef búið hérna síðan 1919, en ég byrjaði búskap á Fjöllum 1903. — Hvar og hvenær ertu fæddur? — Ég er fæddur á Ljósa- vatni 22. febrúar 1880. Fluttist þaðan 16 vikna. Giftist 23 ja ára. Fór fyrst að búa í Víðidal á Fjöllum, var þar 2 ár, þá 1 ár í Möðrudal, fór síðan austur á Dal (Jökuldal) að Amórs- stöðum, síðan í Rangalón í Jökuldalsheiði. Flutti svo enn í Víðidal og bjó þar 8 ár. Hér hef ég búið óslitið í 43 ár. — Þú hefur þá búið í rétt 60 ár? — Já, og passað kindur í 75 ár, eða frá því ég var 8 ára gamall. Það er langur tími í snjóum, stormum og myrkri. Allir jafnaldrar mínir eru fyrir löngu dauðir, þótt þeir hafi átt miklu betri ævi, léttara líf. — Er ekki erfitt að vera fjár- bóndi hér á Fjöllunum? — Það er ekkert erfiðara að eiga skepnur hér en annar- staðar. — Hefur þér ekki fundizt þú vera einmana í fjárleitum hér á öræfavíðernunum? — Nei, ég finn ekki fyrir víðáttunni í smalamennskum, en ég hef margoft lúinn labbað leiðina heim að Möðrudal. — Fórstu ungur að fást við tónlist? — Tvítugur byrjaði ég að spila, lærði svolítið hjá Magn- úsi Einarssyni organista á Ak- ureyri. Var þá að læra söðla- smíði líka, en ekki nema einn vetur — og þó ekki heilan. Síðan hef ég stundað söðla- smíði og stunda hana enn af kappi, gerði við 10 hnakka sl. vetur, hef selt 7 hnakka og er með 3 nýja. — Og þú skerð líka út? — Já, ég hef skorið út 80— 90 reglustrikur, bókahnífa, brauðfjalir og handklæðabretti. — Svo hirði ég mínar 80 kind- ur, 3 kýr og 3 hesta eins og aðrir menn. Ég hef skorið þessa muni út með höfðaletri, og gefið þá flesta. Það er náttúrlega vit- leysa að gefa þetta, það er ekkert metið heldur er maður hafður að háði fyrir. — Þú virðist sjaldan sitja auðum höndum, og nóg hefur þú haft fyrir stafni þegar þú byggðir kirkjuna, — hvenasa? var það? — Byggði kirkjuna 1949. Ég gróf fyrir henni hátt í 3 álnir og færði hvem stein í grunn- inn. Ég smíðaði sjálfur allt í kirkjuna og kostaði hana sjálf- ur. Hún er raflýst. Við gemm hlé á samtalinu og horfum yfir grænt túnið, svartan sandinn og fjöllin. Enn eru þrjú bú í Möðrudal, en sL vor fór einn bóndinn niður í Egilsstaði. — Það myndi marg- ur sakná vinar í stað ef svo ætti að fara að Möðrudalur færi í eyði. Svo snúum við okkur aftur að Jóni í MöðrudaL — Það hefur lengi verið fjöl- mennt hér í Möðrudal? — Þegar pabbi var að byggja hérna voru hér 3 bú. Það voru t. d. 7 Jónar hér þá og einir 3 Þorsteinar og 3 Stefánar. Þá var kvikt hér í Möðrudal! Allt timbrið var flutt frá Vopna- firði á 30—40 hestum. Það voru myndarlegar lestarferðir 1 þá daga. Það var alltaf flutt á 20 hestum úr kaupstað hingað. Vorið 1930 var flutt héðan ull á 30 hestum. — Þið hafið verið birgir af hestum héma? — Þeir komust upp í 50 hest- amir héma þegar þeir voru flestir. Framhald á 2. síðu. Heimsókn til höfðingjans á Fjöllum " \ ** v i

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.