Þjóðviljinn - 07.02.1963, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 7. febrúar 1963
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA 1
Ávarp SVERRIS KRISTJÁNSSONAR
á ársháfiS MÁLS OG MENNINGAR
ÍSLANDI LEIÐIST
Stuttu fyrir miðja síðustu
öld varð einum frægasta stjórn-
málamanni Frakka þetta að
orði: Frakklandi leiðist! Svo
sem kunnugt er eru Frakkar
örlyndir menn, og nokkru eftir
að þessi orð voru töluð gerðu
þeir byltingu og steyptu stjóm-
inni. Það gerðist í febrúar-
mánuði 1848, stuttu síðar kom-
ust aðrar þjóðir Evrópu að
þeirri niðurstöðu, að þeim leidd-
ist líka, og þær gerðu byltingu
í sínum heimalöndum, jafnvel
Dönum leiddist svo lífið. að
þeir gerðu byltingu í Kaup-
mannahöfn, og Jón Sigurðsson
spurði Jens bróður sinn að því
í bréfi um vorið, hvort við Is-
lendingar ætluðum ekki að gera
byltingu og sagðist raunar bú-
ast við henni með næsta pósti.
Fyrir réttum tveimur vikum
vakti Lesbók Morgunblaðsins
reykvíska lesendur af værum
svefni á sunnudagsmorguninn
með þessum kveinstöfum: Æ,
hvað allt er leiðinlegt! Þetta
vein neðan úr djúpum Morg-
unblaðsins kom frá einum aðai-
ritstjóra þess og fagurkera, Sig-
urði A. Magnússyni, sem sér um
æðri menningu hins íslenzka
stórblaðs. Það hlýtur eitthvað
að vera rotið í ríki Viðreisnar-
innar þegar slíkar stunur heyr-
ast frá Morgunblaðshöllinni við
Aðalstræti. Það hlýtur eitthvað
að vera að, þegar málgagn
Mammons talar um „kæfandi
lognmollu peningadýrðarinnar“
eins og fagurkerinn komst að
orði. Svo mjög þrúgar lífsleið-
inn þessa listam^nnssál Morg-
unblaðsins, að andlegar hrær-
ingar „í sjálfu höfuðvirki
kommúnismans, Sovétríkjun-
um“ .... „hljöta að vekja
manni forvitni og jafnvel öf-
und“, eins og hann orðar þetta
í hugleiðingum sínum um leið-
indin á Islandi. Það virðist sem
sagt engum blöðum um það að
flettá: íslandi leiðist. Og nú er
febrúar nýbyrjaður. Munum
við Islendingar varpa af okk-
ur lífsleiðanum með frískri bylt-
ingu áður en sá mánuður eraii-
ur? Mun Sigurður A. Magnús-
son, ritstjóri og fagurkeri Morg-
unblaðsins, standa á götuvígi
í Austurstræti og hrópa: Niður
með lognmolluna, lágkúruna og
peningadýrðina! Burt með þús-
undkallana í heilabúinu og
krónupeningana í augnatóftun-
um! Lifi byltingin! Mun allt
þetta gerast nú í febrúar? Nei.
Það mun ekki gerast ts-
lendingar munu halda áfram
að láta sér Ieiðast. Þeir
munu halda áfram að grípa ti)
staupsins eða pillunnar til þess
að gera sér nokkum dagamun
í lífsleiðanum. Menn munu
halda áfram að leita á fund
séra Láru og séra Sveins og fá
enn nýja sönnun fyrir tilvist
annars og skemmtilegra lífs
hinu megin við huluna. Og Sig-
urður A. Magnússon? Mun
hann reisa uppreisnarfánn á
götuvíginu í Austurstræti og
láta hann blakta stoltlega í
næðingi þorrans? Nei. Hann
mun sitja í heitri ritstjómar-
skrifstofu og skrifa leiðara í
Moargunblaðið um það, að Við-
reisnin hafi nú loks skapað ís-
lenzku krónunni svo mikla
virðingu í útlöndum að ferða-
menn geti skipt henni i erlenda
mynt í bönkum Vestursins
Annað mun ekki gerast eftir
ánginstarópið. sem kvað við
innan úr Morgunblaðshöllinni
fyrir tveim vikum. Og mér er
til efs, að fanginn. sem þar er
geymdur, muni oftar senda
peningadýrðinni á íslandi tón-
inn. Morgunblaðið hefur fyrr
kunnað að þegja þegar hún
Skálholtskirkja brann.
Ég efast ekki um að hinum
ungu listamönnum. sem verða
að fylla opnur Morgunbiaðsins
dag hvern. finnist tilveran hálf-
gert hundalíf. Oftar en ekki
lekur lífsleiðinn úr penna
þeirra þegar sízt skyldi og þeim
er gert jafnvel að skrifa af
bjartsýni um Viðreisnina og
hin stóru og góðu afrek rikis-
stjórnarinnar. En víst er um
það, að til eru íslendingar og
þeir ekki fáir, sem neita að
klæðast hinum svarta tízkulit
lífsleiðans, og meðal þeirra er
maðurinn sem flutti erindi hér
á undan mér, Kristinn And-
résson. Þar er nú ekki hinn
fúllyndi lífsleiði, ekki hið
fcílinda bölsýni. Þar er maður
þessum mönnum lífsjátandi boð-
skap bóka okkar. Þeir koma
ekki til okkar af sjálfsdáðum,
við verðum að leita þá uppi,
fara á fund þeirra, vekja áhuga
þeirra á list hins skráða orðs,
lífga aftur hina fornu bókelsku
íslenzku alþýðunnar. Til þess
að svo verði þurfum við ekki að
slaka á bókmenntakröfum né
drekka úr hófsporinu. í þeim
efnum verður Mál og menning
að vera trú þcixri skoðun, sem
Fyrirsögnin á Lesbókargreininni

og teikningin sem greininni fylgdi.
sem stýrir sinni kænu með ör-
yggi hins sjóvana farmanns og
óttast ekki úfið haf. Þegar hann
stóð hér áðan í ræðustólnum
og sagði sögu Máls og menn-
ingar síðasta afdarfjórðunginn,
þá skildist bæði mér og öðrum,
að hér hefur ekki lítið afrek
verið unnið og mörgum sem
hér eru inni staddir verður
talið það til afböt-
, unar á degi dómsins að eiga
nokkura aðild að þessu afreki.
Því að þetta er margra manna
verk, þótt hins beri ekki að
dyljast, að Kristinn Andrésson
hefur sjálfur oftast orðið að
bera þyngstu byrðarnar og á-
hyggjurnar af útgáfustarfsemi
þessa félagsskapar. Það var
stofnað til Máls og menningar
þegar heimskreppa virtist ætla
að verða efnahagslegt tilveru-
form mannanna um aldur og
ævi. Félagið komst til þroska
I heimsstyrjöld og köldu stríði,
það hefur sem sagt sjaldan átt
góðu atlæti að fagna í upp-
vextinum. En það hefur ekki
látið kúgast af kreppum, styrj-
öldum né lífsleiða, hitt er öllu
heldur að það hlaut bjartsýnina
í vöggugjöf og það hyggst ekki
draga þann fána niður meðan
lífið blaktir í brjósti þess. Mál
og menning hefur frá upphafi
verið gætt þeirri bjargföstu trú
á gildi bókarinnar, gildi and-
ans, að góð bók beri að lokum
sinn ávöxt þótt ekki sjáist þess
strax merki í bókhaldinu. Og
undir fána bessarar bjartsýni
verður Mál og menning að
sigla hin næstu ár annars aldar-
fjórðugsins sem fram undan er
En við vitum það öll, að við
siglum ekki án byrs. Byrinn —
það er samúð alþýðunnar og
skilningur á ætlunarverki Máls
og menningar. Við verðum á
næstu árum f miklu ríkara
mæli en áður að efla iarðsam-
bandið við íslenzka alþýðu.
finna sjómanninn. verkamann-
inn og bóndann að máli. flytia
Jón Sigurðsson túlkaði fyrir
réttum hundrað árum, að
maður eigi ekki að bjóða ís-
lenzkri alþýðu bókmenntalegan
hænsnamat, heldur án „smá-
munalegs ótta gefa alþýðunni
heilbrigða og kröftuga, en ekki
barnalega og útvatnaða lesn-
ingu“. Ef Máli og menningu
tekst nú á næstu árum að festa
rætur á alþýðuheimilunum á
landinu þá mun henni ekki
verða neitt að vanefnum og
hún mun standa af sér alla
storma. Og þá kann jafnvel
svo að fara, að þessi þjóð, sem
er svo seinþreytt til vandræða
hristi af sér leiðindin í sínum
febrúar. Og hver veit nema að
fanginn i Morgunblaðshöllinni
höggvi þá af sér herfjötur lífs-
leiðans, skipi sér á götuvígið í
Austurstræti og hrópi: Niður
með lognmolluna. lágkúruna og
peningadýrðina! Burt með
þúsundkallana í heilabúinu og
krónupeningana í augnatóftun-
um! Lifi byltingin!
OKKAR
Á MILLI
Æ þessi pólitík
Hvaö er pólitík?
Samkvæmt fomgrísk-
unni, en þaöan er þetta
marghrjáöa orð runniö,
merkir þaó ríkisstjórn-
fræöi og ratmar einnig
stjórnlist. En því meir
sem málefni ríkisins þok-
uðust yfir á almennan
vettvang færöist merking
orðsins yfir á hverskon-
ar hlutdeild, skoöana-
túlkun eöa umræöur
snertandi þau málefni.
Við íslendingar tölum
vanalega um stjórnmál,
þjóðmál eöa jafnvel sam-
félagsmál þegar við not-
um ekki sjálft hiö upp-
runalega, erlenda orö.
Eftir því sem þjóöfélags-
kerfið veröur margbrotn-
ara fjölgar hinum ýmsu
sérþáttum þjóömálanna.
Það er talaö um fjár-
málapólitík, bændapóli-
pólitík, samvinnupólitík,
félagsmálapólitík, menn-
ingarpólitík og svo fram-
vegis.
Nú skyldi mað'ur ætla
aö málefni og stjórnar-
hættir þjóðfélagsins væru
sérhverjum þegni þess
hiö brýnasta áhugamál
og umhugsunarefni — og
það þeim mun fremur
sem afskipti ríkisvaldsins
af lífskjörum hans og
menningarkosti verða
fjölslungnari. Þaö kemur
því nokkuö spánskt fyrir
sjónir aö drjúgur hluti
háttvirtra kjósenda skuli
færast í ham tortryggni
og jafnvel megnustu fyr-
irlitningar þegar vikiö er
að þjóömálum. Eg vil
ekki koma nálægt neinni
pólitík, segir einn. Þaö er
búið aö gera allt aö póli-
tík, segir annar. Þessi
pólitík er aö fara meö allt
til fjandans, segir sá
þriðji.
Þetta er sannarlega
ekki efnileg afstaöa í nú-
tímaþjóðfélagi, þar sem
ætlazt er til, að þegnarnir
njóti ekki einungis lýö-
ræðislegra réttinda, held-
ur hreint og beint skapi
þau sjálfir án afláts og
varöveiti þau síöan eins
og sjáaldur auga síns.
Hvernig getur staöiö á
slíkum* ósköpum?
Á maöur að halda að
svo mikill hluti þjóðar-
innar kæri sig kollóttan
um þróunarhætti og
framtíöarstefnu samfé-
lagsins? Getur þaö átt sér
staö aö hann sé allsendis
áhugalaus og þar af leiö-
andi ófær um að gegna
þeirri skyldu sem þegn-
réttur hans leggur hon-
um á heröar?
Þaö yröi of langt mál aö
kryfja slíkar spurningar
til verulegs mergjar. Nátt-
úrlega þarf ekki aö fara í
neinar grafgötur um þaö,
aö ekki eru allir til þess
hneigöir eöa hæfir aö
taka beinan þátt í sjálfri
stjórnarstarfsemi rík-
isins. Hinsvegar ætti
þorri þegnanna aö vera
þess umkominn að gera
sér nokkra grein fyrir
megindráttum þjóömál-
anna á hverjum tíma og
hasla sér völl samkvæmt
því. Annars hlýtur eitt-
hvað aö vera bogiö viö
félagslegt uppeldi þeirra
eða umhverfi, nema
hvorttveggja sé.
Ýmsar mismunandi á-
stæöur geta auövitað
valdiö þeirri óbeit manna
á pólitík sem drepiö hef-
ur veriö á. Orsökin getur
1 stöku tilfellum veriö ein-
bert skilningsleysi eöa
kæruleysi. Hitt mun þó
oftast sönnu nær aö skiln-
ingsleysið eöa kæruleys-
iö eigi rót sína aö rekja
til valdníöslu, blekkinga
eöa vanrækslu þeirra sem
kjörnir hafa veriö til að
halda um „stjórnvöl þjóð-
arskútunnar“. Fólki
finnst einfaldlega að það
hafi veriö svikið í tryggö-
um. Þaðan stafar svo tor-
tryggnin og fyrirlitning-
in. Óprúttnir stjómmála-
skúmar ala síðan gjarna
á þessari óbeit, því það
er einmitt vatn á þeirra
myllu að fólkið veröi sem
ruglaöast í ríminu, gefist
loks upp viö aö hugsa,
þaö sé alveg þýöingar-
laust — allir þessir póli-
tíkusar séu sömu svika-
hrappamir. En á slíkri
uppgjöf almennings flaut
Hitler foröum upp
valdastólinn í Þýzka-
landi og hún hefur enn
sem komiö er bjargað de
Gaulle 1 Frakklandi.
Hér á íslandi hnígur
nú þróunin æ meir í
þessa sömu átt. Hefur þó
íslendingum aldrei riöið
meira á aö reyna að átta
sig á pólitíkinni, svo há-
bölvuö sem hún er, þar
sem segja má aö líf þeirra
geti legiö við. Það er sem
sé augljós staöreynd, að
undanfama áratugi hef-
ur þjóðin látiö þá atburöi
viögangast á flestum svið-
um lífs síns sem leitt geta
til ófyrirsjáanlegs ófam-
aðar ef ekki veröur þegar
stungiö viö fótum. Og
viðkvæöið hefur ævin-
lega verið þaö sama: ég
vil ekki koma nálægt
neinni pólitík, þaö er bú-
iö aö gera allt aö pólitík,
þessi pólitík er aö fara
meö allt til fjandans.
Og svo er veriö aö veg-
sama frelsiö og lýðræðið
á íslandi daginn út og
daginn inn. Er það þá
frelsi að láta varpa hin-
um helgustu landsrétt-
indum á glæ án þess að
hreyfa hönd eða fót? Og
er það lýðræöi að varpa
frá sér allri ábyrgð á
málefnum þjóöfélagsins
þegar þaö er í hættu
statt?
JU*1

í heimsókn hjá Solzjenítsín
Kennari í eðlisfræði
1 janúar fór blaðamaöur frá
sovézku fréttastofunni A.P.N.
til borgarinnar Rjazan til að
safna efni um og eiga viðtal
við Alexander Solzjenítsín.
höfund hinnar frægu bókar
„Dagur úr ævi ívans Déníso-
vítsj“, sem íjallar eins og kunn-
ugt er um líf fanga í pólitísk-
um fangabúðum í Sovétríkjun-
um. Hér fer á eftir endursögn
greinargerðar um þessa ferð
sem birt var í Líteratúrnaja
Rossía hinn 28. jan. sl.
Solzjenítsín hefur verið eðlis-
Blaðamaður ónáðar höfund
unnar
fræðikennari í Rjazan um nokk-
urra ára skeið, en lét af því
starfi síðast í desember í fyrra
til að gefa sig allan að skáld-
skap. Það fór mjög gott orð
af honum sem kennara, en
enginn af samstarfsmönnum
hans hafði haft hugmynd um
hæfileika hans til bókmennta-
iðkana, í mesta lagi gátu þeir
grunað hann um að vera að
setja saman nýja kennslubók
í eðlisfræði
Hitt vissu þá fáir, að hann
sýndi mikla hugkvæmni og ein-
beitni til að spara sér tíima tii
skrifta. Hann kom því svo fyr-
ir að hann kenndi ekki nema
15 stundir á viku. Aldrei varð
hann eftir í skólanum eftir
kennslu, aldrei sat hann að ó-
þörfu masi í kennarastofunni.
Hann forðaðist einnig öll fund-
arhöld sem hægt var að kom-
ast hjá, og stundum átti hann
það til að skjótast burt af fund-
um, ef hann áleit að nærvera
sín skipti ekki máli.
Tómstundir
Alexander Solzjenítsín er
sagður maður fáorður og hóg-
vær. Hann lítur hraustlega út,
Framhald á 10. síðu.