Þjóðviljinn - 22.03.1963, Qupperneq 6

’l
SIÐA
ÞJÖÐVIUINN
Föstudagur 22. marz 1963
Aðeins mánuði eftir að kenningin var birt
Stoi rennt undir nýja kenningu um
skyndileg endalok stjörnukerfa
Fyrir rúmum mánuði birtu brezki stjörnufræöing-
urinn prófessor Fred Hoyle og bandaríski starfsbróð-
ir hans, prófessor William Fowler, nýstárlega tilgátu
um að heil stjörnukerfi eins og Vetrarbrautin gætu
skyndilega „falliö saman“ með' ógnarkrafti. Athug-
anir sem geröar hafa veriö í Ástralíu og Bandaríkj-
unum á svonefndri ,,radíóstjörnu“ virðast renna stoö-
um undir þessa tilgátu, segir vísindafréttaritari
brezka vikublaðsins Observer, John Davv.
Samkvæmt kenningu þeirra
Hoyles og Fowlers myndi upp-
hafið að hinum sviplegu enda-
lokum stjörnukerfisins vera
myndun stjörnurisa úr gífur-
legu magni af lausbeizluðu
gasi í miðbiki kerfisins
Stjörnurisinn tæki að hitna,
hann myndi fyrst „brenna’
vetni við samruna á sama
hátt og gerist í vctnissprengi-
um, en síðar þyngri írumefn-
um — helíum, súrefni, koi-
efni. Þar myndi koma að hiti
stjðmunnar kæmist upp í 500
milljónir stiga.
Springa inn á við
Við slíkan hita myndi líiu
stjama springa', þanníg að
allar efniseindír hennar
myndu berast burt frá mið-
biki hennar. En í stjörnurisa
af þeirri gerð sem þeir Hoyle
og Fowler hafa í huga myndu
annarlegir hlutir gerast. Þar
myndu efniseindirnar „sprínga
inn á við“ (þeir nota nýyrðið
„implode" i mótsetningu við
„explode”), falla inn að mið-
bikinu fyrir áhrif gffurlegs
þyngdarafls, og við það ná
hraða sem nálgast ljóshrað-
ann. Þær myndu þá gefa frá
sér hinar sterku radíóbylgjur
eins og þær sem sumar sv->-
nefndar „radíóstjörnur” senda
frá sér.
Fundið slíkt stjörnukerfi?
í síðasta hefti brezka nátt-
úrufræðiritsins Naturc sem
kom út nú íyrir heigina er
gcrð grein fyrir athugunum
sem gerðar hafa verið í Astra-
líu og Bandaríkjunum og
benda til þess að þegar sé
fundið stjörnukerfi þar sem á
sór stað slíkt fyrirbæri og
þeir Iloyle og Fowler gera
ráð fyrir í tilgátu sinni.
Þrír ástralskir radfóstjömu-
fræðingar, Hazard, Mackey og
Shimmins, könnuðu fyrst með
hinum fullkomna radíókík'
víð Sydney geysiöfluga „radíó-
sljörnu" sem nefnd hefur ver-
ið 3C—273. Þelm tókst að á-
kveða henni stað mjög ná-
kvæmlega í himingeimnurn.
miklu nákvæmar en áður
hafði tekizt moð nokkra radíó-
stjörnu.
Þeir komust að þeirri nið-
urstöðu að hún væri í tvennu
lagi. Annar helmingurinn sem
þeir nefndu „component B -
hafði örlítinn kjarna sem gaf
frá sér geysilega öflugar radíó-
byigjúr.
Það cr stjörnukerfi cins og þctta, „vctrarbraut" á borð við
þá scm okkar sólkerfi er í, sem þeir Hoyle og Fowler telja
að geti skyndilega „fallið saman“.
Ljósmynduð í Mount
Palomar
Á grundveili athugana ástr-
ölsku víslndamannanna mið-
uðu stjörnufræðingar í athug-
anastöðinni í Mount Palomar
í Kaliforníu hinum mikla
stjörnukíki sínum að þeim
stað á himinhveifingunni, þai
sem 3C1273 var að finn.a og
tóku ijósmynd. Á myndinrn
kom fram daufur ijósdepill
af sama styrkleika og eftir
stjörnu af 13. stærð, en einn-
ig ijósrák, aðskilin frá deplin-
um. „Stjarnan" var nærri þvi
nákvæmlega á þeim stað og
Ástraiíumönnunum hafði tal-
izt til að „component B“ ætti
að vera og ljósrákin kom
heim við hinn hlutann.
„component A“.
Kjarni stjörnukerfisins
Prófessor Hoyle segir þá
skýringu hugsanlega á þessu
fyrirbæri að hér sé um að
ræða „mjög undarlega
stjörnu" í okkar Vetrarbraut
sem gefi frá sér radíóbylgjur
mcð mjög annarlegum hætti,
en nánari rannsóknir hafi leitt
i ljós, að þessi skýring s?
mjög ólíkleg.
Meiri líkur séu á að „stjarn-
an“ sé kjami fjarlægs stjörnu-
kerfis sem sé að „springa inn
á við“, eins og segir í tilgátu
þeirra Hoyles og Fowlers.
Ljósrákin gæti stafað frá ytri
mörkum stjörnukerfisins sem
hefði splundrazt þannig að
hiuti þess fjarlægðist kjarn-
ann með ógnarhraða.
Brezkir ráðamenn uggandi
Vesturveldin efla
víobúnai S-Afríku
150fórust af völd-
um eidooss á
Verkföli líka í Bekiu
j*ao r.iu vioar wim,
L0Ji 1« dcilur og verkföi!
um þessar mundir en f Frakklandi. I Belgíu hafa 225.000 járn-
Iðnaðarmenn krafizt kauphækkmiar og annarra kjarabóta og haf
gert mörg skyndiverkföli til að neyða vinnuvcitendur til undan
halds. Myndin er tekin á verkfalisfundi í Charleroi.
Sigurður Grcipsson mcð sonarson sinn, Sigurð Grcipsson yngri.
>J AKAllTA 20,3 .10
/innsta kosti 150 manns hafa
vrizt og um hundrað slasazt af
öldum eldgoss sem kom upp
eldfjallinu Gunung á Bali-
yju á sunnudaginn, segir í
•pinbcrri tilkynningu frá Ðja-
>arta í dag.
Þá segir ennfremur að hált
fimmta þúsund manns hafi
•.íisst heimili sín vegna gossins.
.ikki er þó enn fullrannsakað
lev mikihi eyðileggingu gosið
hefur valdið. Lyf og matar-
birgðir hafa verið sendar til
Bali frá bæjum á austurströnd
•Java.
Östaðfestar fregnir herma að
tala slasaðra sé a.m.k. 1000.
Fyrsta gosið í fjallinu að þessu
sinni varð á laugardaginn og
varð 17 manns að bana. Gosin
mögnuðust síðan á sunnudaginn
og hefur verið stöðugt gos í
fjallinu síðan, og liggur nú aska
yfir stórum svæðum og hefur
valdið geysilegu tjóni á akur-
lendi.
Fyrir sKómmu var haldinn
fundur á Trafalgar Square í
London til að mótmæla vígbún-
aöi Suður-Afríku. Meðai ræðu-
manna var Ilarold Wilson leiö-
togi brezka vcrkamannaflokks-
ins, og sagði hann að flokkur
sinn myndi bcrjast gcgn hvers
konar kynþáltamisrctti, cinkum
innan Sameinuðu þjóðanna en
cinnig á iiðrum vcttvangi.
Wilson gat um hótun Fouchet
landvarnaráöherra Suður-
Afríku sem látið hefur svo um
mælt að óvíst væri hvort Suö-
ur-Afríka pantaði meiri vopna-
birgöir frá Bretlandi úr því aðí
Wilson hefði tekið þessa af-
töðu. Wilson sagði aö ef Verka-
mannaflokkurinn settist að
Völdum myndi hann ekki ein-
ungis sjá til þess að Suður-
Afríka fengi engin vopn frá
Bretlandi heldur myndi hann
einnig leitast við að koma því
til leiðar að ríkið fengi ekki
morðtól fró öðrum löndum.
Vopn frá vestur-
veldunum
Wilson minntist þess, að nú
eru þrjú ár liðin frá Sharpeville-
fjöldamorðunum og sagði að
síðan hefði ástandið í Suður-
Afríku versnað að mun.
— Við munum hér staddir tii
að minnast fórnarlambanna 67
frá Sharpeville og lýsa þv£ yfir
að ekki er hægt að brjóta írels-
ið á bak aftur. sagði Wilson.
Hann sagði að hcrnaðarmátt-
ur Suður-Afríku aukist nú dag
frá dcgi, að útgjöld ríkisins til
hcrnaðar séu nú tvöfallt mciri
en fyrir tveim árum og að vcst-
urvcldin með Brctland í broddi
fylkingar aðstoði á alia lund
við vígbúnaðinn.
Yerja eiguiruar á
kostnað frelsisins
Meðal ræðumanna ó fundin-
um voru nóbelsverðlaunahafinn
Philip Noel Baker, sem fer með
i Framdí morð í
siálfsmorðs
Fyrir skömmu gerðist það .
Duisburg í Vestur-Þýzkalandi
að Heinrich Trautmann smiður
skaut Giinter Burger spor-
vagnsstjóra til bana. Traut-
mann þekkti ekki Burger og
hafði aldrei útt í neinum úti-
stöðum við hann.
Trautmann skýrði svo fró að
honum hefði komið í hug að
fremja sjófsmorð, en komizt
svo að þeirri niðurstöðu að ævi-
'angt fangelsi væri að mörgu
leyti ákjósanlegra en dauðinn.
Til þess að fó slíkan dóm, varð
1 hann að fremja morð.
afvopnunarmál í „skuggaráðu-
neyti" verkamannaflokksins og
Duma Nokwe, fulltrúi þjóð-
frelsishreyfingar Afríkubúa.
Nokwe sagði að átök væru
væntanleg í Suður-Afríku og
myndu margir láta lífið ef ekki
kæmu til róttækar ráðstafanir
utan að. Hann sagði einnig að
fjárfesting Breta í Suður-Afríku
næmi um 120 milljónum króna
og vildu þeir verja þessar eign-
ir sínar á kostnað frelsis þjóð-
arinnar. Bretar og brezka ríkis-
stjórnin eru að talsverðu leyti
ábyrg fyrir ástandinu I Suður-
Afríku, sagði hann.
Því vitlsasara
beim niun betra
— Þetta geri ég aldrei fram-
ar, sagði James Robinson, tvf-
tugur stúdent í Bandaríkjunum,
er hann stóð upp úr hæginda-
stól þar sem hann hafði setið
í 50 klukkustundir.
Robinson var þar með búinn
að slá metið í stólsetum. Skæð-
asti keppinautur hans, stúdent
frá Yale-háskólanum, hélzt
ekki við í stólnum nema í 30
stundir. Efnt var til keppninn-
ar til að láta í ijós andúð á
tillögu frá Kennedy forseta um
að Bandaríkjamenn skuli ganga
80 kílómetra til að sanna að
þeir séu í góðu líkamsástandi.
Sprengja í þotu
Sauds konungs
NIZZA 20/3 — 18 manns fórust
er þota af gerðinni Comet 4
hrapaði í dag yfir ölpunum.
Þotan var einkaflugvél Saud
konungs í Saudi-Arabíu. Björg-
unarflokkur komst að flakinu
seint í dag, en enginn hafði
komizt lifandi af.
Flugvélin flutti Saud konung
og hluta af fylgdarliði hans frá
Genf til Nizza í gærkvöld og
fór síðan til baka eftir farangri
og íleiri farþegum. Áhöfn
flugvélarínnar var níu manns,
allir brezkir og farþegamir
voru úr fyigdarliði Sauds.
Saud konungur sagði í út-
varpsræðu sem hann hélt í
síma og útvarpað var í Mekka,
að sprengju hefði verið komið
fyrir í flugvélinni. Sagðist hann
síðar mundu skýra frá hver
bæri sök á sprengjutilræðinu.
ir Nýlega fannst í Nanhsjúng-
héraði í Suður-Kína fomaldar-
skjaldbaka með 1,2 metra lang-
an skjöid ásamt fleiri stein-
gerfingum sem eru meira en
70 milljón ára gamlir.
Meðal steingerfinganna voru
litlir dinosaurar og tvö vel varð-
veitt dinosaurahreiður, og voru
í þeim 20 egg.
Tónastríð — Kammertónninn hækkar
HljóðfævastiIIarar reiðir —
Þau tíöindi hafa gerzt
í Bandaríkjunum aö
tvær heimsfrægar sin-
fóníuhljómsveitir, Fíl-
harmóníuhljómsveitin i
New York og Sinfóníu-
hljómsveitin í Boston,
hafa kjöriö sér nýjan
kammertón. Hefur þessi
atburÖUr vakið rniVin-n
Úlfpb?74
Þar með var raskað þeirr
virðulega tóni, einstrikuðu a.
sem hefur verið alþjóðlegur
kammertónn og talinn miðast
við 440 Hertz-sveiflur á sek-
úndu. og hefur verið mæl -
kvarði allra hluta í músík.
Bamakennarar gefa skóia
kórum þennan tón, fiðlusmið
ir og saxófónleikarar gern
hljóðfæri sín eftir honum og
sérhver íbúi Vínarborgar get-
u.r heyrt þennan ágæta tón í
sfma ef hann velur númer'
kn uuiar anieiisKU sniíoin.
hljómsveitir álitu ráðlegt að
miða við kammertón sem væri
tveim sveiflum hærri (442
hertz). Afleiðingar: músikir.
varð skarpari, glæsilegri.
Um leið var mælikvarða
líanóstillara og hljóðfæra-
smiða ógnað. Bmgöust þeir að
vonum mjög reiðir við oe
komu meðlimir Heimssam
bands hljóðfærastillara samar
á fund í Louisville (Kentucky.
og gerðu ályktun fortissimo
sem krafðist 440 sveiflna
kammertóns til baka. Þeir
sögðu meðal annars að á þess-
ari öld stereo- og Hi-Fi-platni
’• glæsiieikinn einn orðin*
mælikvarði. En hann yrði t i
á kostnað hlýleika og dýptar
hljómsins.
En forstjóri Bostonsinfóníu-
újómsveittarinnar, Thomas
Porry, vísaði þessum ásökun-
um á bug. Hann benti á að
kammertónninn hefði klifrað
upp á við í rás sögunnar, og
ef menn t.d. spiluðu d-moii
sinfóníu Beethovens sam-
kvæmt Beethovens eigin tón-
kvísl, þá væri hún í cís-moli
háiftóni neðar
Og í raun og veru er þei
svo: við hirð Lúðvíks fjórt
•inda voru notaðar flautur sen>
eru heiltóni dýpri en þær sen
nú eru notaðar. Á tímun
Mozarts var kammertónnini
enn hálílóni neðar en 440
sveiflu tónninn. Og um langa
’i.ríð var ríkjandi talsverðvn
•”<?iingur í bessum máinm
þaö , gat jafrtvel lu.miö íyn>
að músikantar í sömu borg
hefðu ekki sama mælikvarða.
Að lokum komust fagmenn að
alþjóðlegu samkomulagi árið
1885 og ákváðu að einstrikað
a skyldi að cilífu hljóða upp á
435 hertz.
En sá Adam var ekki leng'
i Paradís. Fílharmonískar
hljómsveitir héldu áfram að
kiifra upp á við. Og árið 1920
mælti hin ameríska Buerau oi
^tandards með kammertón:
ipp á 440 hertz. Árið 1937
rvlgdu Evrópumenn á eftir.
Við þetta héldu hinar fjö'-
"örgu þýzku hljómsveitir. e
■'ínarhljómsveitarmenn héldu
'fram að spenna bogan--
'•■ærra. Þeir klifruðu upp um
næstum því fjórðungstón os
náðu kammertóni upp á 44^
«510** *+Ki.-i-
fagmaður hjá hverju einstöku
hljóðfæri, en hinar tiltölulegu
litlu tilfæringar um tvæi
sveiflur í Boston og New
York koma aðeins í ljós i
glæsilegri hljómi hl.iómsveii
arinnar allrar.
Þessi aðgerð Vínarmann.,
vakti uppsteyt. einkum hafa
söngvarar Ríkisóperunna’
mótmælt og vilja aftur niðui
í 440 hertz. Þeir segja að rödd
þeirra muni endast mikli;
skemur við svo óeðlilega tón-
hæð. Aðrir óperumenn hafs
einnig mótmælt og telja alla
bessa þróun vísan voða; það
hlutverk sem fyrir 150 árum
var skrifað fyrir sópranrödd
krefst núna kóloratúrraddar.
segja þeir, og telja óhugsand’
að eltast við dutlunga hljóð
■■æramanna.
()*,. Spjegcl")
!
!
I
1
/