Þjóðviljinn - 31.03.1963, Blaðsíða 3

*-uuöaiuu&ui U\J, ií-AtaiZ* XiMJO
Á
HVÍLDAR.
DACINN
ÞIÓÐVILIINN
SÍÐA 3
FRAM AF BRUNINNI
Efra strikið sýnir verðbólguþróunina mánuð frá mánuði i tið viðreisnarstjórnarinnar samfcvæmt
hinni opjnberu visitölu um verðlag á vörum og þjónustu. Neðri Hnan sýnir hQðstæða þróun I
tíð vinstristjómarinnar, miðað við hundrað í júní 1956 og samkvæmt þeim vísitöIugrundveHi sem
þá var í gildi. Mælikvarðarnir em þannig ekki alveg þeir sömu en það á ekki að breyta neina
sem heitir um heiidarsamanburðinn.
Engin verðbólga
eða
óðaverðbólga
Oft er talað um ræður sem
marki tímamót. Þegar sagn-
fræðingar fjalla um mikil um-
skipti í efnahagsmálum og
stjórnmálum benda þeir ein-
att á þvílíkar ræður vegna þess
að þar birtast hvað skýrast
hugsjónimar að baki atburðun-
um. Verði einhvem tíma fjall-
að þannig um tímabil við-
reisnarstjórnarinnar hlýtur ein
af ræðum Jónasar H. Haralz
að verða fyrir valinu, sú er
hann flutti á fullveldisdaginn
1959. Þar lagði hann fram alla
stefnuskrá viðreisnarstjómar-
innar, og mál hans var yljað af
tilfinningahita og eldmóði þess
manns sem veit að hann er að
leiða þjóð sína inn á réttar
brautir. í ræðu sinni lagði
Jónas áherzlu á þá augljósu
staðreynd að í viðskiptum sín-
um við önnur lönd yrðu Is-
lendingar að afla meira en þeir
eyddu. En þetta væri aðeins
önnur hliðin á vandanum: „Hin
hliðin er verðbólgan innan-
lands, sem einnig er ávöxtur
tilraunanna til að eyða meiru
en við öflum. Sé verðbólgan
mæld með vísitölu framfærslu-
kostnaðar, hefur hún numið um
það bil 10%, að meðaltali und-
anfarin 15 ár. Það hefur með
ýmsu móti verið reynt að hafa
hemil á verðbólgunni..En
þær (tilraunir) hafa beinzt að
afleiðingum hennar en ekki or-
sökum..... Þótt tekizt hafi
undanfarin 15 ár að halda verð-
bólgunni í skefjum, þannig að
hún hafi ekki verið meira en
10% á ári að meðaltali, þá má
ekki draga þá ályktun að þetta
geti tekizt framvegis. Ég held
þvert á móti, að aðeins sé um
tvennt að velja: enga verð-
bólgu eða óðaverðbólgu."
„Það er öruggt"
Þegar Jónas var þannig bú-
inn að setja andstæðumar á
svið kvaðst hann kunna ráðin
sem dygðu tii að binda endi
á verðbólguna með því að
ráðast gegn orsökum hennar í
stað þess að menn hefðu af
fáfráeði sinni verið að glíma
við afleiðingamar undanfarin
15 ár. Ráðið var undureinfalt,
aðeins að afnema tengslin milli
kaupgjalds og verðlags, fella
kaupgjaldsvísitöluna niður.
„Hefjist víxlhækkanir kaup-
gjalds og verðlags á annað
borð, hlýtur það á skömmum
tíma að leiða til verðbólgu-
sprengingar. Það var einmitt
slík sprenging sem átti sér
stað síðari hluta árs 1958. Þá
var komizt svo að orði, að
þjóðin væri að ganga fram af
brúninni.“ Þegar Jónas hafði
þannig sýnt þjóð sinni fram
af hengifluginu, kvaddi hann
hana huggandi og sefandi orð-
um; viðreisnarreglur hans
myndu örugglega leiða hana
frá öllum háska: „Sé þeim fylgt
er það öraggt, að þjóðin eyði
ekki meira en hún aflar, að
hallinn á greiðslujöfnuðinum
hverfi og að endi verði bundinn
á verðbólguna. Því marki er
hægt að ná á skömmum tima,
ef unnið er af fullri einurð“.
Reynslan
1. desember 1959 var það
þannig öraggt að viðreisnin
myndi binda endi á verðbólg-
una á skömmum tíma. En því
miður er það svo um fögur
fyrirheit að síðan tekur reynsl-
an við og sker úr um nytsemi
þeirra. 1 síðustu fréttatilkynn-
ingu Hagstofu Islands' um vísi-
tölu framfærslukostnaðar er
skýrt frá þeirri reynslu að vör-
ur og þjónusta hafi að jafnaði
hækkað um 47% síðan við-
reisn hófst. Aðra eins verðbólgu
hafa íslendingar aldrei komizt
í kynni við áður; á næsta tíma-
bili á undan tók það rúm sjö
ár að 47%i verðhækkanir
kæmu til framkvæmda (frá því
í október 1951 til desemberloka
1958). Rfkisstjómin hefur reynt
að milda þessar verðhækkanir
nokkuð með fjölskyldubótum
sem sumir — en ekki nærri
allir — þegnar þjóöfélagsins
njóta. En fjölskyldubætur eru á
sinn hátt hliðstæð ráðstöfun og
niðurgreiðslur á vöraverði; með
þeim er ráðizt gegn afleiðingum
verðbólgunnar en ekki orsökum
heranar, en það er að sögn Jón-
asar Haralz í senn heimskulegt
og tilgangslaust ef menn vilja
uppræta meinið.
Samfelld verð-
bólgusprenging
I fullveldisræðu sinni taldi
Jónas Haralz reynslu vinstri-
stjórnarinnar víti til vamaðar;
í tíð hennar hefði verðbólgan
aukizt svo mjög að lengra
mætti ekki ganga. Það hálft
þriðja ár sem sú stjóm var
við völd varð dýrtíðaraukningin
þó ekki meiri en 19% til sam-
anburðar við 47%i á þriggja
ára viðreisnarferli. Víst er það
rétt að mönnum þótti verð-
bólgan ógnarleg síðari hluta árs
1958; þá varð verðbólguspreng-
ing, segir Jónas, þjóðin var að
ganga fram af brúninni. En ef
menn líta á línuritið hér á
síðunni kemur í ljós að þróunin
síðari hluta árs 1958 er alveg
hliðstæð því sem gerzt hefur
linnulaust frá því í ársbyrjun
1960. Tímabil viðreisnarstjórn-
arinnar er þannig ein samfelld
verðbólgusprenging. Og hafi
þjóðin verið að ganga fram af
brúninni í árslok 1958, hlýtur
hún að hafa verið að hrapa
undanfarin þrjú ár.
Leikur að eldi
Það er aðeins um tvennt að
velja, sagði í fullveldisræðunni:
Enga verðbólgu eða óðaverð-
bólgu. Samkvæmt þeirri skil-
greiningu heitir ástand það sem
þjóðin hefur búið við undanfar-
in þrjú ár óðaverðbólga. Það
orð er búið til með hliðsjón af
læknisfræðilegum sjúkdómsfyr-
irbæram, eins og óðaberklum,
og visar áherzluforskeytið til
þess að veikin sé svo mögnuð
og skjótvirk að læknisdómum
verði naumast við komið. Þess
sér ekki heldur merki að rík-
isstjómin hafi gert nokkra til-
raun til þess að lækna efna-
hagskerfi sitt; þvert á móti
hafa verið færð skýr rök að
því að ríkisstjómin hafi notað
verðbólguna og magnað hana
vitandi vits í því skyni að
skerða raunveralegt kaup laun-
þega. Verðbólgan, sem að sögn
Jónasar Haralz er þvflík mein-
semd að hún getur á skömm-
um tírna grafið undan efna-
hagslegu sjálfstæði, er þannig
notuð sem vopn í innanlands-
átökum; ráðherranir leika sér
að eldi dýrtíðarinnar.
Spámaður í
föðurlandi sínu
Ráðið sem átti að tryggja
það að bundinn yrði endir á
verðbólguna á skömmum tima
var það að afnema vísitölubæt-
Ur á kaup. Verklýðssamtökin
létu sér þessar harkalegu ráð-
stafanir lynda lengi vel, en
engu að síður hélt verðlagið
áfram að hækka jafnt og þétt.
Um mitt ár 1961 höfðu vörar
og þjónusta hækkað um 18%
án þess að um væri hægt að
kenna einni einustu kauphækk-
un; kjarasamningar þeir sem
gerðir vora næst á undan voru
frá síðari hluta árs 1958 og
kaupgjaldsákvæði þeirra höfðu
meira að segja verið lækkuð
með lagaboði snemma árs 1959.
Þannig varð engri víxlhækkun
kaupgjalds og verðlags um
kennt þegar óðaverðbólgan
hófst með viðreisninni; orsök
sú sem Jónas Haralz kvaðst
ætla að ráðast gegn fyrirfaranst
ekki. Hófsemi verklýðssamtak-
annabarvott um mikla háttvísj
og tillit til þeirra postullegu orða
sem Jónas Haralz hafði flutt
þegar hann bauðst til að visa
lýð sinum leiðina frá hengi-
fluginu — hann var sannarlega
talinn spámaður í föðurlandi
sínu; en eftir að í Ijós hefur
komið að leiðsögumaðurinn
sjálfur rataði ekki nema fram
af brúninni, hefur tekið við
mesta upplausn sem nokkra
sinni hefur orðið á íslenzkum
viranumarkaði. Og launþegar
vita nú að einmitt tenging verð-
lags og kaupgjalds var hemill
á verðbóguna, síðan þeim fjötri
var sleppt hefur hún leikið
lausum hala. Verðbólgan hefur
reynzt orsök víxlhækkananna
en ekki öfugt.
Mælikvarði
um óstjórn
Verðbólgan er öruggasti mæli-
kvarði sem til er um efnahags-
lega óstjóm; eftir því sem
verðbólgan er magnaðri er 6-
stjómin algerari. Hún táknar
það að allt er á hverfanda hveli
í þjóðfélaginu. Samningar sem
gerðir kunna að vera um kaup-
og kjör gilda ekki stundinni
lengur; launþegar geta engar
öruggar áætlanir gert um fram-
tíð sína; fjárhagsáætlanir at-
vinnurekenda eða opinberra
stofnana verða á skömmum
tíma að marklausum pappírs-
gögnum. Fomar dyggðir eins og
hagsýni, sparsemi og fyrir-
hyggja verða mönnum fjötur
um fót ef einhverjir hyggjast
beita þeim. Flestar fjármálaráö-
stafanir Alþingis verða að ein-
um saman sýndarleik. Þegar
stjómarliðið kveðst ætla að
fagna væntanlegum kosningum
með þvi að auka framlög
Tryggingastofnunar ríkisins um
nokkra tugi miljóna er sú á-
kvörðun næsta haldlitil; verð-
bólgan getur verið búin að
brenna fúlguna upp áður en
fyrsta krónan kemur til útborg-
unar. Þegar rikisstjómin bveðst
í sama skyni ætla að lækka fo'ia
smávægiega sér verðbólgan fyr-
ir því að lækkunin komi ekki
til framkvæmda nema ör-
skamma hríð. Þegar þingmenn
eru að puða við að ákveða
auknar fjárveitingar til skóla
eða vega eða hafna gleypir
verðbólgan aukninguna fyrr en
varir. 1 rauninni má segja að
orðin ríkisstjóm og verðbólga
séu fullkomnar andstaaður;
verðbólgan táknar stjómleysi
þar sem þeir einir hagnast sem
kunna að nota sér lögmál fram-
skógarins og fá aðstöðu til þess.
Beðið um
nýja ræðu
Það er ekkert undarlegt þótt
stjómmálaleiðtogar viðreisnar-
innar telji stefnu sína hafa
verið sigursaela þrátt fyrir
þessa ömurlegu reynslu; það er
háttur þvílíkra manna að guma
hvað mest af ratvísi sinni þegar
þeir eru villtastir. En þamtíg
getur fræðimaður ekki brugðizt
við, postuli sem hefur flutt spá-
dómsræðu af sannfæringarkrafti.
Hann hlýtur að viðurkenna að
honum hafi ekki tekizt að verða
Móses þjóðar sinnar; hann hafi
ekki ratað til fyrirheitna lands-
ins. Er til of mikils mælzt að
biðja hann að halda nýja ræða
og kasta rekunum á þá stefnu
sem þáði lífsanda sinn af
blæstri hans? — AusteL ,

H

i
AUSTIN GIPSY
landbúnaðarhifmðin
Með benzín- eða dieselvél.
Með venjulegum fjöðrum eða flexitor-
fjöðrum.
Með óvenju góða aksturshæfileika.
AUSTIN GIPSY FÆR EINRÓMA LOF
Pantið sem fyrst til afgreiðslu í vor.
| Garðar Gíslason h.f..

bifreiðaverzlun.
f -

Garðyrkjuráðunautur
Starf garðyrkjuráðunauts hjá Hafnarfjarðarbæ og Hellis-
gerði er laust til umsóknar. Umsóknir ásamt uppL tón
menntun og fyrri störf sendist undirrituðum, sem gefur
ailar nánari uppl.s fyrir 6. apríl næstkomandi.
Bæjarstjórinn f Hafnarfirði.