Þjóðviljinn - 07.05.1963, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 7. maí 1963
ÞJÖÐVILIINN
SÍÐA 1
BÓKMENNTAFRÆÐINGUR
UNDIR SMJÖRFJÖLLUM

VOPNAFJÖRÐUR -
FOLK OC BYCCÐ
Nei, ég er ekki á móti
vélamenningu. Vélarn-
ar eiga að gefa mönn-
um auknar tómstundir.
Þreyta sljófgar hugsun
mjög mikið. Vélarnar
eiga því að auðvelda
andlegar iðkanir. Hitt
er annað mál að tóm-
stundir eru verri en
ekki, sé farið illa með
þær.
Etnhverju sinni hlustaði ég
á frásögn í útvarpinu, sem að
orðavali og myndun þeim er
brugið var upp með frásögn-
inni skar sig úr hversdags
málflóði útvarpsins. Höfundur-
inn bóndi í Vopnafirði. Þegar
ég loks var kominn til Vopna-
fjarðar greip ég því fegins
hendi tækifæri til að heim-
sækja Stefán bónda Ásbjarnar-
son á Guðmundarstöðum. Og
það var furðu margt rætt á
broti úr hvíldardegi. Án efa eru
íslenzkar bókmenntir fátækari
fyrir það að þessi maður skyldi
fela sig austur undir Smjör-
fjöllum í stað þess að skrifa,
naumast myndi hann hafa orð-
ið andlega sjálfdauður fyrir
hugleysi né hugmyndaörbirgð.
— Vitanlega harðneitaði hann
að nokkuð væri hafandi eftir
sér, en hér er nokkuð af því
sem ég hripaði niður eftir hon-
um. Um Stefán er þetta að
segja: hann er sonur Ásbjöms
Stefánssonar og Ástríðar Sveins-
dóttur er bjuggu á Guðmund-
arstöðum. Afi hans bjó þar
áður. 1 móðurætt er hann
skyldur Vatnsenda-Rósu. Hann
er fæddur á Guðmundarstöð-
um 4/10 1910, og alinn upp þar.
— Svo var ég sendur í Ak-
ureyrarskóla til Sigurðar Guð-
mundssonar og látinn reyna að
gera þá reginvitleysu að taka
próf upp f 2. bekk. Fyrsta
bekkjar stærðfræði var mér
ætlað að læra á hálfum mán-
uði — og vinna fyrir mér á
sama tíma!
— Og hvernig fór?
— Auðvitað féll ég f reikn-
ingi, en íslenzkan bjargaði mér.
Ég hafði aldrei gert ritgerð áð-
ur, en fékk þó 7,2, og skóla-
meistari sagði að það væri
gerð undantekning með að
hleypa mér í bekkinn vegna
þessarar ritgerðar. Svo var ég
þama í 2. bekk, en dróst ó-
skaplega afturúr....Já ég hafði
miklu meiri ánægju af að lesa
fólkið en skólabækumar.
— Hvemig féll þéf við
skólameistara?
— Sigurðar skólameistara
minnist ég með mikilli virð-
ingu og töluverðri velvild;
hann var nokkuð þröngsýnn og
dálítið einstrengingslegur.
Ég sakna hinna frægu ræðna
hans á Sal þegar hann var
reiður. Einu sinni komst hann
að því að piltar voru að spila
billiard. Ég man enn úr reiði-
lestri hans þá: „Að sjá stein-
danðar kúlurnar velta eftir
heimsku — grænu borðin á
sorphaugi siðmenningarinnar".
Undir þessari ræðu leið yfir
tvo!
Sigurður Guðmundsson skóla-
meistari vakti yfir velferð
skólans og taldi sig bera á-
byrgð á hverjum nemanda i
skóianum.
— Sóttist þér ekki betur þeg-
ar lengra leið?
— Ég var í skólanum í þriðja
bekk. Við vetrareinkunina sagði
skólameistari að einn nemandi
hefði sýnt sérstaka framför, og
nefndi mig. Svo skellur ógæf-
an yfir. Ég fékk mislinga —
og einhvem annan krankleika.
í vfðavangshlaupinu u(n vorið
báðu þeir mig að vera með í
liði skólans. Það endaði með
því að ég datt niður...... Já,
ég gerði það sem ég gat, og
vel það. Svo lagðist ég. Þegar
ég tók gagnfræðaprófið var ég
alltaf sóttur í rúmið. Ég man
að Brynleifur Tobíasson sagði
við mig daginn fyrir sögupróf-
ið: Nú glímum við á morgun!
Ég tók dauflega í það, fann
vanmátt minn. Ég fékk 7 í sög-
unni og þegar ég kvaddi sagði
Brynleifur: Þér stóðuð yður vel
í sögunni ...... Já. þá voru
allir kennarar þéraðir. — I
þessu prófi var í síðasta skipti
gefið fyrir munnlegt og skrif-
legt, næst var gefið fyrir sam-
anlagt.
Svo byrjaði ég í 4. bekk, en
hætti eftir skamman tíma —
fannst heilsan farin. Skóla-
meistari talaði sérstaklega við
mig áður én ég fór og bað mig
að halda áfram. Honum virtist
áhugamál að ég lyki skólanum,
.... ég held að það hafi verið
vegna þess að ég stóð mig
sæmilega í íslenzku. Hann
sagði einu sinni í tíma: Hann
er kominn austan úr Vopnafirði
— og skákar ykkur öllum!
— Hversvegna þótti það und-
arlegt að menn kynnu íslenzku
í Vopnafirði?
með formála eftir Laxness:
Jóhann Jónsson. Þeir nafnar,
hann óg Jóhann Sigurjónsson,
voru brautryðjendur atómljóð-
anna; Jóhann tel ég hiklaust
ljóðrænastan af yngri skáldun-
um — og kvæðið Söknuð eitt
af stórbrotnustu ljóðum. Mér
finnst atómskáldin síðari ekki
ná brautryðjendunum.
Steinn Steinarr og Snorri
Hjartar eru ágætir. Mér finnst
Snorri ná einfaldleika Jónas-
ar í: Ein geng ég léttfætt að
leita. Mér finnst Snorri Hjart-
ar dálítið skyldur Nordal Griég:
DA GSTUND HJÁ
STEFÁNI
ÁSBJARNARSYN!
— Vopnaíjörður þótti lengi
svo afskekktur. mönnum fannst
hann vera einskonar Tíbet Is-
lands.
— Og fórstu svo úr skólan-
um?
— Já, ég sagði skólameistara
að taugakerfið væri allt í ólagi.
Hann reyndi að telja mig af
þessu og sagði: Ég er nú tauga-
slappur maður, og þó fæst ég
við þetta. Endirinn varð þó sá
að ég tók pjönkur mínar og
hélt heim. Þetta hefur fylgt
mér síðan, taugakerfið er ekki
í lagi; ég hef farið til margra
lækna, en árangurslaust.
— En ef þú hefðir haldið
áfram, hvað hefur þú fengizt
við?
— Mér finnst annað slagið
að ég vera viss um hvað ég
hefði lagt stund á: bókmennta-
sögu og bókmenntir.
Og svo förum við að tala
„um bækur og menn“, þessi
bókmenntafræðingur í bónda-
klæðum lifir og hrærist í bók-
menntum. Spumingum sleppt.
— Eftir ljóðrænasta skáld
sem ég tel að við Islendingar
höfum átt er raunar lítið til.
Heimskringla gaf út rit hans
hvatningarljóð hans og viðVör-
un til íslenzku þjóðarinnar.
Ein snjallasta sonnetta á ís-
lenzku máli er kvæði Jóhann-
esar úr Kötlum eftir Sigurð
Thorlacius.
Mesta ljóðskáld okkar Aust-
firðinga er hiklaust Páll Ölafs-
son. Eitt bezta ástaljóð okkar
tel ég: „Læt ég fyrir ljósan
dag“. — Dæmi um hve innilegt
var milli Páls og konu hans get
ég sagt þér. Einu sinni þegar
pabbi var ungur fór hann árla
á sólskinsmorgni upp í Tungu-
fell og kom í laut í fellinu sem
heitir Kistulág, og þar gekk
hann fram á Pál og konu hans
sofandi — í faðmlögum; þau
höfðu lagt sig þar um nóttina
á heimleið úr kaupstað í
Vopnafirði.
I dag eigum við Þorstcin
Valdimarsson. Hann er mjög
Ijóðrænn, kvæði hansmjögfág-
uð, en hann hefur ort of lítið.
Tvö kvæði hans eru mér sér-
staklega minnisstæð: Haustljóð
á heiðum og erfiljóðið Ingi Lár,
Svanur ber undir bringudúni
banasár. Haustljóð á heiðum er
sérstaklega austfirzkt: hann
orti kvæðið komungur. Þor-
Stefán Ásbjarnarson
steinn er mjög fljótgáfaður
maður.
Ekki hef ég fylgzt veruléga
vel með ljóðagerð ungu skáld-
anna, en finnst lítið til þeirra
koma; það virðist lítil rækt
lögð við ljóðagerð nú.
Jón úr Vör er líka ljóðrænn
maður, en ekki skil ég í því að
hann verði stórskáld. — Snorri
Hjartar er efni í stórskáld.
Kvæði hans um hernámið ^
finnst mér afarsnjallt kvæði.
Bjarni frá Hofteigi finnst
mér einn af beztu ritdómurun-
um.
Höfundar á óbundið mál?
Maður talar e'-' um meistar-
ann Laxness, skáldsögur
og blaðagrein: Ein fegursta
grein sem ég hef lesið er um
Pourqui pas? og manninn eína
sem af komst. Jafnframt er
hann einn snjallasti í skamma-
greinum, — manstu þegar hann
var að skamma Hriflu-Jónas!
Þeir tveir eru einna snjallastir
í greinum.
Thor Vilhjálmsson bregður
upp lifandi myndum, segir vel
frá. Loftur Guðmundsson finnst
mér afturámóti þokukenndur.
Gunnar Gunnarsson? Mér
finnst það sem ég hef lesið
eftir hann vera einskonar frá-
sagnir af því sem hann hefur
lifað sjálfur. Mér finnst ein
snjallasta saga hans (sem ég
raunar stautaði mig fyrst fram
úr á hollenzku!) vera Sælir
eru einfaldir. Það er táknrænt
að í einfaldleikanum eru marg-
ir sælastir — þótt það hafi ekki
gengið svo til á íslandi að
menn hafi getað látið hverjum
degi nægja sína þjáningu!
Islenzkur aðall Þórbergs er
hreinskilnasta bók á íslenzku.
Þórbergur er hreinskilnastur
fslenzkra höfunda — og þótt
víðar væri leitað.
— Er ekki erfitt að vera
bóndi — og lifa í bókmennta-
heiminum?
— Jú, eins og stendur í
kvæðinu:
Að yrkja og Unna manni í
meinum og myrkri er ekki létt.
Það hégómi er tveimur sem
heilagt er einum,
— en hafa þá tveir hinir rétt?
— Telur þú að bókmennta-
áhugi sé að minnka á þessari
vélaöld okkar?
— Séra Sigurjón í Kirkjubæ
sagði einu sinni í ræðu á Hofi
að vélamenningin myndi fyrr
eða síðar leiða mennina til hél-
vítis — og sló f stólinn!
— Ert þú á móti vélafnénn-
ingú?
— Nei, ég er ekki á móti
vélamenningu. Vélamar eiga að
gefa mönnum áuknar fristundir;
þreytan sljófgar hugsún mjög
mikið. Vélamar eiga bví að
auðvelda andlegar iðkanir. Hitt
er annað mál. að tómstundir
eru verri en ekki, sé farið illa
með þær.
— Þú ert þá ekki svartsýnn
á heiminn né þjóðlna?
— Néi, ég er ekki svartsýnrt
á heiminn né tilveru þjóðár
okkar. Mér finnst fólki alltáf
vera að fara fram f ytra útliti,
— get ekki sagt um hvort sál-
inni fer fram í hlutfalli við
ytra útlitið; skæðar tungur
segja að það sé í öfugu hlut-
falli.
Hvað tilveru þjóðarlnnar við-
kemur þurfum við fyrst af öllu
að Iosna við herinn úr landinu.
J. B.
Poeti
nordici
POETI NORDICI
Traduceri de Veronica
Porumbacu si Tascu
Ghcorghiu Bucuresti
— 1926.
Bók þessi, Norræn ljóð. hefur
nýskeð borizt hingað. Þetta er
safnrit, ljóð frá öllum Norður-
löndunum fimm. Þýdd eru ljóð
eftir tuttugu íslenzk skáld og
eru þau sem hér segir: Stein-
grímúr Thorsteinsson, Jón Ól-
afsson, Sigurður Sigurðsson, Jó-
hann Sigurjónsson. Jakob Jó-
hannesson Smári, Magnús Á.
Árnason, Davíð Stefánsson. Jó-
hannes Jónsson, Jóhannes úr
Kötlum. Tómas Guðmundsson,
Halldór Kiljan Laxness. Snorri
Hjartarsson, Steinn Steinarr,
Þorsteinn Valdimarsson. Stefán
Hörður Grímsson. Einar Bragi,
Jón Óskar. Jón úr Vör. Sigfús
Daðason og Jón frá Pálmholti.
Flest af fslenzku ljóðunum eru
þýdd af Veronica Porumbacu.
mjög vel bekktri skáldkonu í
Rúmeníu. Islenzku ljóðin eru
tuttugu og átta að tölu og
munu þýðingar tuttugu þeirra
vera gerðar eftir þýðingum á
ensku, sem Magnús Á. Árnason
hefur gert.
!
i
i
Bjarni Ben.: „Fremstur sjálfsníðill

1
,Nú er mikið í húfi, og má
marka það á því að Bjami
Benediktsson lét sér ekki
nægja að skrifa forsíðu Morg-
unblaftsinis 1. maf, heldur
mun hann í eigin persónu
einnig hafa ritað leiðara
blaðsins þann dag til að
hrósa yfirstjóm sinni f land-
helgisgæzlunni.
Landslýður veit ekki betur
en landhelgisgæzlan sé ný-
búin að fara hinar smánar-
legustu hrakfarir í viðureign
við brezka yfirgangsseggi. og
þeir sem vilja geta séð, að þær
hrakfarir eru að kenna því, að
Bjami Ben. hefur afhent
brezka flotanum hluta af ís-
lenzkri lögsögu, þ.e.a.s. hann
hefur sem dómsmálaráðherra
látið Bretum f té æðsta úr-
skurðarvald í málum brezkra
lögbrjóta í íslenzkri landhelgi.
En Bjarni Ben. sannar í
leiðara sínum að hrakfarir
landhelgisgæzlunnar eru eng-
ar hrakfarir, heldur ágætur
sigur: „Vegna stillingar og
skynsamlegrar framkomu Óð-
insmanna (rétt eins og Ööins-
menn séu yfirboðarar Bjama
og Péturs!) er ennþá aug-
ljósara hvar sökudólgana er að
finna (?) Þess vegna hljóta
allir réttsýnir menn, erlendir
sem innlendir (það var var-
legra að taka það fram!). að
taka málstað Islendinga".
Löggæzlumennirnir, verj-
endur íslenzks fullveldis, hafa
sem sé unnið hinn mesta sig-
ur, að vísu ekki á lögbrjót-
unum, heldur — á sjálfum
sér.....
I frægri sögu er sagt frá
Kínverjanum Ah Q, sem
slæpingjar og misindismenn
voru alltaf að áreita. Þeir
toguðu í hárpfskinn á hon-
um og lömdu hausnum á
honum fjórum eða fimm sinn-
um við múrvegg. Svo héldu
þeir sigurglaðir á brott. Ah
Q stóð eftir ringlaður og hugs-
aði með sér: „Það er eins og
Bjarni Ben.
synir mínir hefðu verið að
berja mig. Hvernig er heim-
urinn eiginlega orðinn!“ Síðan
hélt hann leiðar sinnar á-
nægður yfir að hafa fengið
sigur.
Og Ah Q, eins og Bjami
Ben., hrósaði sér við alla af
„sálfræðilegum" sigrum sín-
um. Svo næst þegar slæp-
ingjarnir réðust á hann sögðu
þeir við hann: „Ah Q, þetta
er ekki sonur að berja föður
sinn, þetta er maður að berja
skepnu. Hafðu það eftir:
Maður að berja skepnu". Og
Ah. Q hallaði undir flatt og
sagði: „Að berja skorkvik-
indi — hvað segirðu um það.
Ég er skorkvikindi, slepptu
mér nú“. Þegar slæpingjam-
ir slepptu honum eftir að
hafa barið hann duglega
voru þeir fullvissir þess að
nú ætti Ah Q sér ekki upp-
reisnar von. En áður en tíu
sekúndur voru liðnar hélt Ah
Q af stað, hugsandi með sér
að hann væri „fremsti sjálfs-
níðill“, og eftir að hafa dreg-
ið „sjálfsníðil“ frá, hvað var
þá eftir? „fremsti“. Og Ah. Q
stóð aftur jafnfætis fjand-
mönnum sínum og betur bó.
Eftir útvarpsfréttum að
dæma virðist sigurinn sem
Bjami Ben. vann í leiðara
Morgunblaðsins vera dreginn
í efa i Bretlandi. Þar er því
haldið fram að Bjami Ben.
hafi beðið ósigur. Hinsvegar
er þess ekki getið að hann
hafi áunnið sér neinn sóma
með stillingu sinni, heldur
þvert á móti að hann hafi
farið fram með hinu mesta
ofbeldi og reynt að láta sigla
varnarlaust brezkt fiskiskip i
kaf. Þó Morgunblaðið sé
sterkt áróðursmálgagn á Is-
landi, þá eru sálufélagar
þess í Bretlandi sterkari í út-
löndum. Svo kann þvi að
fara að „réttsýnir menn“ (að
minnsta kosti erlendir) muni
ekki einu sinni koma auga á
þann mikla sigur sem Bjami
Ben. og Pétur Sig. unnu á
sjálfum sér.
Þá verður Bjami Ben. að
skrifa nýjan leiðara í Morg-
unblaðið. „Ég er fremstur
sjálfsníðili". segir hann þá fe
(nema hann ' segi: „fremst *
skriðdýr"), og síðan dregur k
hann „sjálfsníðill" frá, svo J
ekkert verður eftir nema ■
„fremstur“......
En færi nú svo að Bjami
Ben. efaðist í hjarta sínu um
sigurinn, eða „slæpingjamir“
héldu áfram að áreita hann, J
þá er rétt að geta þess að 1
sigrar Ah Q voru miklu fleiri v
en getið var hér að framan |
og sumir þungbærir. Einu b
sinni var Ah Q til dæmis ^
rændur. Og þá gekk honum k
erfiðlega að láta huggast. 1 |
það sinn fann hann raun- th
verulega forsmekkinn af ó- ?
sigrinum:
„En skyndilega breytti
hann ósigrinum í sigur. Hann B
hóf upp höndina og sló sig
tvisvar fast í andlitið, svo B
það brann af sérsauka. Eftir k
þessa ráðningu létti honum. ^
því það var eins og sá sem K
hefði barið hann væri hann *
sjálfur, hinn barði eitthvert |
annað sjálf, og brátt fannst
honum sem hartn hefðl gefið R
einhverjum öðrum á hann — J
þó andlit hans sviði enn und-
an höggunum. Hann lagðist
til hvildar ánægður yfir því I
að hafa borið sigur úr být- ?
um“. X. I
i
I
<