Þjóðviljinn - 17.11.1963, Blaðsíða 3

Sunnudagur 17. nóvemfoer 1963
ÞIÖDVIIIINN
SIDA 3
Á
HVÍLDAR-
DACINN
Leynimakk
Það er einkenni á íslenziku
stjórnmálaMfi að um hin mik-
ilvægustu qg örtlaganíkustu mál
er ævinlega þingað að tjalda-
baki af fáum útvöddum, en
aimenninigur er ekiki til kvadd-
ur fyrr en búið er að taka á-
kvaröanir, og á alþingi er að-
'eins litið sem atkvæðavól þar
sem menn færi til hendur eða
tungu í samræmi við áfcvarðan-
ir flokfcsleiðtoga. Þannig hefur
að undanfömu verið makkað
um Hvaifjörð, og framfourður
náðamanna um þá samn’inga
hefur fyrst og fremst haft þann
tilgang að fela málavexti. Raun-
ar hafa ráðherrarnir lýst yfir
því að samningar um Hval-
fjörð séu svo algjört einkamál
'þeirra, að þeir komi aiiþingi
ekki einusinni við, og tillaga
Aiþýðubandalagsmanna um
málið fæst ekki tekin til um-
ræðu. Hver veit nema þegar
sé búið að undirrita samninga
um vísi að kafb átab æk i stöð í
Hvalfirði og Guðmundur í. Guð-
mundsson utanríkisráðherra
gangi með þá í sama vasanum
og landhelgissamningana forð-
um?
Alúminíumvið-
ræður
En það er efcki aðeins ver-
ið að mafcka um Hvalfjörð í
kyrrþey. Nú að undanfömu
hafa staðið yfir samningavið-
ræður við fulltrúa svissnesks
alúminíumhrings sem haft hef-
ur hug á að koma upp verk-
smiðju á íslandi. Að sögn
Bjama Benediktsisonar forsæt-
isráðherra á Varðarfundi fyr-
ir skemmstu eru þessir samn-
ingar nú fcomnir á úrsilitastig,
og var það raunar ítrekað í
Vísi fyrir nofekrum dögum. Að
öðru leyti hefur almenningur
harla lítið fengið að vita um
mál þetta, og íslenzku samn-
inganefndarmennimir hafa
verið einstaklega þagmæls'kir.
Er ekki annað sjáaniegt en ætl-
unin sé að taka endanlegar á-
kvarðanir, án þess að málið sé
fyrst borið undir þjóðina og
kjöma fuiltrúa hennar á al-
þingi. Að visu mun ekki verða
hjá því komizt að formlegar
áfcvarðanir verði teknar á þingi,
þvi lagabreytingar munu óhjá-
kvæmilegar ef erlendur auð-
hringur á að fá að starfrækja
og eiga stórfyrirtæki hér á
landi, en málið mtw að vanda
verða útkljáð áður en það kem-
ur til kasta alþingismanna;
þeim verður það eitt eftir skil-
áð að greiða atkvæði í sam-
ræmi við ákvarðanir ráðherra
og valinna sérfræðinga.
Langur
aðdragandi
Áformin um erlenda alúm-
iníumverksmiðju á íslandi eiga
sér langa sögu. Á sínum tíma
beHti Steingrímur Hermanns-
son verkfræðingur sér mjög
fyrir því máli, fékk til þess
fjármagn úr rfkissjóði fyrir til-
stiiii föður síns Hermanns
Jónassonar, tók upp samninga
við bandarískan alúminíum-
hring, og voru þá gerðar ali-
ýtarlegar áætlanir. Áhugi
bandaríska hringsins reynd-
ist þó tafcmarkaður, og síðustu
áión hefur svissneskur hringur
fyrst og fremst kannað aðstæð-
ur hér á landi. Raunar munu
alúminíumhringamir hafa
mjög náið samband sín á milli;
á fáum sviðum mun vera um
algerarf einokun að ræða á
heimsmarkaðnum. Svissneski
hringurinn, sem nú er að bera
víumar í Islendinga. mun til
að mynda hafa átt allstóra
verksmiðju í Bandaríkjunum;
keppinautamir keyptu hana
fyrir nokkrum árum, og verk-
smiðjan sem rætt er um á ls-
landi mun vera hugsuð sem
einskonar staðgemgiU.
ALUMINIUMVERKSMIÐJA?
Hrauneyjafoss í Tungná, sem er einn meginstofn Þjórsár við Búrfcll. Fossinn er 29 m hár.
Raforku-
framkvæmdir
Ástæðan till þess að stjórn-
arvöldin telja sig nú verða að
hröfcikva eða stökkva með á-
kvarðanir sínar um alúminí-
umverksmiðju á Islandi er sú,
að nú er ekfci seinna vsenna að
skera úr um hvemig næstu
raforkuframkvæmdum skuli
háttað. Hér verður kominn al-
varlegur rafmagnsskortur eft-
ir nokkur ár, ef ekki bætist
við ný orka, og eru raunar
þegar komnar til framkvæmda
nokkrar takmarkanir á raf-
magnsnotkun Áburðarverk-
smiðjunnar. Og veruleg stór-
virkjun, til að mynda i Þjórsá,
er því aðeins talin framkvæm-
anleg, að tiltækur sé kaupandi
sem hirði talsverðan hluta af
þeirri raforku sem Islendiingar
þurfa ekki að nota á næstunni.
Þess vegna hafa áætlanir um
næstu rafv.æðingarframkvæmd-
ir verið samdar með sérstakri
hlóðsjón af ósfcum alúminíum-
hringsins um verksmiðju hér
á landi. Hefur áætlunargerðin
verið falin bandarísku verk-
fræðifyrirtæfci sem hefur
gert það að sérgrein sinni að
gera rafvæðingaráætlanir fyrir
alúminíumhringana um heim
allan. Islendingar hafa hins
vegar greitt allan kostnað af
rannsókn og áætlunargerð, og
mun hann nú nema um 25
miljónum króna.
Búrfellsvirkjun
Niðurstaða hinna bandarísku
verkfræðinga er sú að þeir
leggja til að ráðizt verði í stór-
virkjun í Þjórsá við Búrfell.
Leggja þeir til að virikja í
fyrsta áfanga rúmlega 100.000
kílóvött, en þegar fuillvirkjað
hefur verið samfcvæmt áætlun-
um sérfræðinganna ættu að
geta fengizt um eða yfir
200.000 kfLóvött. Heildarkostn-
aður við virkjunina er áætíað-
ur um 1.500 miljónir króna,
þannig að stofnkostnaður á
kílóvatt nemur um 7.500 fcrón-
um, og er það mjög ódýr raf-
orka. Áætiað er að alúminíum-
verksmiðjan fengi um það bil
hélminginn af orkunni úr fyrstu
virkjun.
Rætt hefur verið um að al-
úminíumverksmiðjan risi á
Hvaileyrarholti fyrir sunnan
Hafnarfjörð. Hún myndi vinna
úr alúmimíumoxíði sem flutt
yrði hingað til landsins, og er
áætlað að ársframleiðsla henn-
ar yrði um 30 000 tonn af
alúminíum. Stofnkostnaður
slíkrar verksmiðju er talinn ekki
lægri en vinkjunarkostnaðurinn
við BúrfelL
í
Alþjóðabankinn
skipar fyrir
Eins og áður er sagt er á-
ætlunin um Búrféllsvirkjun i
Þjórsá sniðin eftir þörfum al-
úminíumhringsins. Ásetíanir um
fjárútveganir hafa beinzt á
sörnu brautir. Isilenzka rifcis-
stjómin hefur lagt niðurstöður
bandarísku verkfræðinganna
fyrir Alþjóðabankann í Wash-
ington og spurzt fyrip um það
hvort Islendingar geti vaenzt
þess að fá lánsfé til virkj-
unarinnar. Alþjóðabankinn hef-
ur svarað því til að hann sé
reiðubúinn að lána fjár-
magn, en með því ófrávíkjan-
lega skilyrði að Islendingar
semji vð svissneska alúminí-
umhringinn um verksmiðju sen
kaupi frá upphafi hluta af raf-
onkunni. E,r það ekki í fyrsta
skipti sem Alþjóðabankinn
hlutast tii um innamlandsmál
Islendinga í sambandi við lán-
veitingar sínar.
Skilyrðin
einhverja leigu fyrir starfsemi
sína hér á landi, auk þess sem
alimikiar gjaideyrístekjur yrðu
af því að koma verksmiðjunni
upp, en í kringum byggingij
hennar myndi myndast eins-
konar Kefiavífcurflugvöllur
þangað sem vinnuaflið sogað-
ist úr ísienzkum frarráeiðslu-
greinum, og væri það vissu-
lega vafasamur ávinningur. Eft-
ir aö verksmiðjan væri kom-
in á laggimar myndu hins-
vegar fáir starfa við hana;
hún yrði að verulegu leyti sjálf-
virk.
Hæpinn ábati
Jafnvel þeir sem einvörðungu
líta á þetta mál frá ábaitasjón-
armiði munu draga mjög í efa
að þvMkur samningur væri
hagkvæmur Islendingum. Raf-
orka okkar er mjög dýrmæt og
hún getur margfaldazt að verð-
mæti í íslenzkum iðngreinum.
25 ára samningur um ódýra
raforku jafingildir því að við
séum að ofursefflja auðlindir
okkar fyrir spottprís. Það mun
til að mynda vera auðvelt
reikniingsdæmi að þjóðhagslega
séð myndi okkur nýtast raf-
orkan betur með því að nota
hana til uppihitunar húsa; og
ef hagkvæmt yrði talið að leggja
raflínu norður myndi megin-
hluti þjóðarinnar geta notað
orkuver við Þjórsá. Þess ber
og að gæta að raforkuþörfin
vex mjög ört hér á landi, m.a.
vegna þess að iðnaður lands-
manna hlýtur að halda áfram
að þróast hröðum skrefum, ekki
sízt fiskiðnaðurinn. Þótt megin-
hluti fallvatnanna renni enn ó-
beizlaður til sjávar, þarf ekki
að skyggnast ýkjalangt fram í
tímann til að gera sér ljóst að
okkur mun henta að hagnýta
þessar auðbnd'ir af fyrirhyggju
og sparsemi, tryggja þjóðinni
sem mestan arð af þeim í stað
þess að láta orkuna fala á
Mægtíega lágu verði
Kaupbætirinn
En samningur við alúminí-
umhring er annað og meira en
hagfræði. AMminíumverk-^
smiðja á Islandii myndi sporð-
reisa ailt efnahagskerfi Islend-
inga, hún yrði risafyrirtæki á
okkar mælikvarða. Ef eigend-
ur hennar viildu, gætu þeir sett
hverri ríkisstjóm stólinn fyrir
dymar og skipað hér málum að
eigin geðþótta. Eftir því sem
við næðum „hagstæðari” samn-
ingum við alúminíumhringinn
fjárhagslega, yrðum við jafn-
framt háðari honum.
Erlend fjárfesting á borð við
alúminíumverksmiðju á Isilandi
mun naumast þekkjast í nokkrj
sjélfstæðu ríki í veröldinni.
Stundum er rninnzt á erlent
fjármagn í Noregi í þessu sam-
band'i, en það er svo sára-
lítið i samanburði við þjóðar-
framleiðslu og mannfjölda í
Noregi, að það jafngildir því að
erilend'ir aði:lar ættu 1—2 tog-
ara hér á landi. 1 hlutfalli við
fjárhagsgetu okkar og fjölda
væri alúminíumverksmiðja yfir
tvöþúsundfalt meirf fjárfesting
en alllt erlent fjármagn í Nor-
egi. En jafnvel þótt Norðmenn
hafi haldið erlendu fjármagni
innan þröngra takmarka í landi
sínu er reynsla þeirra tvíbent;
m. a. kornst það upp fyrir
skemmstu að sami svissneski
hringurinn sem seilist til áhrifa
hér hafði þar gert leynisamn-
inga við valdamenn um mun
meiri fríðindi en frarn kamu
í opinberum samningum.
Með samningum við svissn-
eska alúminíumhringinn vær-
um við ekki aðeins að selja
raforku fyrir hlægilega lágt
verð; á því væri mikil hætta að
efnahagslegt sjálfstæði þjóðar-
innar fylgdi með sem kaupbæt-
ir.
Vantrú
Leyn'isamningamir um Hval-
fjörð og alúminíumverksmiðju
eru sama eðlis. Þeir eru sprottn-
ir af vantrú valdhafanna á það
að Islendingar geti staðizt í
landi sínu af eigin rammleik,
þeirri fullvissu auðmannastétt-
arinnar að hún verði að fórna
sjálfstæðinu að nokkru eða öllu
leyti til þess að tryggja sér
efnahagslegan bafchjarl. Sú af-
staða þirtist einkar glöggt þeg-
ar að því var stefint af ráðn-
um hug að innlima ísland í
Efnahagsbandalag Evrópu; með
samningum við a'Iúminíum-
hringiinn væri verfð að sam-
einast „stærri heild“ eftir öðr-
um leiðum.
— Austri.
Flokkurinn
Deildarfundir annað kvöld,
mánudagskvöld.
Sósíalistafélag Reykjavíkur.
Því aðeins hefur aiúminíum-
hringurinn áhuga á verksmiðju
á Islandi að hann fái raf-
orkuna mjög ódýra, að öðrum
kosti telur hann sig ekki sam-
keppnisfæran. Hann mun setja
það skilyrði að fá fasitan samn-
ing um raforkuna til 25 ára;
auk þess mun hann setja hvers
kyns skilmála um undanþágur
frá íslenzkum lögum, skattfríð-
indi, alger umráð yfir fram-
leiðslu sinni og útflutningi, og
annað slikt. Ábatinn af samn-
ingum við hringinn ætti að
vera sá að hann yrði öruggur
kaupandi að rafmagni frá
upphafi, hann myndi borga
Verkfræðingar
AthyglS skal vakin á auglýsingu iðnaðarmálaráðuneytis-
ins um lausar verkfræðingastöður i LÖGBXRTINGA-
BLAÐI 26. okt. 1963.
Umsóknir sendist ráðuneytinu fyrir 20. nóv. n. k.
IÐtNAÐARMÁLASTOFNUN lSLANDS.
ekkert
heimili
án
húsbúnaöar
litið &______
hfrsbúnaðinn
hjá húsbúnaði
amBsmsmm WmjSBSSm laugavegi 26 simi 209 70 ( I |
SAMBAND HÚSGAGNAFRAMLEIÐENÐA