Þjóðviljinn - 18.03.1964, Síða 6

g SlÐA
ÞI6ÐVHIINH
Miðvikudagur 18. marz 1964
Uppreásn skæruliðanna í Angóia varð m. a. til þ3SS að hrinda af stað uppreisninni í „móðurland-
inu”. — Hér sjást skæruliðar i frumskógum Angóla.
SALAZAR ERU BRUGGUÐ
LAUNRÁÐ NÓTT OG DAG
Fyrsti áfangi var áhlaupið á Beja
Rétt upp úr hádeginu á nýársdag 1962 nálguð-
ust fjórir portúgalskir liðsforingjar herbúðir
fótgönguliðsins í Beja. Vveir þeirra vortt úr fót-
gönguliðinu, og samkvæmt fyrirskipun þeirra
var hliðið opnað. Á svipstundu þustu vopnaðir
borgarar inn í herbúðimar og tókst að ná þeim
á sitt vald. Fremstur í fylkingu fór Joao Var-
ela Gomes, hershöfðingi í portúgalska hemum.
Uppreisnarmönnum tókst að
ná herbúðunum á sitt vald. en
þegar þeir komu inn á skrif-
stofu yfirmanns fótgönguliðs-
ins, Calapez Martins, dró hann
upp skammbyssu sína og særði
Varela Gomes mjög alvarlega.
Martins tókst síðan að flýja
bygginguna til þess að síma
eftir hjálp.
Eftir að liðsstyrkur hafði
borizt hófst skammur en harð-
ur bardagi. Uppreisnarmenn
máttu ekki við margnum og
flúðu herbúðimar í bifreiðum,
sem staðið höfðu utan við her-
búðimar í þessa þrjá tíma,
sem þeir höfðu haft þær á
valdi sínu.
Fyrsta uppreisnin
Áhlaupið á herbúðirnar í
Baja var upphafið að öðru og
meira. Fram til þessa hafði
aldrei verið gerð uppreisn
gegn Salazar einræðisherra öll
þau 30 ár, sem hann hefur
setið við völd.
Áhlaupið varírökréttu fram-
fcaldi af undanfarandi atburð-
um. 1 marz 1961 var vamar-
málaráðherra landsins ásamt
nokkrum háttsettum liðsfor-
ingjum. bolað burt, eftir að
upp komst, að þeir höfðu ætlað
að gera uppreisn gegn Salazar.
f sama mánuði hófst uppreisn
skæruliða í Angóla.
Og síðast en ekki sízt voru
það kosningamar í nóvember
1961, sem komu stjómarand-
stöðunni í skilning um, að
þeim tækist aldrei að breyta
stjómarfari landsins eftir þing-
ræðislegum leiðum. Þessar
kosningar voru eins ólýðræð-
islegar og mest mátti vera.
Varela Gomes, sem var einn
af frambjóðendum stjómarand-
stöðunnar í kosningunum, dró
líka þessa ályktun.
Höfuðvígið Beja
Herbúðimar í Beja voru ekki
valdar af handahófi, þegar
uppreisnin hófst. Beja er um
150 km suð-austur af Lissabon.
og liggur í Alentejo-héraðinu,
sem frægt er orðið þar í landi.
1 þessu héraði búa æfintýralega
ríkir aðalsmenn, sem ekki vita
hjarða sinna tal. Lönd þeirra
Humberto Delgado — leiðtogi
stjórnarandstöðunnar gcgn
Salazar.
Framkvæmdastjóri portúgalska
kommúnístaflokksins, Alvaro
Cunhal. Eftir að honum tókst
að flýja úr fangelsi, tókust
samningar milli hans og Del-
gados, leiðtoga stjórnarand-
stöðunnar. Nú hefur stjórnar-<S>
andstaðan myndað breið sam-
tök, scm spanna yfir komm-
únista annars vegar og kon-
ungssinna hins vegar.
teygja sig yfir ómælisvíðáttu.
En hvergi í Portúgal er eins
mikið atvinnuleysi. Landbún-
aðarverkamenn Alentejo-hér-
aðsins eru atvinnulausir mest-
an hluta ársins og búa við
vesöl kjör. Þann stutta tíma
úr árinu, sem þeir hafa vinnu
verða þeir svo að strita í 16
tíma á sólarhring fyrir 18—24
króna daglaun.
Mikill hluti þessara verka-
manna hefur náð ótrúlegum
þroska í félagsmálum, og ekk-
ert nema vopnað lögreglulið
Salazars hefur getað riðlað
fylkingum þeirra í verkföllum.
Því varð Beja fyrir valinu,
þegar fyrsta áhlaupið var gert
á einræðisstjóm Salazars. Það
var talið vfst, að neistinn
mundi fuðra fljótt upp í mynd-
arlegt bál.
Steínaldarmaðurínn
þekkti heilaaðgerðir
Við getum ekkert um það sagt með vissu, hvemig stein-
aldarmaðurinn fór að því að lina þjáningar sínar. En
með því að athuga hætti dýra, frumstæðra kynflokka
og skottulækningar, er unnt að draga nokkrar álykt-
anir. Eitt er það, sem ber öruggan vott um, að steinald-
armenn hafi stundað iækningar — en það eru leifar
af opnuðum hauskúpum.
f Evrópu hafa fundizt marg-
ar slíkar höfuðkúpur — með
einu eða fleiri opum. Sumar
fundust f Frakklandi, aðrar í
Þýzkalandi og Danmörku. Við
rannsókn kom í Ijós, að þess-
ar aðgerðir hafa verið framdar
á lifandi mönnum, — sár-
barmamir hafa, gróið alltof
fallega saman til þess að gatið
gæti verið gert á líki. Sumar
höfuðkúpur hafa verið opnaðar
oftar en einu sinni og það eru
oft engin smáræðisgöt, sem
gerð hafa verið. Stærstu opin,
Framhald á 9. síðu,
Höfuðkúpa frá steinöld, sem
gerð hefur verið slík aðgerð á.
Þessi kúpa fannst í Danmörku
árið 1933.
Dr, Globke: Ég gei talið nasistana í Vestur-Þýzkalandi á fingr-
um mér. -----—
VITNISBURÐUR
DR. GLOBKES
Hans Graafls, SS-Obersturmfiihrer, stendur fyrir rétt-
inum í Kiel. Hann er ákærður fyrir að hafa myrt 1550
gyðinga. Vig þetta tækifæri var Hans Globke kallað-
ur fyrir sem vitni. Hann hefur að undanfömu vitnað
í hverju málinu á fætur öðru.
lVz árs fangelsi j
Varela Gomes hershöfðingi
var alvarlega særður og flutt-
ur á sjúkrahúsið í Beja. Þar
fékk hann að dúsa í 18 tíma, !
áður en farið var. aö hjúkra
honum. Síðan var hann skor-
inn upp, en það var of seint.
Hann hafði fengið blóðeitrun
og eini möguleikinn til þess
að bjarga lífi hans var að taka
úr honum annað nýrað.
Fimm tírjum eftir að upp-
reisnin var' bæld niður kom
kona Gomes á sjúkrahúsið til
þess að sjá mann sinn. Hún
var samstundis handtekin,
lokuð inni í fangelsi, og þaðan
var henni ekki hleypt út fyrr
en eftir 11/2 ár.
Réttarhöldin
Það var ekki fyrr en 2 árum
eftir uppreisnina, að réttar-
höldin yfir uppreisnarmönn- 1
um hófust. Fram að því höfðu
þeir verið í fangelsi, sem til ;
náðist.
Réttarhöldin hófust 28. jan. i
1964. 86 manns voru kærðir I
fyrir þátttöku í uppreisninni. |
Meðal þeirra fjórar konur og
einn prestur. 8 hinna ákærðu ,
voru fjarverandi, þeirra á með- ,
al Humberto Delgato. leiðtogi •
stjórnarandstöðunnar, sem er
landflótta.
Þegar í upphafi réttarhald-
anna báru verjendur fram
mótmæli gegn því, að áheyr-
endapallarnir voru þéttsetnir
lögreglumönnum og því var
alls ekki hægt að kalla þetta
opinber réttarhöld.
Dómstóllinn, sem hafði málið
með höndum var hinn alræmdi
Plenario Tribunal, sem dæmir
pólitíska fanga.
f þessum réttarsal eru við-
staddir nokkrir menn úr PIDE,
lejmilögreglunni, sem sérfrseð-
ingar úr Gestapo voru fengnir
til að skipuleggja.
Meðvitundarlaus
í réttarsal
Oft og iðulega lýkur yfir-
heyrslum í réttarsal með því.
að ákærðir eru barðir þar til
þeir missa meðvitund og eru
bomir út.
Lögum samkvæmt hafa
PIDE-lögreglumenn leyfi til að
handtaka hvern sem er og
halda honum í fangelsi í allt
að 6 mánuði, án handtöku-
skipunar. Og eins og í laga-
safni Francos, eru til lagabók-
stafir, sem gera lögreglunni
kleift að halda mönnum enda-
laust í fangelsi, án þess að
dæma þá.
Enginn efi er á því, að flest-
ir hinna ákærðu hljóta 2—8
ára fangelsisdóm. Þar að auki
verður bætt við lítilli klausu,
sem gerir lögreglunni kleift að
halda þeim í fangelsi ævilangt,
ef þess þykir þurfa með.
Eina leiðin er
uppreisn
Allir flokkar og félagssamtök
í Portúgal, sem eru í andstöðu
við stjómarfar Salazars hafa
nú sameinazt í eina fylkingu,
þjóðfrelsisbandalag föðurlands-
Framhald á 9. siðu.
— Ég get ekki talað af eigin
reynslu, heldur get ég aðeins
vottað það, sem mér hefur ver-
ið sagt. var viðkvæðið hjá
Globke er hann talaði frá
vitnastúkunni.
Gátu þeir neitað?
Globke hélt því fram, eins og
hann hefur alltaf gert, þegar
hann vitnar, að undirmenn
Hitlers hafi ekki þorað annað
en hlýða fyrirskipunum, því
annars gátu þeir átt á hættu
að vera drepnir sjálfir. —
Foringi Þriðja Ríkisins veigr-
aði sér ekki við fjöldamorðum
og hefði áreiðanlega ekki hik-
að við að gera undirmönnum
sínum sömu skil.
Auðvitað sagðist Globke
aldrei hafa haft neitt með
slíka hluti að gera, þegar hann
var í innanríkisráðuneytinu í
Berlín. Hann hafði bara frétt
um það af skotspónum hjá
hermönnum. sem komu til
Saksóknar! rikisíns spurði
Globke, hvort hann gæti nefnt
eitt einasta dæmi þess, að
maður hefði verið skotinn fyr-
ir að neita að hlýða skipun
um að taka fólk af lífi. Globke
gat það ekki.
Heimskir eins og naut
Globke var hægri hönd Ad-
enauers og nánasti samstarfs-
maður hans í mörg ár. Hann
lét af störfum sem ráðuneytis-
stjóri, þegar Adenauer fór frá
sem kanslari. Á valdadögum
nasista vann hann sér það til
ágætis að skrifa skýringar við
hin alræmdu Niimberglög.
Annar maður var einnig
kallaður fyrir sem vitni. Það
er Erich von dem Bach-Zel-
ewski, fyrrverandi SS-foringi,
sem dæmdur var til lífstíðar-
fangelsisvistar. Hann sagði, að
það hefði verið hugsanlegt fyr-
ir SS-foringjana að neita að
hlýða skipunum, en fyrir und-
irmenn hefði það verið útilok-
að. Þeir hafi heldur ekki borið
neitt skynbragð á það sem var
að gerast. Hann lýsir þeim
m.a. svo:
— Það er varla hægt að
tala um neinn vott af greind
hjá þessum mönnum. Þeir vcru
nánast nautheimskir. Þeir gáfu
skipanir sínar á Goebbels-
götumáli. Þeir greindustu voru
aldrei sendir þangað
Amerísk flugvél villist
Enn ein bandarísk herflugvél hefur „villzt” inn yfir Austur-Þýzkaland og verið skotin þar niður
þegar flugmennimir neituðu að hlýða fyrirmælum um að Ienda. Að þessu sinni komst cinn af
áhðfninni af, en mikið mciddur. Myndin er af flugvcl sömu fegundar.