Þjóðviljinn - 02.08.1964, Qupperneq 6

— Hvað ber til þess, Þránd-
ur. að allra þjóða menn sam-
einast um að öfunda Pólverja
af þessum kvikmyndaskóla í
Lodz?
— Já, ég myndi telja þessa
öfund eðlilega, því þaðan hafa
einmitt útskrifazt margir beztu
kvikmytndamenn Pólverja —
og þá ekki aðeins Pólverjar,
því þessir menn hafa síðan
hlotið margvísleg verðlaun og
viðurkenningu um allan heim.
Og menn þakka það ekki ein-
göngu því. að Pólland sé í
sjálfu sér svo auðugt af hæfi-
leikamönnum, heldur og því að
þeir eiga skóla, sem leyfir
þessum hæfiieikum að koma
fram, kennslu sem er í senn
frjálsleg og markviss.
Kröfur
1 — Og inntökukröfur eru
mjög strangar?
— Já þeir sem ætla sér í
leikstjóradeildina þurfa aðhafa
humið við háskóla og helzt
að hafa háskólapróf og þá
helzt í einhverjum skyldum
fögum — mönnum er til dæm-
is vel tekiS, hafi þeir verið
í listaháskóla, svo og blaða-
mönnum, skáldum með bók-
menntalega menntun, einnig
leikurum. Annars eru þama
menn úr ólíklegustu áttum —
læknar. tannlæknar, verkfræð-
ingar, hagfræðingar eða menn
sem hafa fengizt við nátbu-
fræði — eins og ég.
Aðsóknin er gífurleg og meiri
en að nokkrum öðrum pólskum
sérskóla. Þar evu 500-700
manns sem á hverju hausti
koma til viðtals við prófessor-
ana og margir hafa reyndar
litla hugmynd um það hvað
þeir eru að gera og horfa gegn-
um rósrauð gleraugu á kvik-
myndaheiminn og finnst hann
óendanlegt ævintýri. Úr þessum
hóp eru svo síaðir um hundr-
að manns sem fá að ganga und-
ir próf, þar sem bæði er könn-
uð þekking manna og hæfileik-
ar þeirra leitaðir uppi ef
nokkrir eru.
— Og hvemig er farið að
þvi?
Hæfileikaleit
— Það er langt mál og flókið
að segja frá þvi. í fyrsta lagi
hafa menn eigin sköpunarverk
með sér að heiman — málverk
og teikningar eða greinar' sem
þeir hafa skrifað í blöð, skáld-
skap bæði prentaðan og fyrir
skúffuna, þá Ijósmyndir eða
kvikmyndir, - þvi margir koma
úr áhugamannaklúbtium. Það
er samsagt vel þegið að menn
sýni einhverja listræna fram-
leiðslu, þó er það ekkert skil-
yrði. Síðan er farið að leggja
fyrir menn þrautir. Þeir fá
Ijósmyndir sem þeir eiga að
raða upp svo að út komi ein-
hver saga. Eða þá að prófessor
gefur upp einhverja senu — til
að mynda: tveir menn sitja á
kaffihúsi og svo er komið með
reikning og þá kemur á daginn
að báðir eru blankir. Og spyr:
hvað gerist nú og af hverju
gerist það? Ennfremur eru
nemendur úr leikskóla, sem er
í tengslum við kvikmyndaskól-
ann, fengnir til að leika stutt-
ar senur, sem umsækjandinn
annaðhvort setur saman sjálfur
að öllu leyti eða samkvæmt
hugmynd frá prófessor, en
venjulega er um að ræða eitt-
hvert atriði úr daglegu lífi.
Ennfremur eru menn látnir
horfa á kvikmynd, og þá nýja
pólska mynd sem enginn hefur
enn heyrt neitt um og þeir
látnir lýsa henni, skilgreina
hana, skrifa um hana dóm.
Þá eru mönnum fengin ljós-
myndatækí og þeir látnir setja
þau og stilla á ákveðið mótíf
og prófdómarar ganga um og
skoða f tækin hjá mönnum
hvað. þeir hafa helzt komið
auga á. Þar með eru þó hvergi
nærri allar gildrur upp tald-
ar sem lagðar eru fyrir von-
biðla listarinnar — allt í einu
er máske farið að spyrja þá
að því hvað hafi verið í heims-
fréttum fyrir viku. Eða at
hyglisgáfa þeirra að öðru leyti
prófuð með spumingu eins og
þeirri hvaða mekanismi sé að
verki þegar hleypt er niður úr
klósettskál eða dyrabjöllu
hringt.
Nálarauga
— Og hvað komast svo marg-
ir inn af þessum hundrað sem
prófaðir eru?
— Það er misjafnt — en
kannske svona tuttugu. Og þá
bíður þeirra óskaplegur hreins-
unareldur á fyrsta námsári. Þá
eru menn í tímum sextíu stund-
ir á viku, tíu stundir á dag.
Og þurfa um vorið að taka
próf í átján fögum. Þetta erfiði
reynist mörgum fullhár þrösk-
uldur og falla eftir fyrsta árið
um 30-40 prósent af þeim sem
upphaflega skriðu inn um nál-
araugað.
— Gætirðu nefnt eitthvað af
þessum fögum?
— Sá listi er fljótt orðinn
full langur. En þar yröu til
dæmis listasaga og leiklistar-
saga, rafmagnstækni, og efna-
fræði. Ijósmyndun og kvik-
myndagreining, klipping og
skeyting og teikning og málun,
kvikmyndastjóm og „meðferð
leikara", Ijóstækni og tónfræði
og bókmenntir og kvikmynda-
vélatækni. Það sakar kémnske
ekki að geta þess að við lærum
líka sjónvarpstækni og að
stjóma sjónvarpsþáttum.
Sjálfstæð vinna
— Þið byrjið snemma að
gera myndir sjálfir?
— Já, þessi skóli gefur ein-
staklega mikla möguleika á
sjálfstæðri vinnu. Strax á
fyrsta á’ri gerði ég tvær mynd-
ir. að vísu örstuttar — önnur
tók tvær mínútur, hin fimm.
En á öðru ári eru strax miklu
færri tímar, eða 36, minna um
bóklegt nám en meiraumverk-
legt. Þá gerum við tvær mynd-
ir. eina fræðslumynd og eina
leikna mynd og tekur tíu mín-
útur að sýna hvora. Heimildar-
myndin, sem ég gerði, heitir
„Hlé“ og lýsir því er gerist að
tjaldabaki í leikhúsi milli þátta
sýnir hröð og æst umsvif i
búningsherbergjum og á sviði.
Þessi mynd var svo til öll tek-
in án þess að viðkomandi lelk-
húsfólk vissi af og var með
öllu án skýríngartexta. Letkna
myndin var eftir sögu Halldórs
Laxness „Fyrirburður í djúp-
inu“ og get ég sagt það hélzta
um meðferðina á sögunni, aðég
lagði allsterka áherzlu á þá
íróníska drætti, sem ég þóttist
finna í henni.
Það er sem sagt nauðsynlegt
að skila þessum myndum og
svo öllum sérprófum áður en
manni er leyft að ganga undir
svokallað „nefndarpróf". Stúd-
entinn kemur þá fyrir fimmtán
prófessora, sem hafa séð mynd-
ir hans áður og hafa allir rétt
til að leggja fyrir hann spum-
ingar, hvor í sínu fagi. Og
menn komast ekki upp nema
þeir standi sig vel bæði í fræð-
um og í ’ sköpunarstarfi — þó
myndi álit nefndarinnar á
kvikmyndum manna ráða úr-
slitum. En þegar hér er komið
sögu er það ekki talin nein
stórsynd að falla og tefjast þá
um eitt ár.
Þriðja árið er svo enn minna
um bókleg fræði og þá gera
menn tuttugu mínútna leikna
mynd — ég gerði stemmnings-
mynd, um drykkfellda kennslu-
konu. Þar með hafa nemendur
loklð svonefndu absolutorium
og geta farið til starfa í kvik-
myndagerð ef þeir vilja, þótt
þeir göti þá ekki gert tilkall
til að vera fyrstu leikstjórar.
En hinir sitja áfram eitt ár
enn og vinna að diplom-mynd.
lokaverkefni. Og ég er hingað
kominn til að vinna að heim-
ildarmynd sem tekin verður
hér við höfnina.
Drekkið meiri
mjólk
— Eru prófessoramir mjðg
afskiptasamir um gerð mynd-
anna?
— Nei, menn hafa mikið
frjálsræði um efnisval og gerð
myndanna. En auðvitað verða
nemendur að halda sér innan
ákveðinna fjárhagslegra tak-
markana, annars myndu þeir
fljótlega setja stofnunina á
höfuðið. Og það kemur fyrir
að prófessor segir: Þetta gerum
við ekki — en þá er um að
gera að hafa talfærin á réttum
stað og rífast.1
— En þú hefur komið hing-
að áður til að gera mynílir —
komu þær skólanum ekkert
við?
— Ekki beinlínis, þetta voru
aukaverkefni. Ég kom með
búlgörskum tökumanni og við
gerðum þrjár myndir. eina
fyrir sjónvarp og tvær fyrir
fræðslumyndaverið. — örlnur
þeirra var í litum og á teygju-
tjaldi — Cinemascope — og sú
fékk 1963 önnur verðlaun á
kvikmyndahátíð í Kraká fyrir
stuttar myndir. Auk þess ger-
um við stundum stuttar og
léttúðugar myndir fyrir töku-
mennina. Þeir fá filmu til að
æfa sig á; vilja ekki spandéra
henni út í bláinn og leyfa okkur
í leikstjóradeildinni að bregða
á leik með sér, þó með því skil-
yrði að í myndinni komi fram
allir þeír effektar sem þeir
þurfa að ná. Ein slík var eitt-
hvað á þessa leið: Akur bylgj-
ast i golunni. Upp úr akrinum
kemur hönd sem heldur á
tómri brennivínsflösku. Þar er
kominn fylliraftur og er heldur
illa haldinn. Hann gengur að
býli einu og rekst á belju og
mjólkar hana í flöskuna. Sem
hann ætlar aS teyga mjólkina
kemur bóndi út með mlklum
fyrirgangi og sveiflar hálfri
brennivínsflösku. Síðan plakat
með áletrun: Drekkið meiri
mjólk. Endir.
Útvöldum guðs'...
— Hvaða kjör eru nemend-
um búin — pólskum og erlend-
um
— Pólverjar hafa ókeypis
skólavist og styrki, og ég er 6Vo
heppinn að vera einn af þeim
útlendingum sem einnig hafa
styrk frá pólska ríkinu. En
annars þurfa vestantjaldsmenn
að borga fyrir sig, 330 dollara
á mánuði — og komast þó
færrí að en vilja. Það er auð-
vltað ekki vel gott ef ekki
komast að aðrir að vestan en
þeir sem hafa þunga pyngju
— en á hitt er að líta. að þeir
hafa gjama styrk frá sfnum
stjómum eða þá eru gerðir út
af einhverju fyrirtæki. Mest
er þama um Englendinga, en
auk þess Tyrki, Fransmaður,
Mexíkani, Búlgari, Mongóli,
Rússi og von er á Bandaríkja-
mönnum og Itölum. Líklega er
nú um fimmti hver stúdent út-
lendur.
— Ég var að lesa það i við-
tali við enska stúdínu þar í
landi, að hið glæsilega and-
rúmsloft frumbýlisáranna væri
að mestu fyrir bí og skól-
inn hefði fengið helzti mikinn
svip af stofnun.
— Ég myndi vilja draga úr
slíkri hættu — þótt eitthvað í
þessa átt hljóti að gerast í
skóla sem er svo aðsóttur: Það
er dálítil hætta á því, að hinir
útvöldu taki að líta á sig sem
útvalda og meiri menn en
fólkið í kringum sig, og það
verður töluvert snobb kring-
um slíka stofnun. En það ber
ekki. held ég, á slíkum leið-
indum hjá þeim mönnum sem
eitthvað er varið í.
Það er auðvitað nokkur sam-
keppni innan skólans, en ég
get ekki sagt annað en ég þafi
fundið fullán félagshug milli
kennara og nemenda. Samstarf-
ið við - kennarana er ágætt.
Þetta eru traustir menn og
hafa flestir einhverjum störf-
um að gegna í kvikmynda-
heiminum. Ég var til að mynda
svo lánsamur, að Andrzej Munk
var leiðbeinandi minn og
vemdari fyrstu þrjú misserin.
Hann er einstakur maður og
einstakur fræðari og það var
skaði að hann skyldi farast
í bflslysi á bezta ald:i.
A. B.
Öskju-
vatn
dýpst
220 m.
■ Fyrir nokkru var get-
ið nýútkomins heftis af
ORKUMÁLUM, upplýsinga-
riti raforkumálastjóra, og
birt meginefni einnar grein-
arinnar í því. Hér á eftir
verður birtur kafli úr
skýrálu Jakobs Björnssonar
um starfsemi orkudeildar
raforkumálastjóra árið 1963,
kaflinn um dýptarmælingar
stöðuvatna.
Stöðuvötn hafa margháttuð
áhrif á straumvötn, sem úr
be'm koma eða falla í gegnum
þau. Stöðuvötnin jafna rennsli
straumvatnanna; þau geyma
varma frá sumrinu til vetrar-
ins og hafa með því áhrlf á
ísalagnir straumvatnanna og
hátterni ísa í þeim. Síðast en
ekki sízt hafa mörg stöðu-
vötn mikla þýðingu sem miðl-
unaruppistöður væntanlegra
virkjana. Af þessum sökum
hefur þótt nauðsynlegt að afla
sem gleggstrar vitneskju um
stöðuvötnin, m.a. að kortleggja
botn þeirra með dýptarmæl-
ingum. Slíkar mælingar hafa
um mörg undanfarin ár ver-
ið fastur liður í starfi vatna-
mælinga raforkumálastjóra.
Þær eru framkvæmdar með
bergmálsdýptarmæli.
Á síðasta ári voru eftirtalin
stöðuvötn dýptarmæld. Úr-
vinnslu þeirra mælinga er enn
ekki lokið, en til fróðleiks eru
hér settar tölur um mesta dýpi
í hverju vatni:
öskjuvatn, Dyngjufjöllum
Mesta dýpi 220 metrar.
Eilífsvötn, Norður-Þingeyjar-
sýslu Mesta dýpi 23 metrar.
Ljósavatn, Suður-Þingeyjar-
sýslu Mesta dýpi 36 metrar.
Langavatn, Mýrarsýslu Mesta
dýpi 37 metrar.
Baulárvallavatn, Snæfells-
nessýlu Mesta dýþi 47 metrar.
Hraunsfjarðarvatn, Snæfells-
nessýslu Mesta dýpi 84 metrar.
Höfðavatn, Skagafjarðarsýslu
Mesta dýpi 6 metrar.
Urriðavatn, Norður-Múla-
sýslu Mesta dýpi 11 metrar.
Öskjuvatn var dýptarmæla að
frumkvæði Náttúrugripasafnsins.
Mælingin var gerð í vísinda-
legum tilgangi einvörðungu,
þar eð vatnið hefur enga hag-
nýta þýðingu frá virkjunar-
sjónarmiði. Höfðavatn var
mælt að tilmælum veiðimála-
stjóra; það vatn hefur heldur
ekki þýðingu fyrir vatnsafls-
virkjanir.
Þess má geta til gamans að
öskjuvatn er dýpsta stöðuvatn
sem til þessa hefur verið dýpt-
armælt hér á landi. Áður hafð:
Hvalvatn dýptarmetið (160 m).
Þótt ekki verði um það full-
yrt má telja mjög ólíklegt að
dýpri stöðuvötn séu á land-
inu en öskjuvatn.
S-Vietnam fær
enn liðsauka
SAIGON 30/7 — Suður-Víet-
namskir hermenn fjarlægðu í
nótt leifamar af franska stríðs-
minnismerkinu í Saigon, sem
hafði verið skemmt í kröfugöng-
um stúdenta að undanfömu.
Stúdentamir réðust fyrst að
minnismerkinu í fyrri viku, þeg-
ar þeir brenndu líka dúkku, sem
átti að tákna de Gaulle Frakk-
landsforseta og réðust enn frem-
ur á franska sendirááið í mót-
mælaskyni við tillögu Frakka,
um að Suður-Víetnam verði gert
hlutlaust.
1 Washington skýrir AFP frá
því, að hvorki Hvíta húsið né
varnarmálaráðuneytið vilji
skýra frá því, hve Bandaríkja-
menn ætli að senda marga her-
menn til Suður-Víetnam sem
liðsauka í baráttunni við Viet-
cong.
Tröppur þessar upp í fyrírlestrasali kvikmyndaskólans í Lodz eru
löngu frægar orðnar: þar hafa farið fram margar þýðingamiklar
kappræður um kvlkmyndalist
Spjallað við Þránd Thoroddsen