Þjóðviljinn - 25.08.1964, Side 6

g SlÐA
ÞIÓÐVILIINN
I stjórn Þjóðræku-
isfélags íslendinga í
Vesturhei.mi afmæl-
isárið voru: Frá
vinstri: Jóhann Th
Beck varaféhirðir,
Haraldur Bessason
varaformaður, Jak-
ob F. Kristjánsson
skjalavörður, Philip
M. Pétursson for-
seti, Walter J. Lín-
dal vararitari, Grett-
ir L. 'Johannson fóhirðir og Guðmann Levy fjármálaritari. Á mynd ina vantar frú Hólmfríði
varaf jármá laritara.
Daníelsson ritara, og Ólaf
Hallsson,
Þjóiræknisstarf-
ið í Yesturheimi
Dr. Richard Beck prófessor segir lesendum Þjóð-
viljans frá fyrstu þjóðhátíð íslendinga vestan hafs,
upphafi félagsstarfsemi þeirra, Þjóðræknisfélaginu,
íslenzkukunnáttu vestra og fleiru í þessu stutta spjalli
Séra Jón Bjarnason.
Prófessor Richard Beck segir
okkur fyrst frá þjóðhátíðinni
í Vesturheimi 2. ágúst 1874.
— Um þetta leyti, segir hann,
voru aðalbækistöðvar Islend-
inga vestan hafs í Milwaukee
í Wisconsin-ríki. Þeir voru ekki
margir landamir þama þá,
aðeins um 70 talsins, en þótt
margmenninu væri ekki til að
dreifa var mannval gott í Is-
lendingahópnum. Vil ég nefna
þá séra Jón Bjarnason og Jón
Ólafsson ritstjóra, að ótöldum
öðrum sem síðar urðu hinir
mestu áhrifamenn í félags-
málum og andlegu lífi íslend-
inga vestra,
Þjóðhátíðin í
Milwaukee 1874
Þessir Islendingar í Mil-
waukee vildu ekki vera eft-
irbátar landa sinna heima á
þúsund ára afmæli Islands
byggðar og efndu því til sér-
staks hátíðahalds þar í borg
2. ágúst 1874. sama dag og
þjóðhátíðin var haldin á Is-
landi.
Hátíðin vestan hafs hófst,
eins og hér heima, með guðs-
þjónustu. Fór hún fram í
norskri kirkju þar í borginni
og messaði séra Jón Bjarna-
son sem áður var nefndur.
Hafði hann komið vestur ár-
ið áður og var kennari við
menntaskóla Norðmanna í
Decorah i Iowa. en dvaldist
í Milwaukee um sumarið. á-
samt konu sinni frú Láru
Bjarnason, sem var ein áf
dætrum Péturs Guðjohnsen
organista. Flutti séra Jón sterka
raeðu í kirkjunni, andríka
þjóðræknishvöt sem oft er og
hefur verið vitnað til síðan,
enda þótti ræðumaður túlka
vel í prédikun sinni þær þjóð-
ræknistilfinningar og þann
hlýja hug til gamla Fróns sem
löngum hefur búið með hinum
beztu Islendingum vestan hafs.
Að messu lokinni fór fram
skrúðganga í skemmtigarð, einn.
þar sem útisamkoma var sett,
ræður haldnar og sungið. Séra
Jón Bjamason sendi séra Matt-
híasi Jochumssyni. þáverandi
ritstjóra Þjóðólfs, fréttabréf
um þjóðhátíðina í Milwaukee
og lýsti þá skrúðgöngunni m.a.
á þessa leið:
,,Eftir messu söfnuðust land-
ar saman fyrir kirkjudyrum og
gengu þaðan í prósessíu, tveir
og tveir samsíða, út fyrir bæ
æðilangan veg, þar til staðar
var numið í grasgarði miklum
með skógarrunnum í og lund-
um á milli. Þeir tveir karl-
menn. er í broddi fylkingar
gengu, báru hvor sitt merki,
annar stjörnufána Bandaríkj-
anna, hinn fálka íslenzkan á
bláum feldi; þeir voru báðir
í þjóðbúningi vorum hinum
forna. er Sigurður mál-
ari Guðmundsson hefur vakið
til lífs meðal stúdenta heima
á Fróni. Kvenfólkið gekk sér
á eftir karlmönnunum og
voru nokkrar þeirra i s.kaut-
búningi og nokkrar í peysu-
og húufötum, svo hinn litli fs-
lenzki hópur hafði einkenni-
iegan þjóðlegan blæ á sér. Á
eftir fylgdi fjölmennur skari
af fólki því, er verið hafði )
kirkju-nni og nam ásamt oss
staðar í Iundi einum milli
trjánna f garðinum. Þar voru
fánamir reistir upp beggja
megin við ræðustól. er vér
höfðum gjörá látið skömmu
áður“. — Þetta birtist í Þjóð-
ólfi í nóvember 1874.
Á samkomunni þarna í garð-
inum flutti Jón Ólafsson minni
Islands, langt mál, Ólafur Ól-
afsson frá Espihóli mælti fyr-
ir minni Islendinga í Vestur-
heimi og séra Páll Þorláksson
mihntist Vesturheims. Milli
ræðna voru sungin íslenzk ætt-
jarðarlög, m.a „Lóan í flokk-
um flýgur" og ..Eldgamla Isa-
fold“. Ætla má að síðarnefnda
lagið hafi þá verið sungið í
fyrsta sinn á meiriháttar sam-
komu vestan hafs. Það var frú
Lára Bjarnason sem stjómaði
söngnum, en hún átti elcki
langt að sækja góðar sönggáf-
ur og tónlistaráhuga. eins og
fyrr var drepið á.
Á samkomunni þama í garð-
inum voru ekki einungis Is-
lendingar heldur og allmargt
Norðurlandabúa. einkum Norð-
menn.
Þrefalt sögulegt
gildi
Þannig lýsir Richard Beck
fyrir okkur þessari þjóðhátíð
vestan hafs — og hann bætir
síðan við:
— Ég vil leggja áherzlu á
að þessi þjóðhátíð hefur þre-
falt söguiegt gildi og markar
um leið merkileg spor í trúar-
legri, þjóðræknislegri og félags-
legri starfsemi Islendinga í
Vesturheimi.
1 fyrsta lagi var messan í
upphafi^ hátíðarinnar fyrsta ís-
lenzka guðsþjónustan vestan
hafs.
1 annan stað var þetta fyrsta
þjóðhátíð lslendinga vestra sem
fyrr var sagt, með öðrum orð-
um fyrsti Islendingadagurinn
þar í álfu.
1 þriðja lagi stofnuðu Is-
lendingar á þessari sögulegu
hátíð með sér hinn fyrsta fé-
lagsskap í Vesturheimi. Nefndu
þeir félagið .,ls.lendingafélag f
Ameríku" og voru félagslög-
in samþykkt á fundi 1 Mil-
waukee sjálfan þjóðhátíðardag-
inn. I þeim er aðaltilgangi fé-
lagsins lýst þannig:
„Sá er tilgangur félagsins að
varðveita og efla íslenzkt þjóð-
erni meðal Islendinga í heims-
álfu þessari og hinn frjálsa
framfara- og menningaranda
er á öllum öldurn Islandssögu
hefur verið þjóð vorri til svo
mikils sóma. en sporna við
Öllu því í andlegum og ver-
aldlegum efnum, er leiðir til
ins gagnstæða.
Sér í lagi er það tilgangur
félagsins að vera sambandslið-
ur milli Islendinga á ýmsum
stöðum í álfu þessari og á
milli Islendinga hér vestra og
landa vorra heima á Islandi
eða í öðnjm löndum".
Séra Jón Bjamason var kos-
inn formaður félagsins, en
nafni hans Jón Ólafsson rit-
ari.
Upphaf þjóðræknis-
starfsins
— Til þessarar félagsstofn-
•unar verður þá upphaf þjóð-
ræknisstarfsins vestan hafs
rakið? spyr blaðamaður.
— Já. svarar Richard Beck.
Með sanni má segja að vagga
íslenzkrar þjóðræknisstarfsemi
í Vesturheimi hafi staðið i
Milwaukee-borg fyrir níu ára-
tugum. Islendingafélag í Amer-
íku varð þó ekki langlíft. en
áhrifanna frá Milwaukee
g-ætti víða í hinum ýmsu
byggðarlögum íslendinga vest-
an hafs og mörg félög hafa
verið stofnuð síða'n í anda laga,
hins fyrsta félags,1 sum átt sér
stuttan aldur ep önnur orðið
langlífari eins og gengur. Merk-
ast þessara félaga er Þjóðrækn-
isfélag Islendinga í Vestur-
heimi. en það varð 45 ára á
liðnum vetri og var afmælis-
ins minnzt á ársþingi félags-
ins sem haldið var i Winnipeg
í febrúarmánuði sl. Félags-
deildimar eru nú 9 talsins, auk
tveggja sambandsfélaga. Sex
af deildur.um eru í Manitoba-
fylki f Kanada, en þar býr
langstærsti hópur þéirra
manna sem af íslenzku bergi
eru brotnir, á að gizka 15 til
20 þúsund mannj;, Tvær fé-
lagsdeildir cru á Kyrrahafs-
strönd Ameríku. önnur í Van-
couver, hin í Blaine í Was-
hington-ríki í Bandaríkjunum
Ein félagsdeildin, sú níunda
er svo í Norður-Dakota.
Sambandsfélögin tvö sem áð-
ur var drepið á eru „Vestri"
í Seattle og Islendingafélagið
í New York,
Þessar félagsdeildir .eiga að
sjálfsögðu við mjög misjafnar
í ræðu sinni á þjóðhátíðinni í Vestmanna-
eyjum minntist dr. Richard Beck prófessor
þess m.a. að þá voru liðin rétt 90 ár síðan
fyrsta þjóðhátíð íslendinga í Vesturheimi var
haldin í Milwaukée í Wisconsinríki í Banda-
ríkjunum. Þegar fréttamaður Þjóðviljans hitti
prófessorinn að máli á dögunum barst talið
að þessum merkisa’tburði í sögu Vestur-íslend-
inga og jafnframt að þjóðræknisstarfinu al-
mennt þar vestra og félagslífi í hópi þeirra sem
af íslenzku bergi eru brotnir. Þessum málum
munu vafalaust engir kunnugri en Richard
Beck; hann hefur alla tíð síðan hann fluttist
vestur um haf 1921 verið tengdur starfi Þjóð-
ræknisfélags íslendinga á einn eða ánnan hátt
og að meira eða minna leyti, verið forseti þess
um árabil og setið öll 30 síðusfu þing félags-
ins í Winnipeg.
Þriðjudagur 25. ágúst 19G4
Þau hjónin dr. Richard Bcclt og Margrét kona hans voru á
gönguferð í Tjarnargarðínum í Rcykjavík, þegar Ijósmyndarinn
hitti þau lijónin og tók af þeim þessa mynd við styttu Þorfinns
karisefnis, víkingsins sem forðum daga lagði Icið sína til Vestur-
heims. Frú Margrét er fædd vestan hafs, í Victoria B.C. í Van-
eouvereyju við vesturströnd Kanada og voru foreldrar hennar
þau Einar Brandsson á Reynishjálcigu og Sigríður Einarsdóttir
frá Hvoli í Mýrdal, cn þau fluttust vcstur um haf árið 1886. Frú
Margrét cr fjölmenntuð kona, stundaði m.a. nám við Iistaháskól-
ann í San Francisco og hefur löngum kennt sem aukafög ensku
og hússtjórnarfræði. Veturinn 1953—54 var hún við nám við Há-
skóla fslands, það var hcnnar fyrsta fslandsferð, cn síðar kom
hún með rfianpi sínum" hingað haustið 1961, er dr. Richard Beck
var gcstur Háskóians á 50 ára afmælishátíðinni. Frú Margrét
Brandsson Beck hefur tekið virkan þátt í fclagsstarfsemi íslend-
inga í San Francisco og gegnt forsetastörfum í samtökum norrænna
manna þar, Leífs Eiríkssonar fclaginu. — Ljósm. Þjóðv. A.K.
aðstæður að búa, en yfírleitt
er starf þeirra gróskumikið og
þær halda vel í horfinu.
Þjóðræknisfélag
íslendinga
Ekki er unnt að rekja ýtar-
lega margþætt störf ÞjóSrækn-
isfélags íslendinga í Vestur-
heimi á hálfum fimmta ára-
tug og hefur þó dr. Richard
Beclý frá ýmsu að segja, því
að hann- er gagnkunnugur fé-
lagsstarfinu frá upphafi svo
sem áður var greint frá. Fyrst
eftir að haryi fluttist vestur um
hafa dvaldist hann árlangt í
Winnipeg og tengdist þá þeg-
ar starfi félagsins, því að
hann var ráðinn til að, kenna
íslenzku á vegum þess. öll
þing Þjóðræknisfélagsins sem
haldin hafa verið síðan 1934
hefur Richard Beck setið. en
þau eru nú haldin árlega i
Winnipeg. Varaforseti félagsins
v,ar hann kjörinn 1934 og síðan
jafnan endurkjörinn, þaf til
hann varð forseti félagsins 1940
og tþk við af dr. Rögnvaldi
Péturssyni. Var Richard Beck
síðan félagsforseti til ársins
1946 og aftur á árunum 1957 til
1963. Margskonar trúnaðar-
störfum öðrum hefur hann
gegnt fyrir Þjóðræknisféiagið
fyrr og síðar.
Núverandi forseti Þjóðrækn-
r séra Philip M
prestur Unitara-
Winnipeg. bróður-
ögnvaldar Péturc-
forseta félagsins.
Hafa þeir séra Philip og dr.
Richard. ásamt dr. Valdimai
isfélagsins ei
Petursson,
kirkjunnar í
sonut; dr. R
sonar, fyrsta
J. Eylands skipzt á að gegna
forsetastörfum í Þjóðræknsfé-
laginu undanfarin ár og ára-
tugi. Núverandi varaforseti
félagsins er Haraldur Bessason
prófessor, en ritstjórar tima-
rits félagsins þeir Gísli Jóns-
son skáld og próf. Haraldur.
Megintilgangur Þjóðræknis-
félagsins hefur frá upphafi
verið sá að styðja og styrkja
íslenzka tungu og bókvísi í
Vesturheimi, 'efla samúð og
samvinnu meðal Islendinga
austan hafs og vestan og jafn-
framt ,,að stuðla að því að
fremsta megni að íslendingar
megi verða sem beztir borg-
arar í hérlendu þjóðlífi", eins
og segir í upphafsmálsgrein
stefnuskrá Þjóðræknisfélagsins.
1 anda þessarar þríþættu
stefnuskrár félagsins hefur starf
þess verið unnið í hálfan
fimmta áratug.' Á fáeina
starfsþætti skal drepið.
Útbreiðslu- og fræðslustarf
hefur að sjálfsögðu verið snar
þáttur í gerðum félagsstjómar
frá upphafi og meginuppistaða
fræðslustarfseminnar hefur
verið blaða- eða bókaútgáfa,
því að öll þau rit. sem Þjóð-
ræknisfélagið hefur sjálft gef-
ið út eða átt 'einhverja hlut-
deild að, hafa priiðað í þá átt
að fræða lesendur um íslenzk-
ar menningarþrfðir. Um 6
ára skeið gaf félagið út barna-
blaðið Baldursbrá. það átti hlut
að þýðingu og útgáfu bókar-
innar „Þjóðréttarstaða Islands'*
eftir sænska þjqðréttarfræðing-
inn dr. Ragnar Lundborg,
veitti fjárstyrk til úgáfu Is-
lardssögu eftif norsk-amer-
Framhald á 9. síðu.
<. ’
*

i
I