Þjóðviljinn - 18.10.1964, Blaðsíða 2

H0ÐVIUINN
Sunnudagur 18. október 1964
WANTED
Wtó MAfi «* *»#FVhwí IfUémtoM \ 3
4.
•gwnMMif Y4 M»* Commumvt kwp-
.
$. H* )mm *»**#«<$ * fovon-
' t<*4**d firoop*. ■
6 H* h*s eon***f*rrt4y
»o IWn’M »?f f*«;;
'if% A/*tí>CHn«fi«h ruí>na» ‘
AÍwms md known Cofnm«ni*tí,
*k«un<i ir F*<i*r,al off»ce*
7 H* fuiS'b»«fl C*s^h! ln <»nta»Hc
Hio’íi:.#»■«*«*
:H* hhéftewfm® oor frtJ&rwUfCwk*.
■ orx»i»»N>» Pusawt. Twpotll-
. vm. JPækmé f,
t 'H*. !>«#«: W%ÖW<3 '!|Í|Í!|Í|Í:í
tfe#.
;^(ÍÍiÉiis<:?n»;f:iF«!|!f «r«J d«vone*j
SÍÐA
„Menn neituðu að trúa því, að
einn maður geðbilaður stæði
bak við ódæðið“.
Víðbrögð Bandaríkja-
manna við forseta ■
morðinu í Dallas
Fáeinum klukkustundum eftir forsetamorðið í
Dallas 22. nóv. 1963 kom hópur vísindamanna
saman til þess að skipuleggja skyndirannsókn á
viðbrögðum bandarísku þjóðarinnar. Að sjálf-
sögðu var almenningur sem lamaður, en á hvern
hátt? Hér gafst einstakt tækifæri til þess að
rannsaka það, hvernig þjóðin brygðist við for-
setamorði. Og nú hafa niðurstöðurnar verið birt-
ar í blaðinu „Public Opinion Quarterly“.
Jjórum sinnum hefur for-
seti Bandaríkjanna verið myrt-
ur, en að sjálfsögðu yfirleitt
ekki á jafn dramatískan hátt
og John F. Kennedy Þáttur
fjölmiðlunartækja svo sem
sjónvarps og blaða hefur enn
orðið til þess að „frægja“
þennan atburð. Enginn atburð-
ur veraldarsögunnar hefur
frétzt jafn snemma til fólks
og morðið á Kennedy. Nú er
áður vitað, að undir venjuleg-
um kringumstæðum eru það
aðeins 80% bandarísku þjóðar-
innar, sem yfirleitt hefur á-
huga á „venjulegum" viðburð-
um og þekkir helztu stjórn-
málamenn sinnar tíðar. En
dauði Kennedys forseta
sprengdi þennan áður kunna
ramma, sem vonlegt var. Morð-
ið var framið kl. hálf eitt þann
22. nóvember. Innan hálftíma
vissi 68% þjóðarlnnar, hvað
skeð hafði. Hálfri annarri
klukkustund síðar hafði fregn-
in borizt 92% allrar bandarísku
þjóðarinnar. Þetta er óeðlilega
skjót fréttaþjónusta.
Af rannsókninni kemur i
ljós, að 47% fengu fréttina í
útvarpi eða sjónvarpi; 49%
heyrðu um morðið frá vinum
og kunningjum, ýmist í einka-
Bókin um apann er varnarrit fyrir manninn, segir
danski rithöfundurinn Hans Scherfig
um nýútkomna skáldsögu sína.
Síðastliðinn þriðjudag kom
út ný bók eftir danska rit-
höfundinn Hans Scherfig,
sem lesenduni Þjóðviljans er
að góðu kunnur, m.a. af fram-
haldssögunni „Glötuð æska“
í samtali við „Land og Folk“
lýsir höfundur svo bókinni,
en hún nefnist „Den fortabte
abe“;
— Eftir „Frydenholm" er
það hressing fyrir mig að
skrifa stutta skáldsögu á ný.
„Glataður api“ er af svipaðri
stærð og fyrsta bók mín,
„Den döde mand“, og megin-
þráður bókarinnar er að
nokkru leyti hinn sami. Per-
sónur bókarinnar eru lista-
menn og hálflistamenn og
sagan gerist. í Danmörk og
Frakklandi Fyrirmyndin hef-
ur verið stuttar, sígildar sög-
ur frá 18 öld eins og t.d.
.,Birtingur“
— Og hver cr svo tilgangur
bókarinnar?
— Bókin fjallar um þetta
-ilífa vandamál listarinnar,
•nismuninn á því sem satt er
og logið. svikið og ósvikið
Bókin er ekki árás á neina
sérstaka iistastefnu og held-
ur ekki árás á tilraunir í
listsköpun. Ég hef nú í
mannsaldur að minnsta kosti
haldið bví fram. að það sé
ekki aðeins réttur heldur
einnie ;kylda listarinnar —
eins oe vísindanna — að gera
tilraunir
— Og að hverjuin beinist
svo háðið?
— Framar öllu að hinni
fjárhagslegu hliðinni. Eins og
málin standa í dag er svikin
vara seld sem ósvikin væri,
og listamennirnir eru keyptr
ir upp af fjársterkum aðil-
um. Auk þess reyni ég, er
ég dæmi nýjar tilraunir, að
greina milli þess sem þjónar
lífi og hinu, sem bendir til
glötunar og dauða. Það er t.d.
athyglisverður áhugi kaþólsku
kirkjunnar á svartsýnisstefn-
um j listum og bókmenntum.
Þegar hin efnislega tilvera
skoðast hlægileg, er síðasta
vonin trúarvon, hvort heldur
er um að ræða kaþólska trú,
zen-búddatrú eða aðra dul-
trú. f bókinni hittist fyrir
kaþólskur skriftafaðir, sem
styður fáránlegar aðgerðir út
frá kenningunni Credo quia
absurdum — ég trúi af því
það er fáránlegt. Hann er
hlynntur hinu „infra-húm-
ana“ málverki vegna þess,
að „listform, sem eru án
tengsla við hinn sýnilega
efnisheim, skapa í óskiljan-
leik sinum guðdómlega mynd
af sjálfum fáránleik trúar-
innar“. — Og eitthvað tilsvar-
andi hefur annars mátt lesa
í „Þætti kirkjunnar" í Berl-
ingi.
— Er „Glataður api“ lyk-
ilróman?
— Nei. það er skáldsagan
ekki, enda þótt því verði án
efa haldið fram. Apinn sjálf-
ur, sem er söguhetja bókar
innar, er sóttur í frásögn
blaðanna af ýmsum öpum, og
sagan af brottnámí hans á
sér upptök í raunverulegum
atburðum. En hvað hinum
mannlegu vandamálum við-
kemur er á engan hátt um
fyrirmyndir að ræða.
Hin „pneumatíska" list er
mín eigin uppfinning, og
dælustjórinn, sem gerir
hneykslanlega „höggmynda-
list“ af uppblásnum bílslöng-
'jm. er bókstaflega talað loft-
ið tómt. „Avantgardisti dauð-
ans“. sem þykist út á við
vera kynvilltur giæpamaður
að fyrirmynd Jean Genets.
en er „afhjúpaður" sem lög-
hlýðinn og norma!, er tákn
án fyrirmyndar um samúð
gróðaþjóðfélagsins meðglæpa-
heiminum. Draugafrægð hans
hverfur með honum, bg þeir
sem bak við hann standa og
borga list hans, eru þeir sömu
sem fyrir þrem áratugum
guldu fé við steindauðri pan-
optikonkúnst Hitlers.
— Og hver er það svo sem
á að skera úr um það, hvaða
tilraunir stefna fram á við
og hverjar aftur?
— Hræddur er ég um, að
gagnrýnin geti það ekki. List-
gagnrýni í Danmörk stend-
ur á einkar lágu stigi og
fylgir vita viljalaus peninga-
tízkunni. Listamennirnir sjálf-
ir hljóta að slá vörð um list-
rænan heiðarleik.
— Og hvað um lesendur?
— Það er erfitt að verjast
vörusvikum í verzlunarþjóð-
félagi. Og fólk hefur lélega
leiðbeinendur. Það er einka-
réttur valdhafanna að breiða
út rugling og sljóleik. Þessi
litla bók, „Glataður api“, er
til þess rituð að afhjúpa leik
valdhafanna að menninear-
Hans Scherfig
málum. Bókin um apann er
varnarrit fyrir manninn. Hún
er ekki árás á abstraktlist,
því ég tel, að öll list sé
abstrakt. Það er ekki um að
ræða form óg tilraunir —
menningarbaráttan _ stendur
um mannlega reisn. í ómann-
legu þjóðfélagi er hvatt til
ómannlegrar listar. Og það
er ekki unnt að taka afstöðu
til listrænna fyrirbrigða, ef
þau eru ekki séð í samhengi
við eignaafstöðu þjóðfélags-
ins.
Kennedy forseti á
Iitlum vinsældum :
fagna í Texas
hafði enda vei
varaður við því
halda í heimsó!
sína þangað. Mynd
er af spjaldi m
mynd af forsetani
þar sem hann
sakaður um lan
ráð.
viðræðum eða í símtali. Og
hvað varð svo?
Vinnustöðvun
Meir en helmingur gat ekki
eða vildi ekki halda áfram
þeim starfa, sem þeir voru að
gegna þessa stundina. Fólk yf-
irgaf vinnustaði sína og fyr-
irtæki og stqfnanir lokuðu eftir
hádegi. Allir þustu að útvarps-
eða sjónvarpstækinu. Aldrei
hefur slík fjölmiðlun átt sér
stað og fyrstu fjórar klukku-
stundirnar eftir morðið.
Það hefur reynzt erfitt að
lýsa nákvæmlega því sálar-
ástandi og þeim persónulegu
viðbrögðum, sem forsetamorð-^
ið hafði í för með sér. Þrátt'®
fyrir það, að fólk væri spurt |
um þessi efni aðeins fám dög-
um eftir atburðinn sjálfan, er j
margt að varast. Fólk getur !
misminnt, það getur ýkt eða |
lyft undir. frásögnina. En sam- !
kvæmt niðurstöðu rannsóknar- '
innar átti eftirfarandi sér stað:.
Á þcssum f jórum dögum, \
22.—25. nóv., grétu 53% við
eitthvert tækifæri, 43% misstu
matarlyst og 29% reyktu venju
fremur mikið. 25% þjáðust af
höfuðverk, 48% áttu erfitt um
svefn og 68% voru almennt æst
og ill á taugum.
’'4eirihluti þeirra, er spurðir
voru, minntist einskis atburðar,
er eins djúpt hefði snortið þá.
Að eigin sögn hafði 'jafnvel
ástvinamissir ekki slík áhrif
á þá og dauði forsetans.
k Stjórnmála-
viðhorf
Skýringarinnar á þessum
viðbrögðum er að leita í ein-
stakri stöðu Bandaríkjaforseta
í bandarískri þjóðarvitund.
Margt hefur verið skrifað og
skráð um þjóðsagnirnar og
táknmyndimar í sambandi við
þetta æðsta embætti þjóðar-
innar. Þær sterku tilfinningar,
sem vaktar voru með forseta-
morðinu, verða skiljanlegri, ef
þetta almenna baksvið er haft
i huga.
Stjómmálaviðhorf Banda-
ríkjamanna speglast einnig i
viðbrögðunum við þessari
hrottalegu fregn. Einn fjórði
hluti þeirra, sem spurðir voru,
dró óðara þá ályktun, að
kommúnisti, Gastróliði eða
„vinstrisinnaður öfgamaður"
hlyti að vera hinn seki. Einn
áttundi hluti hélt, að hægri-
sinnaðir öfgamenn eða æsinga-
menn í k.ynþáttamálum hefðu
framið glæpinn. Repúblikanar
þeir, er spurðir voru, höfðu til-
hneigingu til þess að leggja
umhugsunarlítið sökina á herð-
ar kommúnistum, blökkumönn-
um eða „vinstrisinnum“; demó-
kratar hylltust meir til þess að
eigna öfgafullum hægri mönn-
um glæpinn.
Samsæri
Sameiginlegt þessum skyndi-
legu, frumstæðu viðbrögðum
var tilhneiging til þess að sjá
víðtækt samsæri bak við morð-
ið. Menn neituðu að trúa þvi,
að einn maður geðbilaður stæði
bak við ódæðið. Almenningur
krafðist skýringa og hélt því
fram, að forsetamorð gæti ekki
verið nein venjuleg tilviljun.
Ályktanir sem þessar eru
ekkert einstakt bandarískt fyr-
irbrigði. Samsæriskenndin fékk
byr undir báða vængi, ekki
hvað sízt utan Bandaríkjanna
og í kjölfar hennar fylgdi al-
mennt vantraust á Bandarikj-
unum og hættulegum stjóm-
málaöflum vestra.
Aldrei fyrr hefur heimssögu-
legur harmleikur hlotið slíka
athygli og forsetamorðið í Dall-
as. Og enn mun það um langa
hríð verða vísindamönnum og
öðrum' viðfangsefni.
(Þýtt úr „Journalisten").
Skyndiárás
BKASILÍA — Stormsveitir úr fjórða hernum gerðu f lok sfð-
asta mánaðar skyndiárás á aðalstöðvar stúdentasamtakanna í
Pernambucó f Brasilíu. Var þetta gert að fyrirmælum Olimpo
Filho, hershöfðingja. Yfirvöldin í landinu líta stúdentasamtök-
in illu auga og vilja þau feig, en forystumenn stúdenta hafa
hinsvegar hvatt til mótmælaaðgerða vegna þessara og annarra
væntanlegra ofbeldisaðgerða.
Vill verzla
GOSTA RICA — „Ef Iönd með þjóðfélagskerfi sósíalismans
bjóða betra verð mun Costa Rica bjóða þeim afurðir sínar“,
sagði Francisco Orlich forseti nýlega j viðtali við franska frétta-
stofu. Ekki er nú ofstækið þar þegar fé er í aðra hönd og gætu
jafnvel nokkrir íslendingar sitthvað af forsetanum Iært.
Falshundar
MEXICO — Starfsmenn innanríkisráðuneytisins í Mexico hafa
nú haft hendur í hári sjö meðlima í bandarískum glæpaflokki
sem einkum falsaði vegabréf og landvistarleyfi fyrir kúbanska
útlaga, sem hugðust halda andbyltingarbaráttu sir.ni áfram á
heimavelll.
Menningarandúð
VENEZUELA — Rektor háskdlans i Caracas, Jesus Maria
Blanco, hefur látið svo um mælt, að ef ríkisstjórnin láti ekki
af ofsóknum gegn háskólanum geti það haft hinar alvarlegustu
afleiðingar fyrir allt menntalíf í landinu, sem sízt má þó við
slíku. Ríkisstjórnin hefur þrjózkazt við að láta af liendi rakna
við háskólann fé til einföldustu framkvæmda.