Þjóðviljinn - 21.02.1965, Blaðsíða 7

1
Sunnudagur 21. febrtíar 1965
James Baldwin og lítill frændi hans.
----------- ÞJÖÐVILJINN ---------------
□ Með skáldsögum sínum og bókum um
hlutskipti svertingja í Bandaríkjunum hef-
ur blökkumaðurinn James Baldwin kom-
izt í fremstu röð bandarískra rithöfunda
á einum áratug. Fyrsta skáldsaga hans
kom út 1954 Go Tell it on the Mountain,
önnur, Giovannis Room 1957 og Another
Country 1 963. I fyrra, 1 964, komu út tvær
bækur eftir Baldwin er mikla athygli
vöktu, Nobody Knows My Name og Notes
of a Native Son. Nýlega er komin út mjög
óvenjuleg myndabók, sem hann og ljós-
myndarinn frægi, Riehard Avedon, hafa
lagt saman í og heitir Nothing personal.
SlÐA 2
□ I bókarkaflanum, sem hér er birtur,
lýsir Baldwin æsku sinni í Harlem, svert-
ingjahverfinu í New York. Málfríður Ein-
arsdóttir þýddi.
ÆSKA í
HARLEM
Sumarið sem ég varð fjórtán
ára varð ég fyrir trúarreynslu,
sem entist lengi. Orðið trúar-
reynsla nota ég hér í almennri
merkingu; það var á þessu
sumri, sem ég uppgötvaði Guð
og dýrlinga hans og engla, og
helvíti hans, með logandi bál-
inu. Og vegna þess að ég fædd-
ist meðal kristinna manna,
bauð mér aldrei 1 grun að Guð-
dómurinn væri nema einn. Ég
trúði þvi að hann væri hvergi
nema innan veggja kirkjunnar,
þ.e.a.s., kirkjunnar okkar — og
ég hélt að gu? þýddi hið sama
og öryggi; Orðið „öryggi“ fel-
ur í sér hina sönnu merkingu
orðsins „trú”, svo sem við
skiljum það. Og svo ég skýri
þetta ögn betur, skal ég játa,
að á fjórtánda ári fann ég fyrst
til hræðslu, hræðslu við hið
illa í sjálfum mér og við hið
illa fyrir utan mig. Umhverfi
mitt í Harlem var hið sama og
áður, engin breyting hafði orð-
ið. En nú voru hórumar og
drykkjusjúklingamir og glæpa-
mennimir í Strætinu allt í einu
orðnir mér til ama. Aldrei fyrr
hafði mér dottið í hug að ég
gæti orðið sem þetta fólk var,
en nú sá ég glöggt að eins og
staðið hafði á fyrir þeim, eins
stóð á fyrir mér. Það var auð-
séð að sumir voru sem kjömir
til að lenda í Strætinu, og fað-
ir minn hélt að svo væri ástatt
um mig. Kunningjar mínir
byrjuðu að drekka og reykja,
og þustu líkt og líf lægi við út
í ástarlíf sitt nokkuð taumlítið
fyrst, síðan tók við allt að því
ólund. Stúlkur. sem ekki voru
eldri en ég svo teljandi væri,
og sungu í söngflokk eða
kenndu í sunnudagaskélum,
dætur - vammlausra foreldra.
breyttust mjög skyndilega og
mjög óvænt i allt. aðrar verur
en áður, og bar bá mest á bví
hve barmurinn hvelfdist og
iendar þreknuðu. en þetta var
aðeins vottur um annað sem
dýpra lá og lesa mátti úr aug-
um beirra, líkamsvlnum, lík-
amsangan og raddrómi. Það
var eins og ókunnugir væru
komnir f strætið, svo gagngerð
varð breytingin. og svo undar-
lega nálægar urðu þær. Vegna
hins sérstaka unpeldis míns,
vegna beirra óbæginda, sem
þetta olli mér, og vegna bess
að ég vissi ekki neitt hverjum
skollanum rödd mín eða sál
kynni að taka upp á næst.
fannst mér ég hljóta að vera
einhver hinn spilltasti maður
í heimi. Ekki bætti það úr að
mér sýndust þessar fiekklausu
stúlkur hafa gaman af feimni
minni, og þessum ógeðslegu,
saknæmu, kvalafullu tilraun-
um, sem voru í einu jafn kald-
ar og ömurlegar sem steppurn-
ar miklu í Rússlandi, og heit-
ari, miklu heitari, en logar
Vítis.
Já, eitthvað var það, sem
dýpra lá en þessar breytingar,
og verra var að gera sér grein
fyrir, sem ég hræddist. Það var
til staðar bæði hjá stúlkunum
og piltunum, en þó logaði ein-
hvernveginn glaðara á því hjá
stúlkunum. Okkur sýndist þær
breytast í frúr áður en þær
breyttust í konur. Það kom upp
í þeim einkennileg og í raun-
inni hálf ískyggileg einlægni.
Það er ekki gott að segja
hvemig þeim tókst að láta
þetta í ljós, nema verið hafi
einhver óbilgjarn svipur um
varimar, eitthvað fjarlægt
(hvað?) í augnaráðinu, að
göngulagið varð fasmeira. og
röddin fyrirskipandi. Þær
hættu að stríða okkur piltun-
um, heldur sögðu okkur til
syndanna óvægilega; Þér væri
nær að hugsa um sáluhjálp
þína. Því stúlkunum var Ijóst
hvað við lá, þær þekktu Stræt-
ið, vissu hvað eitt víxlspor gat
haft að þýða, vissu að þær
þörfnuðust þess að vera vernd-
aðar og að það vorum við og
enginn annar, sem gat bað.
Þær skildu það, að þær hlutu
að leggja fyrir okkur tálsnörur
guðs, láta sálir okkar frelsast
til Jesú, og Binda líkami okk-
ar piltanna í hjónaband. Því
okkur var byrjað að volgna
undir uggum og „það er betra”,
sagði sankti Páll, — sem var
vanur að líta á sig sem vond-
an mann, og hitt.a bá nákvæm-
lega naglann á höfuðið, er hann
lýsti því, j,að giftast en brenna”.
Og ég fann að piltamir fóm
að verða eitthvað svo örvingl-
aðir og ringlaðir, eins ,og héldu
beir sig eiga von á löngum.
hörðum ævivetri. Ég vissi ekki
þá hvað það var, sem ég ætl-
aði mér að gera á móti.
Eins og það átti fyrir stúlk-
únum að Hggja að verða á-
móta þreknar og mæður þeirra
vom, eins var auðséð að pilt-
arnir mundu ekki verða feðr-
um sínum hærri né fremri.
Það fór að' renna upp fyrir
okkur, að skólinn væri sá
bamaleikur, sem við hlytum að
tapa, og piltarnir hurfu úr hon-
um von bráðar og fóm að
vinna fyrir sér. Faðir minn
vildi að ég gerði það líka. Ég
þýbbaðist móti, og það þó að
ég hefði enga trú á því að
skólagangan mundi gera mér
nokkurt gagn, það hafði églært
af því að kynnast ýmsum há-
skólagengnum þúsundþjala-
smiðum. Kunningjar mínir
vom famir að atast í ýmsu, og
kallaðist það að ryðja sér til
rúms hjá „manninum”. Þeim
fór að standa á sama um það
hvemig þeir vom útlits, hvem-
ig klæddir, hvað þeir gerðu, og
hittust þeir gjama tveir og þrír
og fjórir saman í anddymm,
þar sem þeir vom að staupa
sig úr sömu vin- eða viskí-
flösku allir, þvaðrandi, blót-
andi, í áflogum, stundum grát-
andi, yfirkomnir af angist en
gátu þó ekki sagt hvað að
þeim amaði, nema það var
„maðurinn” — hviti maðurinn
— sem upptökin átti, enginn
annar. Og það virtist engin
leið að þoka þessu svarta skýi,
sem stóð milli þeirra og sólar-
innar, milli þeirra og gleðinn-
ar og lífsins, ástar og valds,
milli þeirra og alls sem þeir
þörfnuðust. Það þurfti ekki
mikið vit til að sjá hve litlu
varð um þokað, ekki sérlega
næmar tilfinningar til þess að
þessar endalausu auðmýkingar
allan liðlangan daginn, ásamt
ótal hættum, kæmu við
kvikuna fyrr eða síðár. Ekki
vom þessar kárínur eingöngu
bundnar við virku dagana né
heldur vom það eingöngu
verkamenn, sem fyrir þeim
urðu. Þegar ég var þrettán ára
var ég einu sinni að fara yfir
Fimmtutröð á leið inn í Fer-
tugasta og annað stræt.i eftir
bókum og mætti þá strákahóp,
og einn úr hópnum segir við
mig: „Hvað ert þú að flækjast
hér? -Af hverju ertu ekki í
negrahverfinu?” Þegar ég var
tíu ára (og sýndist ekki vera
eldri) fóm tveir lögregluþjónar
að skemmta sér við að bukla
mig, hæðast (á hryllilegan
hátt) að ættemi mínu, og geta
sér til um getu mína eða van-
getu. Síðan skildu þeir við
mig liggjandi uppíloft á afvikn-
um stað í Harlem. Skömmu
áður en þetta gerðist, eða á
stríðsámnum, flýðu margir af
stallbræðram mínum í herinn,
og dreif þar ýmislega á daga
þeirra, og fæst af því gott,
margir fóru í hundana, aðrir
dóu. Enn aðrir flýðu til ann-
arra borga, annarra ríkja. Sum-
ir leituðu athvarfs hjá flösk-
unni, sterkum vínum eða létt-
um, — eða holnálinni — og
em við þetta enn. Enn aðrir
flýðu á náðir kirkjunnar, og
það gerði ég. Þvi laun syndar-
innar vom allsstaðar sýnileg,
við hvert fordyri atað vínblett-
um og hlandblet.tum. í giöllum
og hvellum óhljóðum í flautu
slysavagnsins, í hverju öri og
andlitslýti i torkennilegum
andlitum vændiskvennanna og
drykkjusjúklinganna, hjá
hverju nýfæddu barni sem
komið var inn í þennan voða-
lega heim, í hverjum morðhníf
og skammbyssu sem brugðið
var i Strætinu, hverri óheilla-
fregn; frændkona mín, sex
bama móðir, hafði skyndilega
misst vitið og bömunum ver-
ið skipt milli manna, önnur
frænka, sem ekkert virtist hafs
getað bugað, látin berjast við
harðan, hægan dauða í níð-
þraungu kamersi, einkar vei
gefinn ungur maður horfinn
inn í eilífðina fyrir sjálfs síns
hendi, annar gerzt rænmgi og
kommn f dýblissu. Þetta var
ljótt sumar. hver fréttin ann-
arri verri, og þetta, sem hér
var talið, ekki hið versta.
Glæpamennska blasti við, fjarri
því að vera óhugsandi, enda
Iíkleg. Það þýddi ekki neitt að
reyna að vinna og spara, því
hvað mikið sem á sig væri
lagt, mundi spariféð aldrei
nema neinu sem um munaði,
auk þess sem góð efni vora
engan veginn nægileg trygging
fyrir því, að afstaða þjóðfé-
lagsins, jafnvel þeim til handa.
sem bezt höfðu spjarað sig,
breyttist til batnaðar. Hið eina
sem duga mundi, var vald og
ótti, já þrælsótti. Það var eng-
inn minnsti vafi á því, að lög-
reglan mundi halda áfram að
berja okkur og setja okkur inn
á meðan henni yrði stætt á því,
— og að hitt fólkið, — hús-
mæður, bflstjórar, lyftuþjónar,
uppþvottamenn, barþjónar, lög-
reglumenn, dómarar og lækn-
ar, mundu aldrei gera það af
einskærri góðvild, að leggja
niður þann ljóta sið, að hafa
okkur að skotspæni geðvonzku
sinnar og illkvittni. Hvorki rök-
semdir siðaðra manna né kristi-
legur kærleiki mundu geta
komið' nokkru af þessu fólki til
að breyta við okkur eins og
það vill látu breyta við sig,
ekkert annað en ótti við vald
okkar mundi megna það, eða
virðast mundu megna það. en
það hefði verið (og er) langtum
betra en ekki neitt. Mikill hug-
takaruglingur virðist vera í
þessu efni, en ekki held ég að
þeir svertingjar séu margir,
sem áfjáðir era að komast í
náðina hjá hvítum mönnum,
því síður að binda við þá ást-
vináttu. Þeir, hinir svörtu, óska
sér þess framar öðru, að þurfa
ekH að vera að rekast á hvíta
menn i hverju spori á sinni
stuttu dvöl hér á þessari plán-
etu. Það er hvítum mönnum
yfrið nóg verkefni, að Iæra að
elska sjálfa sig og hvem annan
sín á milli, og þá fyrst er því
marki er náð, sem ekki verður
f bráð og líklega aldrei —
verður negravandamálið ekki
á dagskrá framar, það hverfur
þá af sjálfu sér.
Fólki, sem betur er sett í
þjóðfélaginu en við hér í Har-
lem vorum, og erum, mun án
efa finnast þessi lýsing á inn-
ræti og hegðun manna ömur-
legri en orð mega lýsa. En
reynsla svertingja af hvítum
mönnum er næsta ólíkleg til
þess að vekja hjá hinum fyrr-
nefndu nokkurt traust á mæli-
kvarða þeirra um sæmilega
hegðun. Staða þeirra sjálfra er
þeim sönnun fyrir því, að
hvítir menn hegða sér ekki í
samræmi við nokkurn fullgild-
an siðferðilegan mælikvarða.
Svört vinnuhjú hafa oft laum-
a-rt hurt með ýmislegt smáveg-
Framhald á 9 síðu.
DS
m