Þjóðviljinn - 16.07.1965, Blaðsíða 8

g SÍÐÁ — ÞJÓÐVTLJTNN — FSstadagnr 1«. Jffll W6S
• Landafræði enn
• Dagskráin í kvöld sækir
mikið til íslenzkrar landafræði:
mönnum er vísað til vegar frá
Landmannalaugum og til fiskj-
ar i Laxá.
Um það bil sem helgargleð-
in er að hefjast er skikkanlegu
fólki og heimakæru boðið að
hlusta á Haydn og Mozart. Það
hefði áreiðanlega getað hlotið
verri meðferð.
• Útvarpið föstudaginn 16. júh'
13.15 Lesin dagskrá næscu
viku.
13.30 Við vinnuna.
15.00 Miðdegisútvarp.
Tónlistarkórinn syngur.
Guðmundur Jónsson syngur.
Guðmundur Guðjónsson
syngur. Fílharmoníusveit
Berlínar leikur sinfóníu nr.
38 „Pragarhljómkviðuna"
eftir Mozart; Böhm stj.
Katchen leikur þrjú inter-
mezzi op. 117 eftir Bramhs.
Seefried og Vachter syngja
nokkra andlega söngva úr
Spænsku Ijóðabókinni eftir
Hugo Wolf.
16.30 Síðdegisútvarp.
Walter Fenske og hljómsveit
hans leika klassísk smálög.
Irene Hilda, George Gee o.fl.
syngja og leika lög úr „Gan-
Can“ eftir Gole Porter.
Les Brown og hljómspeit
hans leika-
17.00 Endurtekið tónfisterefm.
18.30 Lög úr söngleikjum.
20.00 Efst á baugi.
20.30 Systurnar Simone og
Francois Pierrat leika á
selló og píanó þrjá þætti úr
„Soirs Etrangers" eftir Louis
Vieme.
20.45 Gönguleiðir frá Land-
mannalaugum. Einar Guð-
johnsen vísar hlustendum til
vegar.
21.05 „Hver vill sitja og
sauma?“ Gömlu lögin sung-
in og leikin.
21.30 Útvarpssagan: „Ivalú“.
22.10 „Laxá i Aðaldal“: Jakob
V. Hafstein les kafla úr
nýrri bók sinni.
22.30 Næturhljómleikar:
a. Sellókonsert op. 101 eftir
Haydn. Gendron og Lamour-
eux hljómsveitin leika; Cas-
als stjómar. b. Sinfónía nr.
31 (K297) eftir Mozart. Phil-
harmonia í Lundúnum le’k-
ur; Klemperer stjómar.
23.20 Dagskrárlok.
• Ég tel það mestu dyggðina
að hafa taumhald á tungu
sinni. Sá maður nálgast guð-
ina mest, sem getur þagað,
jafnvel þótt hann hafi á réttu
að standa. — Cato.
• Geirþrúður
• Það er óumflýjanleg stað-
reynd að kvikmyndahúsin tvo
9 Fyrsta utan-
landsferð FÍ
• I þriðjudagsblaði Þjóðvilj-
ans var frásögn af fyrstu milli-
landaferð Ratalínuflugbátsins
„Péturs gamla“ sem var eign
Flugfélags Islands. Það var
hinn 11. júlí 1945 sem lagt var
upp frá Islandi áleið’s til
Skotlands. Farþegar voru fjór-
ir, þeir Jón Jóhannesson, Hans
Þórðarson, Jón Eínarsson og
í Hafnarfirði hafa yfirleitt
betri kvikmyndír til sýningar
en keppinautar þeirraí Reykja-
vík, ef frá eru skildar hinar
hundleiðinlegu dönsku gaman-
myndir, með Dirch Passer í
aðalhlutverki, sem bæði húsin
taka til sýningar nokkrum
sinnum á ári (vafalaust til þess
að vinna upp hal'lann á sýn-
ingum góðra mynda).
Nú er Bæjarbíó að taka til
eýningár nýjustu mynd danska
snillingsins Carl Th. Dreyer,
Gertrud. Er mynd þessi gerð
eftir samnefndu leikriti sænska
skáldsins Hjalm^r Söderberg.
Robert Jack, sem nú er prest-
ur á Tjörn á Vatnsnesi. Áhöfn-
in á „Pétri gamla“ var Jó-
hannes R. Snorrason flugstjóri,
Smári Karlssin flugmaður, Jó-
hann Gíslason loftskeytamaður,
Sigurður Ingólfsson vélamaður
og tveir Bretar W.E. Laidlaw
siglingafræðingur og A. Ogston
loftskeytamaður. Til gamans
birtum V'ð hér mynd sem tek-
in var af áhöfn og farþegum
„Péturs gamla“ í þessari fyrstu
flugferð. Myndin er tekin við
komu flugbátsins til Skotlands.
Gertrud er dæmi um þær til-
raunir, er nýtízku leikritahöf-
undar (t.d. O’Neill) hafa gert
til að endurlífga hina grísku
harmleiki með því að finna
eitthvað það í viðhorfi okkar
til lífsins, sem svari ti'l hinn-
ar fornu trúar á guði hefndar
og óumflýjanleg örlög. Gert-
rud sjálf stendur eins og kven-
hetjur hinna sígildu harm-
leikja frammi fyrir vali á milli
skyldu og tilfinninga, milli
gjálfsvirðingar og þrár eftir
manni, sem að öllu 'leyti stend-
ur henni neðar. Aðstaða henri-
ar er erfiðari vegna hinnar
ósanngjörnu háleitu kröfu, sem
hún gerir til ástar þess manns,
sem hún elskar: Ást hans á
henni á að vera hafin yfir allt,
einnig starf hans! Ástin er allt,
fullyrðir Gertrud, þó að hún
viti vel að ást hefur einnig
oft í för með sér þjáningar
og óhamingju.
Eitt hið eftirtektarverðasta
hjá Söderberg í skilningi hans á
ástinni er það, hversu laus
hann er við fordóma karl-
mannsins. Hann sýnir mjög
náinn skilning á hugsunum og
tilfinningum konunnar. Að
þessu leyti líkist hann hinu
enska skáldi D. H. Lawrence.
Næm tilfinning fyrir sálarlífi
konunnar og snilldar vel gerð-
ar ástarlífslýsingar eru sam-
eiginlegar fyrir þessi tvö
skáld. Þeir líktust einnig í þvi,
að þeir drógust óvenjumik'ð
að sjálfstæðum konum með á-
kveðna skapgerð: Það eru slík-
ar konur, sem geta leyft sér
að lifa í frjálsu sambandi við
þann mann, sem þær elska.
Nina Pens Rode fer með
hlutverk Gertrud, eiginmann
hennar leikur Bendt Rothe, og
elskhugana tvo þeir Ebbe
Rode og Baard Owe.
Hér sjáum við Nina Pens
Rode, sem fer með hið erfiða
hlutverk Geirþrúðar í mynd-
inni.
riki með ösnunuih. Ég þýddi
kvæði hans og staeldi hann —
ég hélt að algyðistrú gæti leyst
vandamál mín. Ég ólst upp í
borg, en frá unglingsárum var
mér erfitt um andardrátt J völ-
undSrhúsi strætanna, mér
fannst ég frjáls aðeins á ein-
tali við náttúruna. Stutta stund
lét ég heillast af heimspeki
Jammes — hann réttlætti bæði
dúfuna og fálkann. (Ég tala
um fugla en ekki þjóðféiags-
stéttir.) Lengj þjáði ein hugs-
un mig: hvaðan kemur hið illa?
Tvíhyggja fannst mér viðbjóðs-
leg; ég hataði borgarana sem
fyrr, en ég vissi þá þegar að
ekki verða öil vandamál leyst
með þjóðnýtingu framleiðslu-
tækja. Ég greip í guð trjáa
og asna. Francis Jammes ieytw
mér að heimsækja sig, hann
bjó í Orthez, skammt frá
spönsku landamærunum. Hann
átti sér hlýlega rödd og nota-
legt skegg; hann tók mér föð-
urlega. bað mig að lesa kvæði
á rússner.ku, gæddi mér á
heimabrugguðu víni og ráð-
lagði mér að kynnast í París
upprennandi rithöfundi að
nafni Francois Mauriac. Ég
beið eftir að heyra líísrevlur,
en Jammes sýndi mér lítillæti
og alúð. Mér geðjaðist vel að
honum, on ég skildi að hann
var ek’ ’í'rans frá Assisi og
ekki Zosíma, heldur
blátt- t skáld og góður
maður _ fór frá honum með
tómt hjarta.
Ég tileinkaði Jammes Ijóða-
kverið „Barnamál". Þar minn-
ist ég dagsins í Orthez: ,.Vetr-
arsólin skín inn um glugga,
á gólfinu leika sér börn þín.
Við arininn sefur gamall hund-
ur, í arninum braka greni-
könglar. Þú talar, ég hlusta og
hugsa: hvaðan kemur þér þessi
ró, hugsa um það að mín bíður
myrkur vegur, brautarstöð og
sótug lest...“ Þannig minnast
menn ekki lærifeðra sinna
heldur góðviljaðra föðurbræðra
uppi í svert. . : ;
Brátt fékk ég andstyggð á
því að leika mér að barna-
skap. Ég tók að líkja eftir
Guillaume Apollinaire. (Auð-
vitað tók ég ekki eftir því að
ég stældi einhvem, mér virt-
ist alltaf að í fyrra hefði ég
reyndar stælt eitthvert ákveðið
skáld, en einmitt núna hefði
ég fundið minn streng).
í París tók til starfa prent-
sm'iðja Rírakhovskís, Gyðings
með glassilegt svart skegg.
Prentsmiðjan var til húsa í lít-
illi kytru á Saint-Jacques búle-
varði. Við setjarakassana stóð
Rirakhovskj og tveir setjarar,
annar var bolséviki, hinn men-
séviki: þeir settu auglýsingar
urn fyrirlestra útlaganna og
deildu um það hvor hefði meirj
rétt til að kallast sósíaldemó-
'krati eftir að flokkurinn klofn-
aði. Rírakhovskí var gaman-
samur rnaður og ek'ki ágjarn.
Hver gat yfirleitt látið mér
nokkuð í té upp á krít? Ég
gekk í rifnum skóm, buxna-
skálmamqr leystust upp í kög-
ur; ég var fölur, horaður og
augu mín gljáðu oft af hungri.
Rírakhovskí var maöur góö-
hjaríaður, hann prentaði ljoð
mín og beið þoiinmóður eftir
þvi að ég kæmi til hans með
20 eða 30 franka. Hann sagði
að kvæði mín væru slæm,
miklu verri en kvæðin í
„Lestrarbók alþý'ðu“. en jafn-
vel slæm kvæði litu miklu bet-
ur út á pappirnum verget. Ég
var honum sammáia og gaf út
næstum því á nverju ári
kvæðakver í hundrað eintökurn,
prentuð á vergetpappír. Bókin
„Virkir dagar“ var seld j bóka-
verzlun Wolfs í Moskvu og út
gengu þrjátíu eintök, að þvj
er mig minnir.
Sízt af öllu hef ég tilhneig-
ingu til að reyna að réttlæta
eða fegra fortíð mína. En eitt
er satt; ég lét mig ekki dreyma
um frægð. Auðvitað langaði
mig til að einhver þeirra skálda
sem ég hafði mætur á hrösaði
kvæðum minum, en það skipti
enn meira máli að lesa ein-
hverjum það sem ég hafði sið-
ast ort. f París starfaði bók
menntahringur útlaga; ekki
voru þar menn sem síðar hlutu
frægð. Meðal prósahöfunda
voru Okúlof, hæfileikamaður
og auðnuleysingi, P. Sjírjaéf;
ég man ská'ldin M. Gerasímof
og Oskar Lésjínskí (hann átti
miklu hlutverki að gegna í
borgarftsíyrjöldinni og dó hetju-
dauða í Dagestan; í París var
hann fagurkeri, gaf út bókina
,,Silíurtaska“, þar voru þessar
línur: „AJlir halda okkur Portú-
gala, en yið mælum á rúss-
nesika tungu, einu sinni sá ég
fimm örmjóa fingur, mellu
einnar í þessari krá“). Stund-
um kom Lúnatsjarskí á fundi
hjá okkur. Stundum komu þeir
í heimsókn listamennirnir Ar-
chipenko, Zadkine, Sterenberg,
Feder, Larionow, Gontschar-
owa. (David Petrovítsj Steren-
herg var póiitískur útlagi. Um
tíma leigði ég herbergi í út-
hverfi Parísar, í Meudqn, Ster-
enberg bjó skammt þaðan.
Hann lifði við sult og seyru,
en á hverjum degi sá ég hann
með trönúr og litakassa —
hann var að fara eithvað að
mála iandslag. Þessum hóg-
væra og hljóðláta manni var
fengin mikil ábyrgðarstaða á
miklum umbrotatímum; Lún-
atsjarskí fól honum að Skipu-
lcggja myndlistardeild þjóð-
fulltrúaráðs síns. David Petro-
vitsj móðgaði engan, kúgaði
engan. Majakovski skrifaðí á
bók sem hann gaf honum:
„Kærum félaga — án gæsa-
lappa. Majakovskí — með
blíðu“. Sterenberg hafði þann
galla að hann var ágætur lista-
maður og elskaði myndlist, á
árunum milli 192-9—40 var
hann skráður í hóp „formal-
ista“. Ég man grein eftir gagn-
rýnanda sem hneykslaðist á
því að Sterenberg valdi sér
SÍ'ld að viðfangsefni [ uppstill-
ingu, þetta þótti gagnrýnand-
anum bera vitni um tilhneig-
ingu til að sverta samtíðina.
Dayid Petrovítsj dó árið 1948,
en árið 196ft var efnt til lít-
illar sýningar á verkum hans
— allir sáu hve hreinn og fág-
aður og lýrískur listamaður
hann var. En í endurmmning-
um minum er hann alltaf þessi
feimni, fátæki unglingur ; Meu-
don; draumar ura byltmgu,
hungur, myndlist...)
Ég byrjaði að umgangast
listir, gkeggræddi ekkj aðeins
um ,,frjálst ljóð“ heldur og um
myndir hinna „villtu“ (en svo
voru þeir nefndir Matisse,
Marquet, Braque, Rouault) eða
nónumental höggmyndir Mai.
Við Oskar Lesjínski gáfum
saman út bókmennta- og lista-
tímaritið Helíos. Við fórum fljótt
á hausinn. Síðar sikaut upp
skáldinu Valja Némírof, hann
var frá Rostof og allvel fjáð-
ur. Hann dáði kyrrð, var mjög
nærsýnn, sagðist vera mjög
hrifinn af þorpi einu í Sviss
(ég man ekki hvaða þorpi) þar
sem a'lltaf er hægt að kveikja
í sí'garettu án þesg að skýla
eldspýtunni með lófanum. Ég
andmælt honum ekki; við gáf-
um út tvö hefti af tímaritinu
„Kvöld“ sem helgað var , skáld-
sikap; þar gat ég prentað Ijóð
sem lofuðu storminn sem að
fór.
Um þessar mundir fékk ég
peninga að heiman óreglulega,
ég lifði óreiðusömu og frá-
munalega illu lífi. Emilio Ser-
eni gegir mér, að konan hans
sáluga sem var af rússneskum
ættum hafi sagt svo frá: „Er-
enbúrg svaf undir dagblöðum
á æskuárum sínum“. í lítilli
vinnustofu sem ég leigði á
Campagne-Premiere-götu stóð
dýna á tréfótum, aðrar mublur
hafði ég ekki. Afn var enginn.
Einhverju ginni braut sænsk-
ur listamaður gluggarúðumar:
hann ætlaði upp til himna. Of-
an á þunnt teppi og lélegan
frakka lagði ég dagblöð. Á
morgnana skreiddist ég inn á
kaffihús og sat þar til kvölds,
las og skrifaði. Kaffihúsið var
upphitað. Þegar ég gekk fram
hjá veitingahúsum fann ég til
klígju af matarlyktinni: stund-
um át ég ekkert þrjá, fjóra
daga í röð. Þegar' ég fékk á-
vísun frá Moskvu át ég fljót-
iega upp peningana með vin-
um mínum sem líka bjuggu
við skort.
Ég man frábæra nótt
skömmu fyrir stríð. Ábyrgðar-
bréf frá Rússlandi komu venju-
lega undir kvöld, peninga fékk
ég í ávísun á Crédit Lyonn-
ais Ég hafði þýtt smásögu
eftir Henri de Régnier, og féikk
sendar tíu rúblur. Það var bú-
ið að loka bankanum. Við vor-
um hræðilega svangir. Við fór-
um á lítið veitingahús, „Stefnu-
mót ökumanna“, andspæn-
is Montparnassejárnbrautar-
stöðinni, en það var opið all-
an sólarhringinn. Ég bauð
með mér tveim kunningjum.
Heiti réttanna voru skrifuð
með krít á svarta töflu, og
okkur tókst að prófa þá alla,
því við þurftum að sitja til
morguns, þegar ég gæti feng-
ið penin-gana í bankanum (fé-
la-gar mínir áttu að sitja eft-
ir á meðan sem gíslar). Við
höfðum fyrlr löngu snætt
kvöldverð, dottað, snætt morg-
unverð, hádegsverð; klukkan
sex um morguninn byrjuðum
við aftur á morgunverði þar
eð við álitum að nú væri nýr
da-gur runninn. Þetta var dá-
samleg nótt!
Ég gerðist leiðsögumaður
ferðamanna. Greifafrú Panína
sikipulagði ferðir bamakennara
til útlanda, þessar ferðir voru
ódýrar, og gáfu kennurum sem
unnu í ,,Bjarnarhíðum“, eins
og þá var sagt, kost á að sjá
Ítalíu og Frakkland. Sumar-
mánuði vann ég fyrir mér með
því að sýn-a þessum kennurum
Versali. Ég þurfti að kunna u-t-
anað nöfn hundrað myndhöggv-
ara eða listamanna, sem höfðu
málað stórar orustumyndfr,
rifia upp goðafræðina og út-
skýra táknræna þýðingu ým-
issa gosbrunna. Þetta var yf-
irleitt ekki erfitt verk. Sýnu
erfiðara var að líta eftir heilli
hjörð af fóiki sem var í fyrsta
sinn í utanferð. Nokkrar kvenn-
anna reyndu að strjúka í
tízkuverzl;anir, þó ekki væri
nema til að líta rétt aðeins á
fínheitin. Meðal karlmannanna
voru náungar sem létu sig
dreyma um melluknæpur og
keyptu klámkort. Ég taldi
ferðamennina þegar við fórum
niður í neðanjarðarbrautina
og þegar við komum upp, —
oft vantaði einn eða tvo. Kenn-
ari einn frá Kobeljaki bað mig
að loka gig inni á hótelherberg-
inu á næturnar: hann hafði
kynnzt franskri konu, og ef
hann Sæi hana enn einu sinni,
myndi hann ekki snúa aftur
heim, en þar ætti hann konu
og börn. Ég varð við ósk hans.
Ég vanT\. líka með einstak-
lingum, það var andstyggilegt: