Þjóðviljinn - 11.11.1965, Blaðsíða 7

T
Fimmtudagur 11. nóvember 1965 — ÞJÓÐVILJINN —- SÍÐA J
STOÐNUN OGNAR HASKOLANUM
Sfórauka þarf fjárveitingar fil eflingar œSri mennfunar, aukinna visinda-
starfa og hœftrar sfarfsaSstöSu islenzkra sfúdenta
Ingi R. Helgason
Ræða
Inga R.
Helgasonar
á umræðu-
fundl
Sfúdentaráðs
E>að er vel til fundið af
stúdérrtaráðí að efna til um-
ræðna um Háskólann. mál-
efni hans og þróun þeirra og
er-það' mér sönn ánægja að
vera í ykkar hópi þessa
kvöldstund og fá tækifæri til
að láta upp skoðanir minar á
Háskólanum. stöðu hans í dag
og framtíðarhorfum.
Þeir ræðumenn, sem hér
hafa talað á undan mér eru
allir háskólakennarar og því
tengdir þessari virðulegu stofn-
un og starfi hennar á annan
veg en ég — eru raunar allir
kennarar mínir — og er því
ekkj óeðlilegt að viðhorf okk-
ar , séu nokkuð frábrugðin.
Ég bendi ykkur á, þeim ekki
til hnjóðs en Háskólanum til
vafasamra meðmæla. að allir
þessir menn hafa sótt út fyr-
ir Háskólann verkefni til að
svala starfslöngun sinni, og
þjóna framfaravilja sínum i
stað þess að helga þessari
virðulegu stofnun allt starfs-
þrek sitt við kennslustörf og
vísindaiðkanir undir því merki
sem reist va(r með stofnun
Háskóláns i öndverðu.
Év er þessum ræðumönnum
mjög sammála um hina brýnu
nauðsyn þess að efla Háskól-
ann í öllum greinum og tel
mig geta lofað stuðningj Al-
þýðubandalagsins og Sósíal-
istaflokksins við hverja heil-
brigða ráðstöfun í þá átt en
tek fram að hér duga engin
vettlingatök þvj að hér ekki
siður en á öðrum sviðum þjóð-
lífsins, verðum við að hlýða
tímans kalli.
Aðdragandi
Hér yfir ■ dyrum er gulli
letrað. að visindin efli alla
dáð og er það sizt ofmælt.
Þekkingin er dýrmætasta eign
mannsins og velmegun og
framfarir eru að miklu leyti
undir hennj komnar.
Fáir neita nú hinu algilda
þróunarlögmáli, að hin efna-
lega þróun þjóðfélagsins þ.e.
þróun framleiðsluháttanna sé
ákvarðandi um alla gerð og
yfirbyggingu þjóðfélagsins og
skapi þjóðmenningunni á
hverjum tima skiiyrði vaxtar
og þróunar. Jafnframt þessu
•r mönnum ljóst. að hraði
hinna efnalegu framfara þjóð-
arinnar næstu áratugi er und-
ir þvi kominn að hún eigi
jafnan á að skipa nægu vel
menntuðu og þjálfuðu starfs-
liði við þau skilyrði sem natv-
úra landsiiis og auðlindir búa
henni.
Jón Sigurðsson flutti á Al-
þingi nýendurreistu 1845 á
lyktun um „þjóðskóla á ís-
landi sem veitt gæti svo mikla
menntun sérhverri stétt, sem
nægðj þörfum þjóðarinnar".
Þetta var vísir háskólahug-
myhdarinnar á íslandi. Mál
þetta náði ekkj fram en í þess
stað beindust hugmyndir
manna að því að koma upp
hinum nauðsynlegustu undir-
búningsskólum fyrir embættis-
menn landsins. Prestaskóli var
stofnsettur 1847. læk íaskóji
1876 og lagaskóli 1908.
Háskólahugmynd Jóns lifði
þó með þjóðinni. Á Albingi
1881 bar Benedikt Sve'.nsso.i
fram frumvarp um stofnun
Háskóla en málið varð ekki
útrætt. Benedikt var samt ekkj
af baki dottinn og flutti á
næsta þingi frumvarpið aftur,
og var það samþyk'kt sem lög
frá Alþingi 1883 með þeirri
brc-ytingu þó. að orðíð lar.ds-
slróli var sett inn j lögin i
stað háskóla. en konungir
synjaðj um staðfestingu þess-
ara laga.
Að lokum eru ný lög um
Háskólann samþykkt og stað-
fest 30. júli 1909. Þetta voru
þó einvörðungu heimildarlög,
því að í þeim stóð: Háskól-
inn tekur til starfa þegar fé
er veitt til hans á fjárlögum.
Það var ekki gert fyrr en
tveimur árum seinna, árið
1911.
Háskólinn orkkar er því orð-
Munu aðeins 40% þeirra ljúka námi í Há skólanum, eins og vcrið hefur hingað til?
ingi forráðamanna þjóðarinnar,
einkanlega ríkisstjómum hvers
tíma, sem stýra raunverulega
fjárveitingavaldinu. Ég er ekki
með þessum orðum að gera lít-
ið úr staríj þeirra háskóla-
manna, sem stofnað hafa til
sjálfstæðrar tekjuöflunar fyrir
Háskólann síður en svo. en
augljóst ér.miðað við þarfirn-
ar, að hún hrekkur s'kammt.
Eigin gæfu
smiður
En hér kemur fleira til. Há-
skólinn sjálfúr, sem lifandi
stofnun er smiður sinnar
gæfu og gengis. Forustumenn
háskólans verða að vera sívak-
andj yfir þörfuná hans og stýra
með fyrri hlutann vegna skorts
á kennara.
Hér er eitthvað að. Hér hef-
ur fyrirhyggjan orðið úti.
Hógværðin er góðra gjalda
verð en hún hentar ekki ein
í skiptum við íslenzkt fjárveit-
ingavald. a.m k. ekkj fyrir Há-
skólann Forustumenn Háskól-
ans verða að vera framsýnir
og raunsæir. Þeirra ér ábyrgð-
in á því, hvernig Hás'kólinn
rækir sitt miki.lvæga hlutverk,
a.m.k. þangað til fjárveitinga-
valdið neitar þeim opinberlega
um hina nauðsynlegustu hluti.
Forustumenn Háskólans
verða sífellt að standa vörð um
kjör Háskólans og þróun hans,
gæta þess að staðna ekkj sjálf-
ir í þjónustu sinni við skól-
ann Qg berjast ósleitilega gegn
skilningsleysj valdamanna. hve-
Og ekki hefur kandidötum fjölgað!
KANDÍDATAR
J955 til 1956 1956 til 1957 1957 til 1958 1958 til 1959 1959 til 1960 1960 til 1961 1961 til 1962 1962 til 1963 1963 til 1964 1964 til 1965
Guðfræði 6 2 5 5 3 3 •3 3 3 3
Læknisfræði 18 15 20 16 14 24 26 18 19 16
Tannlækningar 4 3 3 1 3 4 — 1 6 2
Lyfjafræði, 3. ár 2 — — — 3 —
Lögfræði 10 10 11 13 10 8 10 14 9 17
Viðskiptafræðj 9 11 17 6 8 8 4 9 11 5
Heimspekideild 8 12 13 11 10 13 15 13 16 18
Verkfr.deild fhl. 10 ,8 7 9 11 6 5 12 11 12
Samtals 65 61 76 61 61 66 63 70 78 78
inn rúmlega hálfrar aldar
gamall og á að bakj sér frum-
býlisárin. í upphafi var Há-
skólinn lítið annað en sam-
steypa þriggja harla frum-
stæðra embættismannaskóla.
Þaðan fékk hann mest starfslið
sitt, kennsluvenjur og náms-
hætti. Af þessu markaðist gerð
hans í fyrstu. Hin bjarta ,,Þjóð-
skóla“-hugmynd Jóns Sigurðs-
sonar átti erfitt uppdráttar
sa'kir ytri aðstæðna. fátæktar
oa manneklu, en hún hélt velli.
Það var engin tilviljun að
Háskólinn var stofnaður með
heimildarlögum og framkvæmd-
ir allar háðar fjárveitingavaldi
Alþingis. Þanni,g er um öll fé-
lagsleg stórvirkj okkar af eðli-
legum ástæðum. Vöxtur og við-
gangur Háskólans hefur verið
í hálfa öld og verður í fram-
tiðinni háður velvilja og skiln-
kröfugerðinnj fyrir hans hönd
þannig að þeir fái fullnægt
hinum mikilvægu verkefnum
skólans í samræmj við sívax-
andi þarfir þjóðfélagsins.
Þegar ég lít yfir þetta hálfr-
ar aldar tímabil er sem mér
finnist, að Háskólinn hafi
fengið af rausn fjármuni til
eflingar starfi sínu í fátækt
frumbýlisáranna, en hafi orð-
ið útundan í góðæri síðustu
tveggja áratuga. Sú var tíðin
1912 að læknadeildin hafðj að-
eins tvær litlar stofur til um-
ráða útj í bæ. borðin verri en
í nökkrum bamaskóla og lýs-
ingin frá lítilfjörlegum stein-
olíulampa. En nú 1965, er
heilli háskóladeild, tannlækna-
deildinni, lokað fyrir nýstúd-
entum vegna skorts á húsnæði.
og lögð niður kennsla í tekno-
logiu fyrir þá sejn eru búnir
nær sem á því bólar. Saga
hálfrar aldar sannar þessi orð
mín og er óþarfi að rekja
hana. Þó vil ég — vegna þess
er Ólafur Jóhannesson sagði;
að enginn vissi hvenær næsta
spamaðaralda risi, rétt benda á
eitt atvik hennar. Þegar lögin
um Háskólann voru 25 ára.
flutti einn kunnasti stjórn-
málamaður íslenzkur þings-
ályktun um spamað við Há-
skóía fslands og sagði í grein-
argerð: „Alþingi er búið að
stíga stór Ort giftusamleg spor
til að gera Háskólann að nýti-
legum starfsmannaskóla. að því
er ytri aðbúð snertir. Næsta
stigið er að fækka nemendum
svo að tala þeirra miðist við
þörf þjóðfélagsins en ekkj at-
vinnuþörf nemenda. Þriðja
skrefið er að fækka hinum
fasflaunuðu kennurum til
stórra muna, en fylla skörð
þeirra með áhugamönnum, sem
vinna að kennslunn; í hjáverk-
um með öðrum störfum fyrir
sómasamlegt tímakaup“.
Svona raddir eru þagnaðar,
en það þýðir ekki, að víkja
eigi af verðinum gegn skiln-
ingsleysinu, því að það kann
að birtast í fleiri myndum.
Það er ekk; hættuminna, þeg-
ar það leiðir til fyrirhyggju-
leysis og deyfðar um málefni
skólans.
Fræðslu- og rann-
sóknarstofnun
Samkvæmt reglugerð skal
Háskóli íslands vera vísinda-
og rannsóknastofnun og vís-
indaleg fræðslustofnun, er veiti
nemendum sínum menntun til
þess að gegna ýmsum emb-
ættum og störfum í. þjóðfélag-
inu og til þess að sinna sjálf-
stætt vísindalegum verkefnum.
Þannig viljum við öll hafa
Háskóla íslands. Hitt er okk-
ur skylt að viðurkenna. að
fram til þessa hefur Háskól-
inn verið að mestu leyti
kennslustofnun og hann hefur
ekkj getað helgað sig vísinda-
legum rannsóknarstörfum sem
skyldi. Þetta þarf að breytast.
Hvarvetna með öðrum menn-
ingarþjóðum njóta höfuðat-
vinnuvegir stuðnings frá öfl-
ugum rannsóknarstofnunum og
sérmenntuðum starfsmönnum
og vísindamönnum undir stjórn
og í sambandi við háskóla.
Hér hefur alvarlega skort á í
þessu efni. Atvinnudeild Há-
skólans hefur raunar aldrei
verið tengd háskólanum nema
að nafninu til, og það er ekki
ýkja langt síðan Háskólaráð
lagði til að þar væri alveg
skilið á milli. Hér er uppi
röng stefna. Stórefling Há-
skólans á næstu árum verður
einmitt að gerast með þeim
hætti, að Háskólinn geti orð-
ið tvennt í senn eins og segir
í reglugerðinni: vísindaleg
rannsóknarstofnun og vísinda-
leg fræðslustofnun.
Ég vil í þessu sambandi taka
fram, að rétt er að greina á
milli hagnýtra rannsókna og
teoretiskra rannsókna eða und-
irstöðurannsókna í þágu at-
vinnuveganna, os að eðlilegt
geti talizt að stofnanir sem
sinna hagnýtum rannsóknum
séu í lauslegri tengslum við
Háskólann heldur en stofnan-
ir sem einvörðungu sinna und-
irstöðurannsóknunum. Þær síð-
amefndu eiga hvergj heima
nema innan vébanda Háskól-
ans í lífrænum tengslum við
hina vísindalegu fræðslustarf-
semi í hverri grein fyrir sig.
Þess vegna er lagasetningin
um rannsóknarstofnun atvinnu-
veganna og rannsóknarráð rík-
isins eðlileg þar eð þessum að-
ilum er falið sérstaklega að
sinna hagnýtum rannsóknum,
og ef þær fari út í undirstöðu-
rannsóknir verð; það að ger-
ast í samráði við Háskóla ís-
lands.
En hvað þá um náttú--
rannsóknir og Náttúrufr-
stofnún íslands. Um hana
ný lög frá 10. maí 1965.
þeim lögum er fjallað um und-
irstöðurannsóknir ; dýrafræði,
grasafræði, jarðfræði Qg landa-
fræði. sem ekki eru unnar
beinlínis í þágu atvinnuveg-
anna, eins og segir í 1. gr.
laganna. Náttúrufræðistofriún- 1
in á samkvæmt lögum þessum
að vera miðstöð almennra vís-
indalegra rannsókna á nátt-
úru íslands. vinna að slíkum
rannsóknum, samræma þær og
' efla. Hvergi í lögunum er
minnzt á Háskóla Islands.
Hvað boðar Þessi lagasetn-
ing og hvert stefnir hún?
Þar sem ég tel að með laga-
setningunni um Náttúrufræði-
stofnun fslands án tengsla við
Háskólann sé verið að hverfa
frá öðru meginhlutverki Há-
skólans skv. lögum um hann
og reglugerð, vil ég fá upplýst
á þessum fundi. ef það er
hægt, hvort Háskólaráð - er
samþykkt þessar; stefnu eða
ekki?
Menntamálaráðherra sagði,
að stækkunin ætti að verða
deild í Háskólanum! — Þá þarf
að breyta þessum nýju lögum
strax.
Starfsaðstaða
Þegar ég tala um að stórefla
þurfi Háskóla íslands þá á ég
við að bæta þurfi til muna að-
stöðu kennara Qg nemenda í
þeim deildum sem nú þegar
eru við skólann en ekk; síður
að stofna þurfi nýjar deildir
við skólann, til dæmis ; raun-
vísindum.
Margir kennarar við Háskól-
ann stunda sjálfstæð vísinda-
og rannsóknarstörf í sinni
grein með kennslunni, og er
það mjög lofsvert. En aðstaða
þeirra til slikra hluta hefur
verið mjög bágborin. Lág laun
og of mikil kennslustörf hafa
íþyngt þeim. Þetta þarf að
gerbreytast en það gerist ekki
með öðrum hætti en þeim, að
launin hækki og kennurunum
fjölgi.
Ég hef heyrt um áætlun Há-
skólaráðs um fjölgun prófess-
orsembætta á næstu 10 árum.
Hún er góð svo langt sem hún
nær og fagna ég samþykkt
ríkisstjórnar á henni.
Mér hefur alltaf fundizt. að
Háskólabókasafnið væri oln-
bogabarn þessarar virðulegu
Framhald á 9. síðu.