Þjóðviljinn - 07.04.1966, Blaðsíða 4

4 ííiba — ÞJÖÐVIUJINN — Fimmtudagur 7. apríl 1966.
HÓTEL BÚÐIR
Sumárhótel í fögru umhverfi.
Tekur á móti gestum til lengri og skemmri dvalar.
I
HÓTEL BÚÐIR
Sími um Staðarstað — Sími i Reykjavík 12423.
Hótel Akranes
, . i . . . .
Sjálfsafgreiðsla — Gisting.
Veizlusalir fyrir ferðahópa.
Heitur matur — Kaffi og kökur ávallt reiðuhúið
Hótel Akranes
< Þegar þér ferðist um Borgarfjörð, er fátt sem vekur meiri
ánægju, en að koma á góðan veitingastað.
Gistihúsið Hótel Borgarnes, er einn af þeim.
Heitur matur og aðrar veitingar ávallt til reiðu.
OPIÐ ALLT ÁRIÐ — Vinsamlegast reynið viðsk'ptin.
HÓTEL BORGARNES
Símar 93-71 19 og 93-7219.
TRYGGINGAFELAGIÐ HEIMIR"
UNDARGA7A 9 REYKJAVlK SlMI 21260 SlMNEFNI iSURETY
Bolli. Þangað var Helga fagra
flutt hvítvoðungur. þegar bera
átti hana út.
Kauptúnið Búðardalur ligg-
ur við fjörðinn fyrir mynni
Laxárdals.
Seinasti bær hreppsins, þeg-
ar áfram er haldið Vestur-
landsveg er Ljárskógar, sem
unnendur M.A. kvartettsins
munu þekkja' af Jóni skáldi
og söngvara.
Nú tekur við Hvammssveit.
Þriðji bær á hægri hönd er
Ásgarður. Þar bjó sá frægi
Bjarni í Ásgarði, en núna Ás-
geir sonur hans alþingismað-
ur. Upp úr flóanum fyrir neð-
an rís stakur_ hár og dular-
fullur stapi, Ásgarðsstapi, og
eru þar auðvitað álfar. Nú
skiptast leiðir. Til hægri er
farið yfir Svínadal til Saur-
bæjar. Við Hafragil austan-
megin í þeim dal sátu Bolli
og Ósvífurssynir fyrir Kjart-
ani Ólafssyni með alkunnum
afleiðingum. Næst fyrir vest-
an er Sælingsdalur, og þar er
sjálfur Tungustapi, sem ein
frægasta álfasaga okkar er
bundin við. í þeim sama dal er
bærinn Laugar, þar sem Guð-
rún Ósvífursdóttir óx upp. Þar
er nú sundlaug og heimavist-
arskóli.
Hin leiðin liggur kringum
Strandir. Blasir þar fyrst við
Krosshólaborg, þar sem sagt
er, að Auður djúpúðga hafi
látið reisa krossa og farið
þangað til bænahalds, því að
hiin hafi verið skírð og vel
kristin. En eftir dauða Auðar
spilljst trúa frænda hennar, en
höfðu þó áfram mikinn átrún-
að á Krosshólum. Trúðu þeir
því að þeir dæi í hólana. Nú
hafa konur í héraðinu rejst
Auði veglegan kross á borginni.
Frá Krosshólum sér ofan í
Skeggjadal og þar er bærinn
, Hvammur, óðal Auðar og af-
komenda hennar. Síðar býr
Hvamm-Sturla þar um miðja
12. öld og efíir hann Þórður
Sturluson með syni sína, Ólaf
hvítaskáld og Sturlu sagna-
ritara. Þarna nam Árni Magn-
ússon hjá Katli frænda sín-
um Jörundssyni.
Nú má hvíla sig ofurlítið á
sagnfræðinni, því að nú tekur
við nýstárlegri náttúrufegurð,
einkum eftir að kemur út fyr-
ir Staðarfell, þar sem er út-
sýni yfir hinar óteljandi eyjar
í ipynni Hvammsfjarðar. A
Fellsströndinni er einnignokk-
ur skógur og oftast veðursælt.
Vegurinn liggur inn í Klofn-
ingshrepp og gegnum sjálfan
Klofninginn eða „klobbann",
sem er um 10 m breið gjá
gegnum fjallsrana. Sunnanvið
þann rana munu vera .,ekrur“
þær, sem' Kjallakur gamli og
Geirmundur heljarskinn börð-
ust á.
Fyrir norðan Klofning tekur
við Skarðsströnd og verður nú
landslagið hrikalegra: brattar
hlíðar með þverhnýptum klett-
um efst, mjó landræma að
sjónum og sífelldar eyjar úti
fyrir. Nú fer að sjást horður
á Barðaströnd. Einn fyrsti
bærinn er Ballará, þar sem
m.a. bjó Pétur Einarsson lög-
réttumaður á 17. öld og reit
Ballarárannál. Liggur síðan
leiðin fram hjá nokkrum bæj-
um unz við blasir höfuðbólið
Skarð, sem mun eitt bæja á
íslandi hafa verið í eigu sömu
ættar allt frá landnámsöld.
Nokkru neðar eru Geirmund-
arstaðir, þar Geirmundur helj-
arskjnn bjó fyrst, en síðan munu
eftirkomendur hans hafa fæA
sig upp undir fjallið á reisu-
legri stað. Geirmundarstaðir
voru síðan löngum' hjáleiga frá
Skarði sem og aðrir bæir í
kring. Þar mun kveðin þessi
bæjarvísa:
Rýkur á Krossi, rýkur á Á
rýkur í Frakkanesi,
Reynikeldu rýkur á,
rýkur á Melum, Ballará.
Seint væri að telja þá við-
burði, sem tengdir eru við
Skarð, en uppgangur þess
hófst fyrir alvöru á 14. og 15.
öld í sambandi við vaxandi
þýðingu fiskveiðanna fyrir út-
flutning, og var Skarð jafnan
eitt auðqgasta setur við
Breiðafjörð ásarat Reykhólum
‘og Bæ á Rauðasandi. Þar
bjuggu löngum sýslumenn,
lögmenn og hirðstjórar, svo
sem Björn ríki Þorleifsson og
kona hans Ólöf Loftsdóttir
ríka á Möðruvöllum um miðja
15. öld. Innarlega í túninu á
Skarði heita Smjördallshólar
og á Ólöf ríka að hafa haft
þar smjörskemmur sínar.
Þarna var hin nýja bankabók
fslendinga, Skarðsíbók, varð-
veitt öldum saman. Kirkja hef-
ur verið á Skarði frá því um
1100. í henni er gömul altar-
istafla, sem þykir einn merk-
asti kirkjugripur hérlendis. Er
sögnin sú, að Ólöf ríka hafi
gefið hana.
Fyrir innan Skarð undir
hlíðinni er djúp kelda ca. 10
m í þvermál og 'kallast Andar-
kelda. .Segir í Landnámu, að
„Geirmundur fal fé sitt mikið
í Andarkeldu undir Skarði“.
Eru að sjálfsögðu til sögur um
árangurslausar tilraunir manna
til að ná upp gullkistu Geir-
mundar. Drangur allmikill er
undir hlíðinni lengra og heit-
ir Grafardrangur. Sögðu sum
munnmæli, að Geirmundur
hefði kastað þar upp hníf og
belti, en aðrar, að hann hefði
rekið þangað þræl með sverð
sitt. Drangurinn var vitaskuld
talinn ókleifur, en var þó klif-
inn fyrir nokkrum árum og
fannst fátt fémætt.
Innan við Búðardalsá er
bærinn Tindar, sem er kunn-
astur fyrir brúnkolanámu þá,
sem þar er niður við sjóinn
og tvívegis hefur verið byrj-
að að starfrækja. En síðan
liggur leiðin inn grýttar hlíð-
ar með fuglabjargi fyrir ofan
Heinaberg (ekki Heiðnaberg),
unz komið er í Fagradal. Þar
bjó Steinólfur lági landnáms-'
maður, en nú Steinólfur hái.
Þar bjó og um tíma Sturla
Þórðarson sagnfræðingur, en
einna þekktust persóna, sem
þar hefur átt heima á síðari
tímum, mun vera Jórunn sú
Brynjólfsdóttir, sem sr. Jón
skáld Þorláksson á Bægisá féll
tvisvar í hórdómsbrot með og
missti pr'estskap fyrir.
Saurbæjarhreppur hefst innan
við Fagradalsá, en sjálf Saur-
bæjarsveit ekki fyrr en kom-
ið er að Tjaldanesi. Þar bjó
um síðustu aldamót einn síð-
asti sagnáskrifari á landinu,
Magnús Jónsson, sem skrifaði
upp sögusafn í 20 bindum,
hvert um 800 síður, löngu eft-
ir að tekið var að prenta sög-
urnar. Mörgum þykir Saur-
bærinn fríðust sveita í sýsl-
unni. Þar er höfuðbólið Stað-
arhóll í samnefndum daL Þar
bjó Þorgils Oddason um 1120,
sem átti hinar frægu deilur
við Hafliða Másson, sem voru
forsmekkur Sturlungaaldar. En
sonur hans Einar deildi við
Hvamm-Sturlú. Sturla Þórðar-
son bjó þar lengst. Við þenn-
an bæ er kennd Staðarhóls-
bók, annað aðalhandrit Grá-
gásar.
Þarna bjó Staðarhóls-Páll á
16. öld og þar eyddu hann og
Helga Aradóttir sínúm marg-
frægu hveitibrauðsdögum,
þegar þau fóru ekki úr rúm-
inu í 3 vikur. Margar hjáleig-
ur voru kríngum Staðarhól,
m.a. Mibligarður, sem vera
mun spottsyrði. Þar ólst upp
Alli í Miklagarði, öðru nafni
Steinn Steinarr skáld.
Fyrir mynnum Staðarhóls-
og Hvolsdals stendur kirkja
sveitarinnar á hól þeim, sem
fyrrum nefndist Melrakka-
hvoll eða Skollahóll, en þegar
kirkja var flutt þangað frá
Staðarhóli og Hvoli, þótti
nafnið lítt hæfa og var breyft
í Kirkjuhóll. Þar er nú einnig
félagsheimili sveitarinnar og
hef.ur af undarlegum frumleika
verið skýrt Tjarnarlundur, þótt
leitun muni á tjörn eða lundi
í grenndinni, sem kallast megi.
Nú skiptast brátt vegir.
Liggur annar vestur í Barða-
strandarsýslu, en á þeirri lejð
er í Saurbæjarhreppi m.a. Ó-
lafsdalur, þar sem Torfi
Bjarnason rak fyrsta únaðar-
skóla á landinu á þriðja tug
ára á síðustu öld. Vegurinn
til hægri liggur eftir Hvolsdal
í átt til Svínadals. Suður úr
Hvolsdal gengur Hvítadalur,
þar sem Stefán skáld bjó.
Fremsti bær í Saurbæ er
Bersatunga, þar sem Hólm-
göngu-Bersi bjó. Má nú
'hringnum teljast lokið.
Eftir er að geta um Hörða-
dal í Suðurdölum, sem tekur
ýið af Miðdölum á leiðinni út
á Snæfellsnes. Á þeirri leið
er m.a. Skraumuhlaupsá, en
þahgað náði upphaflega land-
nám Auðar djúpúðgu. Renn-
ur hún í þröngum, hrikalegum
gljúfrum og meira að segja
hægt að stökkva þau á einum
stað fyrir vaskan mann. Frá
Hörðadal lágu fyrrum þjóð-
leiðir suðuryfir um Sópanda-
skarð og Svínbjúg.
Árni B.jörnsson.
Tónlistar- og leik-
listahátíð
□ Dagana 21. ágúst til 10. seþt.
n.k. verður efni 'í tuttugasta
skipti til tónlistar- og leiklist-
arhátíðar í Edinborg á Skot-
landi. Að venju mun mikill
fjöldi heimskunnra listamarihá
hvaðanæva úr heiminúm taká
þátt í hátíðinni. • "ÍÍJ

tftlad
ii; öi
ti ijiöri
•jrÍJÍydH
% KULDAJAKKAR
HERRA o g DÖMU
ÚR RÚSKINNI.