Þjóðviljinn - 13.11.1966, Page 3

Sunnudagur 13. -óvamber £966 — MÖÐVILJINN — SÍÐA 3
Á
HVÍLDAR-
DAGINN
Ovissa
Liðinn er senn hálfur annar
mánuður síðan samningar
flestra verklýðsfélaga á landinu
féllu úr gildi, og það óvissu-
ástand sem þá hófst stendur
enn óbreytt, að öðru leyti en
því að bókagerðarmenn hafa
gert samning um framkvæmd
á 40 stunda dagvinnuviku í á-
föngum. Örfáir vi'ðræðufundir
hafa átt sér stað milli Verka-
mannasambandsins annarsveg-
ar og Vinnuveitendasambands-
ins hins vegar, og er þar stuðzt
við kröfur þær sem verkamenn
báru fram í sumar um ýmis-
konar lagfæringar í sjö lið-
um, þar á meðal um kaup-
hækkun sem þó er ekki tiltek-
in í prósentum. Samband málm-
iðnaðarmanna hefur einnigrætt
eitthvað við atvinnurekendur,
en þess hefur ekki verið getið
opinberlega um hver atriði þar
sé rætt; ekki er þó ólíklegt að
þar sé m.a. á dagskrá hliðstæð
kauphækkun og verkamenn
sömdu um í sumar. Ekki verð-
ur þess vart af fréttum að
nokkuð hafi miðað í þessum
viðræðum, og eigi fleiri aðilar
í samningum við atvinnurek-
endur fer það ákaflega dult.
Ringulreið
Þessi óvissa i samningamál-
um er að sjálfsögðu spegilmynd
af þeirri ringulreið sem ein-
kennir nú alla efnahagsstjóm í
landinu. Ríkisstjómin er kom-
in í algprt þrot með óðaverð-
bólgu sína; í ár hefur brugð-
izt sú verðhækkun á afurðum
okkar erlendis sem bjargað hef-
ur viðreisnarstjórninni á und-
anförnum árum, enda þótt afla-
magnið haldi enn áfram að
aukast. Hefur því verið grip-
ið til þeirra ráða sem beitt var
1959, þegar einnig þurfti að
fresta gengislækkun fram yf-
ir kosningar; lagðar eru fram
stórfelldar fjárhæðir úr ríkis-
sjóði til þess að greiða niður
visitöluna og fela þannig verð-
bólguþróunina u/n skeið. Hefur
ríkisstjórnin heitið því að
greiða þessar fjárfúlgur úr rík-
issjóði án þess að leggja á nýja
skatta — ef verklýðsfélögin
haldi að sér höndum í kaup-
gjaldsmálum; að öðrum kosti
verði þau að taka á sig afleið-
ingarnar! Vandséð er hversu
raunhæfar áætlanir eru á bak
við þetta lauslega umtal ríkis-
stjórnarinnar; nýjar greiðslur
hennar til þess að halda vísi-
tölunni í skefjum jafngilda nú
þegar á þriðja hundrað milj-
ónum króna á ári og erfitt mun
að áætla hversu stórar fúlgur
kunni að bætast við af þessum
sökum einum næstu mánuði.
Og þar við bætast miklar aðrar
þarfir sem einnig stafa af óða-
verðbólgustefnu ríkistjórnar-
innar. Talið er óhjákvæmilegt
að verulegur hluti bátaflotans
fái stóraukna aðstoð af al-
mánnafé, eigi útgerð hans ekki
að' lamast að fullu. Þeir tuttugu
togarar sem starfræktir eru
munu stöðvast alveg á næst-
unni ef ekki kemur til veruleg
ný fyrirgreiðsla. Eigi hrað-
frystihúsin almennt ekki að
hreppa sömu örlög og Sænska
frystihúsið, þujrfa þau aðstoð
sem nemur allt að 300 miljón-
um króna á ári, að því er Ein-
ar Sigurðsson hefur haldið
fram í Morgunblaðinu. Sumar
greinar iðnaðarins eru að nálg-
ast vonarvöl. Vandséð er hvern-
ig ríkisstjórnin ætlar að leysa
öll þessi vandamál, án þess að
taka fé annarstaðar en úr rík-
issjóði; þótt afkoma hans hafi
orðið góð í ár vegná metirm-
flutnings á vörum, allt frá bíl-
um að dönskum tertubotnum,
hrekkur sá varasjóður aðeins
fyrir broti af þeirrí þörfum sem
nú blasa við. Og til hverra ráða
ætlar ríkisstjórnin þá að grípa?
Ætlar hún að láta sjávarútveg-
inn lamast enn meir en orðið
er? Ætlar hún að leggja á nýja
skatta og stórauka styrkja- og
uppbótakerfi sitt? Eða ætlar
hún að viðurkenna formlega þá
gengislækkun sem hún er þegar
búin að framkvæma með óða-
verðbólgu sinni? Á meðan þeim
spurningum er ósvarað er þess
naumast að vænta að mönnum
þyki fýsilegt að gera bindandi
samninga langt fram í tím-
ann.
Breyttar baráttu-
aðferðir
Baráttuaðferðir verklýðsfé-
laganna hafa breytzt næsta
mikið á undanförnum árum. Sú
var tíð að alþýðusamtökin
kunnu naumast aðra baráttuað-
ferð en þá að heyja víðtækar
verkfallsaðgerðir með þátttöku
sem flestra félaga, oft vikum
saman. Slíkar aðgerðir reynd-
ust að vonum mjög áhrifarík-
ar; þær sönnuðu aftur og aft-
ur að verklýðshreyfingin var
það afl sem atvinnurekendur
og stjórnarvöld gátu ekki yf-
irbugað, og í þeim átökum náð-
ist einatt stórfelldur árangUr
sem launafólk naut til fram-
búðar. En í þessari einhæfu
baráttuaðferð voru einnig fólgn-
ar verulegar veilur. Hún var
svo erfið fyrir menn, ef verk-
föll voru löng, að hikað var
við að ráðast í slík allsherjar-
verkföll jafnvel þótt tilefni
væru ærin nema með löngum
hvíldum á milli; barátta verk-
lýðssamtakanna var því ein-
att of svifasein. Verkamannafé-
lagið Dagsbrún var oftast sterk-
asta aflið í þessum átökum, en
það leiddi til þess að farið var
að líta á árangur Dagsbrúnar-
manna sem einskonar allsherj-
arvísitölu fyrir þjóðfélagið allt;
ekki aðeins fyrir félaga alþýðu-
samtakanna heldur og allt ann-
að launafólk, upp í kauphæstu
embættismenn; einnig atvinnu-
rekendur og kaupsýslumenn
tóku að telja hvern ávinning
Dagsbrúnarmanna röksemd fyr-
ir sjálfkrafa ábata handa sér.
Eftir þvilika skriðu komust
Dagsbrúnarmenn stundum að
þeirri niðurstöðu að þeir væru
verr settir en áður í saman-
burði við aðra. Af þessum á-
stæðum og ýmsum öðrum hafa
verklýðsfélögin hópað sig í
smærri heildir á undanförnum
árum eftir innbyrðis skyld-
leika, og jafnframt hafa bar-
áttuaðferðirnar orðið hreyfan-
legri en fyrr; ber þar hæst hin
árangursríku skyndiverkföll
Dagsbrúnar og aðrar hliðstæðar
aðgerðir sem alþýðusamtökin
þurfa að temja sér í sívaxandi
mæli. Hafa almennu verklýðs-
félögin náð nokkrum árangri
fram yfir aðra í þessum átök-
um, einkanlega með samning-
unum í fyrra.
X
Samheldni
Þess hefur nokkuð orðið vart
að þessar breyttu baráttuað-
ferðir hafa dregið úr sam-
heldni innan verklýðssamtak-
anna; þar hefur borið á inn-
byrðis metingi og tortryggni
milli félaga og hafa atvinnu-
rekendur auðvitað reynt að
magna það ástand. Samt er frá-
aukavinnu“.
leitt að gera ráð fyrir þvi að
launum verði að jafnaði skipað
með heildarsamningum, nema
alþýðusamtökin geti komið sér
saman um fast launahlutfall
milli allra starfsgreina og fé-
laga innan sinna vébanda. Hætt
er við að erfitt myndi reynast
að ná samkomulagi af því tagi
og hæpið að það sé æskilegt;
að minnsta kosti yrði að end-
urskoða slikt samkomulag í sí-
fellu í samræmi við þreytingar
á þjóðfélagsháttum. En þótt
eðlilegt sé að félögin fari marg-
víslegar leiðir í kjarabaráttu
sinni er hlutverk heildarsam-
takanna jafnbrýnt og áður og
verkefni þeirra stórfelld. Hin
miklu sameiginlegu átök eru
sjálfsögð nú eins og fyrr þegar
um er áð ræða árásir á verk-
lýðshreyfinguna í heild, réttindi
hennar og kjör. Og full sam-
staða verklýðsfélaganna er einn-
ig nauðsynleg til sóknar fyrir
sameiginlegum hagsmunamál-
um verkafólks; þar þarf að
beita afli allra þeirra í senn.
Vinnutíminn
Það sameiginlega hagsmuna-
mál verklýðssamtakanna sem
nú ber hæst er stytting á raun-
verulegum vinnutima. Hagfræð-
ingar tala mikið um „ráðstöf-
unartekjur“ og telja að þær
hafi hækkað til muna síðustu
árin. En heildartekjur fjöl-
skyldna á áiri eru að verulegu
leyti fengnar með aukavinnu,
eftirvinnu, næturvinnu og
helgidagavinnu, með auknum
störfum húsmæðra utan heim-
ilis, með vinnu barna og gam-
almenna. Það er staðreynd sem
enginn andmælir að tímakaup
verkamanna hefur. lækkað td
muna á undanförnum árum í
hlutfalli við þjóðartekjur. Til
þess að reyna að ná sínum
hluta af vaxandi þjóðartekjum
hefur því launafólk orðið að
leggja á sig og fjölskyldur sín-
ar meiri vinnu en fyrr. Vinnu-
tími sá sem hér tíðkast er
miklu lengri en sæmilegt er
talið í löndum með hliðstæð-
ar þjóðartekjur á mann. Á
þessu sviði er því verklýðs-
hreyfingin á íslandi eftirbátur
annarra. En vinnutíminn er
eitt meginatriði kjarabarátt-
unnar; nægur tími. til hvíldar,
menntunar og skemmtana er
mannréttindi sem verklýðs-
hreyfingin hefur hvarvetna
haft ofarlega á stefnuskrá sinni.
Um þetta sjálfsagða atriði hef-
ur mikið verið rætt á undan-
förnum árum, en athafnir hafa
verið allt of takmarkaðar.
Brýnasta
verkefnið
Verklýðshreyfingin þarf að
semja áætlun um styttingu á
raunverulegum vinnutíma án
skerðingar á heildarkaupi.
Hvert verklýðsfélag þarf að
kanna aðstæður hjá félags-
mönnum sínum og komast að
niðurstöðu um það hvaða breyt-
ingar þarf að framkvæma til að
ná þessu marki, síðan þarf að
fella saman áætlanir félaganna
allra í heildarstefnuskrá sem
alþýðusamtökin geri að brýn-
asta baráttumáli sínu. Hér er
um að ræða flókið mál og ákaf-
lega stórt í sniðum; aðstæður
eru að sjálfsögðu mismunandi
í ýmsum starfsgreinum; sumir
fá allt að helming árstekna sinna
eða meira fyrir hverskyns auka-
vinnu, og því getur falizt í því-
líkri breytingu allt að því tvö-
földun á dagvinnukaupi. Mark-
inu verður því auðvitað aðeins
náð í áföngum, en þeim mun
brýnna er að hefjast handa án
tafar um að semja þvílíka á-
ætlun og hefja framkvæmd
hennar. Þar er um að ræða
langstórfelldasta nauðsynjamál
alþýðusamtakanna og það menn-
ingarmál sem hæst ber í ís-
lenzku þjóðfélagi.
Heilagur réttur
Við framkvæmd þvílíkrar áætl-
unar verður að halda fast á
því sjónarmiði að raunveruleg-
ur vinnutími styttist, að ekki
sé litið á þessa áætlun sem
dulbúna kauphæklcunarbaráttu
— þann lið kjarabaráttunnar
verður að heyja á annan hátt.
Sé kaup það sem nú er greitt
fyrir næturvinnu og helgidaga-
vinnu flutt yfir á dagvinnutim-
ann ber um leið að banna næt-
urvinnu og helgidagavinnu og
fylgjast með því til hlitar að
það bann sé. haldið. Á sama
hátt ber að banna eftirvinnu
í áföngum, jafnhliða því sem
það kaup sem nú er greitt fyr-
ir þau störf færist yfir á dag-
vinnutímann. Vafalaust verður
sú takmörkun á aukavinnu í
fyrstu óvinsæl hjá ýmsUm
verkamönnum sem enn eiga
þau viðhorf kreppuáranna að
það sé keppikefli að fá að strita
nóg, og er það raunar skiljan-
leg afstaða jafn ótraust og
stjórn atvinnumála hefur ver-
ið hérlendis til skamms tima,
en verklýðshreyfingin verður
að taka að sér að hefja til
öndvegis það sjónarmið að rétt-
urinn til frítíma sé jafn heilag-
ur og rétturinn til vinnu og
raunar forsenda menningarlífs.
Á það þarf að
reyna
Gerbreyting a< þessu tagi
verður. auðvitað ekki fram-
. kvæmd af verklýðshreyfingunni
einni þótt hún verði að taka
sér frumkvæðið og fylgja því
eftir með öllu afli samtaka
sinna. Því aðeins er slík tilhög-
un framkvæmanleg að allri
stjórn á þjóðarbúskapnum
verði breytt til samræmis við
hana; stjórnmálamenn, hag-
fræðingar og atvinnurekendur
verða að leggja sig í fram-
króka; beita verður hverskyns
nýjungum í tækni og vinnuvís-
indum. Vafalaust hefði breyt-
ingin það í för með sér að
skortur yrði á vinnuafli á ýms-
um sviðum, en það vinnuafl
er tiltækt í hverskyns óarðbær-
um þjónustustörfum sem mjög
hafa aukizt á undanförnum ár-
um. Einnig yrði vafalaust 6-
hjákvæmilegt að taka upp
vaktavinnu á miklu fleiri svið-
um en nú tíðkast. Sérstök
vandamál verða að sjálfsögðu
tengd atvinnuháttum fslend-
inga; í sambandi við fiskveið-
ar mun skorpuvinna verða ó-
hjákvæmileg um ófyrirsjáanlega
framtíð, en þann vanda ber að
leysa með því að lengja orlof
þess fólks sem þannig vinnur
svo að ársvinnutíminn verði
eðlilegur. Það verður enginn
skortur á vandamálum og sum
þeirra verða býsna stór og
flókin, en það er hlutverk verk-
lýðssamtaka og stfórnmálasam-
taka að takast á við slík vanda-
mál og leysa þau. Margir munu
að vísu draga í efa að þetta
verkefni sé leysanlegt í örlitlu
auðvaldsþjóðfélagi; til þess
þurfi sósíalistískan áætlunar-
búskap. En á það þarf að
reyna; þjóðskipulag sem getur
ekki tryggt þegnunum réttinn
til frítíma og menningarlífs á
ekki rétt á sér-
Menningarstarf
Raunar hefur þetta vandamál
fleiri hliðar en þær efnahags-
legu. Með auknum frítíma þarf
að gera félagslegar ráðstafan-
ir til þess að menn geti notað
leyfi sín á menningarlegan hátt.
Á því sviði er flest með mikl-
um vanefnum í íslenzku þjóð-
félagi, og skemmtanaiðnaður-
inn hefur sig mest í frammi til
þess að hremma fólk ef það
getur litið upp úr striti sínu.
Þvi þarf jafnhliða styttingu
vinnutimans að gera ráðstafan-
ir til þess að frítíminn nýtist
fólki sem bezt, og þurfa verk-
lýðssamtökin sérstaklega að líta
á það sem veigamikinn hluta af
verkefnum sínum að sjá .fólki
fyrir menningarlegum og þrosk-
andi viðfangsefnum.
Heitstrenging
Alþýðusamband íslands er
hálfrar aldar gámalt á þessu ári
og minnist þess með ýmsu móti.
Mörgum finnst að hugsjónabar-
átta hinna fyrstu frumherja
hafi ekki mótað athafnir heild-
arsamtakanna sem skyldi um
skeið, þau hafi verið of skamm-
sýn og háð sviptivindum stjórn-
mála og efnahagsmála hverju
sinni. Hvað sem því líður ber
verkafólki að strengja þess heit
á þessum timamótum að hefja
markið sem hæst, og þá er
ekkert verkefni brýnna en að
tryggja fólki sómasamlegar árs-
tekjur fyrir dagvinnu eina sam-
an; það er í senn í samræmi
við nauðsyn verkafólks, menn-
ingarstig þjóðarinnar og af-
komu þjóðarþúsins. Og raunar
gæti þetta verkefni öðrum
fremur stuðlað að því að lyfta
samtökunum yfir lágkúrulegt
pex, sem allt of oft hefur háð
starfsemi þeirra, og sameinað
menn um stærri markmið. Get-
ur nokkur ágreiningur verið
um það milli verklýðssinna að
því marki sem hér hefur verið
fjallað um verður að ná á sem
allra skemmstum tíma og beita
til þess öllu því afl’ sem al-
þýðusamtökin eiga yfir að
ráða? •— Austri.