Þjóðviljinn - 19.10.1967, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 19. október 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA J
Nóbelsverðlaun í læknisfræði hlutu
Þrír augnfræiingar, Finni
og tveir Bandaríkjamenn
Breytingar á hjúpnum sem úmlykur Venus
útlit hennar breytist í sífellu.
Fyrstu skilaboð tif jarðar
Framhald af 1. síðu.
um klukkustundum síðar að það
var staðfest í Moskvu að Venus
iy hefði lent á plánetunni. Sagt
var að geimflaugin hefði komið
inn í lofthvolf hennar kl. 4.34
að ístt. tíma. Mælitækj ahylki
hefði þá verið losað frá flaug-
inni og það látið falla til yfir-
borðsins í s.iálfvirkum fall-
hlífaútbúnaði, 25 km leið.
Sir Bemard Lovell sagði að
kl. 3,45 í morgun hefði geim-
flaugin hert ferð sína og kl. 4
gizkaði hann á að hún væri
24.000 km frá plánetunni. Geim-
flaugin var þá á þyngdarsviði
Venusar og hraði hennar jókst
ja-fnt og þétt.
Einstætt afrek
£>að mun taka langan tíma að
vinna úr þeim upplýsingum
sem bárust frá geimstöðinni
þann rúmlega hálfan annan
tíma sem senditæki hennar
sendu radíóboð til jarðar, en
stórathyglisverð vitneskja hefur
þegar borizt frá henni. Vísinda-
fréttamaður brezka útvarpsins
sagði þanig frá í dag:
— Það leikur enginn vafi á
því að sovézkir vísindamenn
hafa unnið alveg einstætt tækni-
legt afrek. Þeir hafa sent mæli-
tækjahylki í fallhlífum niður á
yfirborð Venusar og fengið þáð-
an svör við þremur af þeim
spumingum varðandi plánetuna
sem mestu máli skipta. Þegar
menn hafa í huga að það tekur
nærri því fimm mínútur fyrir
radíóboð að fara 80 miljón km
leið til geimflaugarinnar, þá
geta þeir gert sér nokkra hug-
mynd um hin tæknilegu vand-
kvæði. Að fengnum þeim upp-
lýsingum sem nú hafa borizt frá
Venusi virðist hún enn ólík-
ari jörðinni og enn eyðilegri en
nokkurn hafði grunað. Hitinn
á yfirborðinu mældist frá 40
upp í 280 stig á Selsíus og er
það í næsta góðu samræmi við
þær mælingar sem bandaríska
geimfarið Mariner gerði áríð
1962. Það virðist því næstum
því víst að menn muni aldrei
lenda á Venusi. Mælingarnar
sem sýna að loftþrýstingurinn er
fimmtán sinnum meiri en á
jörðu og að lofthjúpurinn hefur
nær eingöngu að geyma kolefn-
is-tvísýring — súrefni innan við
1,5 prósent — þessar mælingar
koma heldur njeira á óvart. (í
frétt NTB-er það ekki súrefni
sem sagt er vera um eða innan
við 1,5 prósent af loftmagninu,
heldur vetni og vatnsgufa. Sam-
kvæmt NTB hefur heldur ekki
mælzt neitt köfnunarefni.)
Mikill fiignuður
Fögnuður ríkti í Moskvu vegna
þessa síðasta afreks sovézkra
'geimvísindamanna sem staðfest-
ir að þeir hafa hvergi látið sinn
hlut í samkeppninni við Banda-
ríkjamenn. Moskvuútvarpið
gerði hlé á dagskrá sinni til að
segja tíðindin og kvöldútgáfa
kom út af morgunblaðinu
,,Pravda“.
. Sovézkur geimfræðingur sagði
að lendingin á Venusi markaði
mjög merkileg tímamót í könn-
un sólkerfis okkar. Sérfræðingar
í Moskvu eru sagðir telja að
sovézkir vísindamenn séu á
þessu sviði komnir lengra en
starfsfélagar þeirra í Banda-
ríkjunum. Fréttaritari brezka
útvarpsins í Moskvu gaf í skyn
að búast mætti við fleiri afrek-
um á sviði geimvísindanna á
næstunni, nú þegar hátíðahöld-
in vegna byltingarafmælisins
fara í hönd.
Ekki laust við öfund
Þetta síðasta afrek sovézkra
vísindamanna hefur einnig vak-
ið mikla athygli í Bandaríkjun-
um. Blöðin birta langar mynd-
skreyttar greinar af þessu til-
efni. Fréttaritari brezka útvarps-
ins í New York sagði að það
hefði ekki verið laust við að
nokkurrar öfundar hefði gætt í
umsögn James Webb, forstöðu-
manns bandarísku geimferða-
stofnunarinnar NASA, en fram-
tíð bandarískra geimvísinda er
nú í nokkurri óvissu vegna þess
að fjárveitingar til NASA hafa
verið minnkaðar. Webb sagði að
með þessu afreki, hefðu Sovét-
ríkin viljað sannfæra menn um
að rannsóknir geimaldarinnar
gætu ráðið úrslitum um hvar
þungamiðja tæknivísindanna
myndi liggja í framtíðinni.
4. í röðinni
Venus IV er eins og nafnið
bendir til fjórða geimfarið sem
sent er til Venusar frá Sovét-
ríkjunum. Venus I var skotið frá
jörðu 12. febrúar 1961, en skot-
ið tókst ekki sem skyldi, geim-
farið fór fram hjá plánetunni í
um 100.000 km fjarlægð. Fimm
árum síðar, 27. febrúar s.l. fór
STOKKHÓLMI 18/10 — Karólínska stofnunin samþykkti
í dag að, skipta nóbelsverðlaununum í læknisfræði milli
Finnans Ragnars Granits sem búsettur er í Stokkhólmi
og Bandaríkjamannanna Haldans Hartline, New York og
Georges Walds, Cambridge, Massachusetts, fyrir uppgötvan-
ir þeirra sem varða starfsemi augans.
Mannskæð orusta
SAIGON 18/10 .— í gær stóð daglangt 65 km frá Saigon
einhver harðasta orusta milli Bandaríkjamanna og skæru-
liða sem komið hefur til í marga mánuði. — 110 Búdda-
munkar og nunnur hafa lýst sig reiðubúin til að brenna
sig lifandi í mótmælaskyni við stefnu herforingjastjórn-
arinnar í trúmálum.
Bandaríkjamenn segjast hafa
átt í höggi við um 300 skæru-
liða í frumskógum norðvestur af
höfuðborginni. Missbu þeir 58
menn falttna og 61 særðist og
urðu þeir flestir fyrir kúlum
leyniskyttna, sem höfðu komið
sér fyrir uppi í trjánum. Banda-
ríkjamenn, sem fengu aðstoð
flugvéla og stórskotaliðs, segjast
hafa fellt um 100 skæruliða og
hrakið þá á flótta.
Búddistaleiðtoginn Thich Thi-
en Hoa lýsti því. yfir í dag að
110 munkar og nunnur væru
reiðubúin að brenna sig til bana
í mótmælaskyni við yfirlýsingu
herforingjastjórnarinnar um op-
inbena viðurkenningu á þeirri
grein Búddista sem styrður
stjórnina. Hefði því verið lofað
fyrir 13 dögum að taka þessa
yfirlýsingu aftur en það loforð
ekki enn verið efnt.
Venus II framhjá plánetunni,
en miklu nær en fyrsta Venus-
ar-farið og fjórum dögum síðar
hæfði Venus III plánetuna 'jg
flutti þangað skjaldarmerki Sov-
étríkjanna Það var. í fyrsta sinn
sem geimfar frá jörðu kom til
annarrar plánetu, en það
splundraðist á yfixborði henn-
ar.
Bandaríska geimfarið Marin-
er V er væntanlegt í námunda
við Venus síðdegis á morgun, en
mun fara fram hjá plánetunni
í um 4.000 km fjarlægð,
Líkar en þó ólíkar
Venus er líkust jörðinni af
öllum plánetum, bæði að stærð
og þunga. Þvermál hennar er
12.400 km, rúmmálið er 0,92 og
þunginn 0,82 af rúmmáli og
þunga jarðarinnar. Við fyrstu
sýn virðast Venus og jörðin því
vera tvíburar í geimnum, en
nánari athugun leiðir í ljós að
margt er ólíkt með þeim.
Venus er önnur. reikistjarnan
frá sólinni talið. Hún kemur
næst jörðinni af öllum himin-
tunglum fyrir utan mánann
okkar.e r aðeins 40 miljón km
frá okkur þegar skemmst er á
milli.
Þar ,sem braut Venusar er nær
sólinni en braut jarðar verða
kvartiláskipti á henni eins og
á Merkúr. Þegar Venus er björt-
ust ber hún af öllum himin-
tunglum fyrir utan sól og .mána.
Engu að síður höfum við ekk-
ert vitað um yfirborð hennar.
Það sem við sjáum er endur-
skinið frá yztu lögum lofthvolfs
hennar, hins þykka skýjahjúps
sem ævinlega hylur yfirborðið.
Lofthvolf Venusar var upp-
götvað árið 1761 af rúsneska,
stjörnufræðingnum Lomonosof
þegar plánetan fór yfir sólskíf-
una. Þar sem Venus er svo á-
þekk jörðinni að stærð og þunga
hefði mátt búast við^að lofthvolf
hennar væri einnig svipað gufu-
hvolfi okkar. Þessu er þó ekki
að heilsa. Ljósbrotsathuganir
hafa sýnt að lofthvolfið er r.ð
mestu samansett úr kolefnis-tví-
sýringi og athuganir sovézka
geimfarsins hafa staðfest það. 1
Þær hafa einnig leit í ljós að í
lofthvolfi Vehusar mun bæði
vera vetni og vatnsgúfa, en af
mjög skornum skammti. Hinn
mikli hiti á yfifborði Venusar
sem sovézka geimfarið hefur
mælt kemur ekki á óvart, þar
sem hjúpur úr kolefnis-tvísýr-
ingi verkar eins og ábreiða sem
heldur inni sólarhitanum.
Eins og áður segir hefur ekk-
ert verið vitað með vissu um
yfirborð Venusar. Hér áður
fyrr, áður en menn vissu um
kolefnis-tvísýringinn í lofthvolfi
hennar, voru uppi tilgátur um
að mjög væri svipað umhorfs
á yfirborði Venusar og var á
jörðinni fyrir u.þ.b. 250 miljón
árum, þ.e. um það leyti þegar
kolalög jarðarinnar voru að
myndast. Menn gerðu sér þá
í hugarlund að lofthvolf Venus-
ar væri að mestu samsett úr
vatnsgufu og á yfirborði henn-
ar ríkti mikil gróðursæld, Á
síðari áratugum hafa vísinda-
mennn hins vegar hallazt að því
að yfirborð Venusar/sé þurr og
sendin eyðimörk og fyrstu upp-
lýsingaraar sem borizt hafa frá
sovézku geimstöðinni sem þar
lenti í gærmorgun virðast stað-
festa þá skoðun.
1 forsendum fyrir veitingunni
segir m.a. að verðlaunahafamir
hafi gefið svör við ýmsum þýð-
ingarmiklum spumingum um það
hvernig ýmisleg skynhrif verða
til- Svör þeirra varða sumpart
það með hvaða hætti skynfrum-
urnar í augum verða virkar og
sumpart það hvernig unnið er úr
boðunum frá skynfrumunum í
því neti taugafruma sem er á
milli skynfrunfu og taugaþráða
til heilans.
Á þennan hátt hefur starf
verðlaynahafanna veitt nýja
bekkingu um það sem fram fer
í auganu er ljós berst að því —
í samræmi vi ð styrk ljóssins,
lit svo og skynjun þess á hreyf-
ingum.
Ragnar Granit er fæddur í
Helsinki aldamótaárið- Hanri lauk
fyrst prófi í sáiarfræði og hafði
þá sérstakan áhuga á starfi skyn-
færa, og lagði síðan stund á
læknisfræði. Hann hefur síðan
1944 veitt forstöðu eigin rann-
sóknarstofum í taugaeðlisfræði í
Sokkhólmi. Tilraunir hans hafa
einkum béinzt að starfi nethimnu
augans einkum að bví er varð-
ar litskynjun.
Halden K. Hartline er fæddur
1903, lærður í Bandaríkjunum
og Þýzkalandi og hefur síðan
1953 starfað við Rockefellerstofn-
uniria í New York sem orófessor
í lífeðlisfræði. George Wald er
fæddur árið 1906 og er. sonur
þekkts fræðimanns um lífefna-
fræði sjónarinnar. Hann hefur
verið prófessor við Harvardhá-
skóla í Massachusetts síðan 1948.
Báðir hafa þessir menn fengizt
við svipuð visindaleg vandamál
og hinn sænski starfsbróðir
þeirra og hlotið fyrir marghátt-
aða viðurkenningu og verðlaun.
Granit var staddur í Oxford
sem gestur háskólans þar erhann
fékk fréttina og brást hann mjög
glaður við — kvaðst hann með
ánægju deila verðlaununum méð
Hartline, sem hann hefur starfað
mikið með. 1 rannsóknarstofunni
í Cambridge þar sem próf. Ge-
orge Wald starfar, var haldið
upp á fréttina með kampavíni,
sem drukkið var úr tilrauna-
glösum- Viðstaddir voru tveir
prófessorar sem áður höfðu hlot-
ið Nóbelsverðlaun.
SíSasti keisarinn
í Kína er látinn
TOKÍÖ 18/10 — Síðasti keisari
Kína og um hríð Ieppkeisari
Japana í Mansjúríu, Pú Jí, lézt
í gær í Peking úr ónefndum
sjúkdómi, að því er japanska
fréttastofan Kiodo hermir.
Pú Jí var fæddur í febrúar
1906 og var tekinn til keisara
aðeins tveggja ára gamall er
síðasti þjóðhöfðingi Mansjúætt-
arinnar, Tsú Hsí, keisaraekkja,
lézt. Hann var látinn segja af
sér fjórum árum síðar, árið 1912,
þegar landið var ttýst lýðveldi
undir forsæti Sún Jat-sens.
1932 lögðu Japanir undir sig
Mansjúríu og lýstu það sjálf-
stætt ríki, Mansjúko. Tveim ár-
um síðar lýstu Japanir Pú Jí
keisara yfir þessu, leppríki sínu.
.Sat hann þar í . hásæti. allt til
ársins 1945 að Rússar tóku hann
höndum og afhentu þeir hann
kínverskum yfirvöldum árið
1949 (eftir stofnun alþýðulýð-
veldis). Hann var fangi attlt til
1959 að hann var látinn laus og
fékk hann starf við grasgarðinn
í Peking. Síðan 1963 hefur hann
fengizt við sagnfræðileg störf.
Félagsfundur ÆF
Félagsfundur ÆFR verður
haldinn í kvöld, fimmtudag, kL
9 í Tjamargötu 20.
Dagskrá: 1. Inntaka nýrra fé-
laga. 2. Starfsáætlun sambands-
stjórnar ÆF og frelsisbaráttan
fram til 1969. 3. Vetrarstarfið.
4. Önnur mál. — STJÓRNIN.
ÞAU ERU KOMIN - DÖNSKU EPLIN
MEÐ BROSI SAFA OG ANGAN
LEITIÐ EKKI LANGT VTIR SKAMMT
AÐ SUMARAUKANUM
HATSTN ER I NÆSTU BÚÐ, SEM HEFUR
DÖNSKU EPLIN TIL SÖLU!
r