Þjóðviljinn - 30.03.1968, Blaðsíða 5

Ijauigardagur 30. tnasarz 1068 — ÞJÓÐVTLJINN — SÍÐA IJ
í minningu Arnulfs Överlands
Manudaginn 25. marz lézt
þekktasta skáld Norft-
ma.nna, Amnlf Överland,
tæplega 79 ára að aldri.
Eftirfarandi minningar-
grein birtist í danska
blaðinu Information.
Með dauða Armilfs Óverlands
hefur mikill persónuleikd horf-
ið úr andlegu lífi Noregs. Sem
skáld var hann ef til viH ekki
í hópi þeirra fremstu og frurn-
legustu í sköpunarstarfi, og
samt er erfitt að finna annað
niorskt ljóðskáld, sem skrifað
hefði kvæði, sem væru ekki
einasta útbreiddari, heldur þýð-
inigarmeiri og áhrifameiri en.
kvæði hans. Eða edns og Anriré
Bjerke sagði í atfmæliskveðju
til hams:
Det lyder sem en önskedröm:
En enkelt mann kan snn en
ström.
Det rekker med en enkelt mann,
vis han er Araulf Överland.
Brennandii trú han-s á félags-
legt og mannlegt vehkefni
skáldsins og skáldskaparims var
honum ekki aðeims fræðileg
kenning. Traust það sem hann
bar til orðam.ma var gagnkvæmt,
ef svo mætti segja, það bar
þess vott að bamm ætti heima
meðal þeirra. Orð hans var án
BLÓM
Tim Changh (Suður-Vietnam)
í dögun les ég blóm í garði mínum
móðir mín hefur ræktað þau í sprengjugíg
Hvílíkan sársauka felur brunnurinn í djúpi.sdnu!
yfirborð hans er sundurtætt af smáum öldum
Löng ár hefur gígurinn svarti þagað
og pálmalaufin breiðu grúfðu sig yfir hann
Úr botninum dimma, upp af holdi okkar og blóði
teygja dumbrauð blóm sig til sólar
efia harin sjálfur og geislaði frá
sér þrótti. Hamn veitti ekki
lán út á áhrif siri og stöðu, sem
skálds, til að tala um hvað sem
vera skyldi ammiað. Hamm tók
til máls um marga hluti, en það
var mjög greinilegt að það var
sama persóman til staðar í ræð-
um, greimum, kvæðum og at-
höfmmm. Allt þetta birti ósátt-
fúsam vilja hams, herskáa rót-
tækmi, trú á skynsemina.
I>ó dsatt homum ekki í huig af
þessmm sökum að go.ra þær
kröfur að listin væri uppbyggi-
leg og félagsleg, jiafmvel jiótt
hams eigin list hefði einatt
j>essa ei'gimleika. Til jiess átti
hamm of sterkar rætur í ei.nstaik-
limgshyggju, og hamn hlaut að
mófcmæla eimhliða bókmenmta-
sýn baráttuféliaiga síms, Eriimgs
Falks, í Mot dag, róttæku tíma-
riti sem kom út á árunum milli
styrjald«mmia, en þar birtust
eimmitt him virku baráttuljóð
Óveriands um samtímiamn.
Heimsstyrjaildirmar tværhöfðu
úrslitaþýðimgu fyrir skáld-
ið og mamminm Arnulf Över-
land. Hann snerist gegn sigur-
vegurunum í fyr,ri héimsstyrj-
öldimmi og meðferð þeirra á
Þýzkalandi, en hanm leit á
þýzka memmimgu sem þýðingar-
mikla forsendu fyrir eigin
skáldskap. Með þessu móti var
hamn komin í andstöðu, sem
hafði eimmig örvamdi áhrif á
skáldskap hams.
Fyrstu kvæðasöfn hans eftir
að hanm gaf út sín.a fyrstiu bók,
Den ensomme fest, árið 1911,
geyma amgurværa og sjálf-
hverfa lýrik. Em með Bröd og
vin, sem kom út árið 1919 sló
hann á stremigi baráttummar,
sem hlj<>ma af íullum styrk-
leika í Hustavler (1929) sem
varð sú bók sem bar hamn til
frægðar. >á var hamn fertugur
drógu dul á það hvar hnnn stóð.
að atdri. Jeríkómúrarmir um-
hverfis kapítalisma og kristin-
dóm skulfu. Árásir hans voru
jafnfnamt uppgjör hams við
sjálfan sig, eims og greinilega
kom íram í kvæðasöfnum frá
fjórða áratuignum, sem ekki
Bók sína frá árinu 1937 gat
hann kallað „Itauðu fýlking-
una“.
Þegar Hitler koon til skjal-
anna fékik hann nýtt Þýzka-
land að gera upp reikninga við;
frægast er spádómskvæði hans
um fangabúðimár som nefnist
„Þú mátt ekki sofa“, og það
var sjálfsagt mál að einmitt
með íanigabúðum hlutu Þjóð-
verjar að gera hann óskaðlég-
an eftir að Noregur var her-
numinn. Hann var handiekinn
1941, sal í Sachsenhausen frá
1942 og þar til stríðinu lauk,
en. orti á hverju sem gekk og
kvæði hans gengu manna á milli
heima fyrir.
Arnulf Överland.

Um forvitni Yilgots Sjömans
eízmbíb
FO^TDIIL
Það er byrjað að sýma um-
talaða sænska kvikmynd í
Stjöraubíói, Ég er forvitin
eftir Vilgot Sjöman, þekktan
mann — hér hefur verið sýnd
merkileg kvikmyrKÍ eftir hann
áður, 491.
Vilgot Sjöman hefur mörg
jám í eldinum í þessari mynd.
Þar ætlar hann áð sprengja
blygðunarmúrinn í ásfcaratrið-
um auk hins póliitíska feimn-
ismúrs. Ennfremur beitir
hann sjaldgæfum aðferðum
við gerð myndarinnar — hann
lætur kvifcmyndahandrit lönd
og leið, leita.r að atriðum og
möguleikum og ákveður eftir
á notagildi þeirra, þá sýnir
hann að nokkru í myndinni
sjálfri hvernig hún vorður til.
Hér snýst alít um Lenu
(Lena Nyman), tvítuga Slokk-
hólmsstúlku, það er hún sem
er „forvitin". Hún hefur mikla
lyst á veruleikanum, safnar
hverskonar heimildum um
fólk, samskipti manna, skoð-
ahir — og hrúgar því sem
hún safnar upp í lítilli her-
berigiskytru sinnii (ekki er
ljóst til hvers). Þetta er anna.r
þáfctur myndiarinn'ar, sá fé-
lagslegi, pólitíski. Hi-nn er
einkalíf hennar, samskipti
hennar við drykkfelldan og
viljalítinn föður, sem fyrir
margt löngiu strauk úr borg-
arastyrjöldinni á Spáni, og
þó einkum ástafar hennar.
Samskipti hennair við Börje,
sem hún veit að er flagari og
drullusokkur, en fær þó
aldrei staðizt þegar hann ber
að dyrum. Það eru nektarieik-
ir þeirra út um allar þorpa-
grundir sem vafalaust tryggja
þessari mynd mikla aðsókn.
Lena á viðtöl við fólk á
göfcum úti og á vinnustöð-
um og hjá alþýðusambandinu
um það, hvort memn telji Sví-
þjóð stéttaþjóðfélag — og ef
svo er, hvað verfti þá við því
gert. FerðafóTk, sem kemur
frá Spáni, spyr hún hvort
það skammist sín ekki fyrir
að notfæra sér eymd spánskr-
ar alþýðu , undir einræðis-
stjóm til ódýrra lúxusferða-
lega. Nýliða í hernuni spyr
hún, hvort þeir hafi ekki hugs-
að um að neita að gegna her-
þjónustu. Inn í myndina eru
og felld meira eða minna til-
búin viðtöl við Évtúsjenko
sovétskáld urn illa mauðsyn
ofbeldis og við Martin Lúther
King um baráttu án ofbeldis.
Ég hcld að í Jiessari „forvitni“
Lenu, í J>eim svörum sem
hún fær við spumingum sín-
um — sumpart barnalegum,
sumpart ögrandi, sé helzti á-
vinningur Jæssarar myndar
fólginn. Mönnum sem hafa á-
huga á pólitík finnst ef til vill
ekki að þeir heyri margt nýt,
en J>að er áreiðnnlega jákvætt
að bera slíka hluti fram á
kvikmynd. Menn taika varla
eftir Jyví íyrr en ]>eir reka
sig á kvikmynd sem Jiessa,
hve vel er yfirleitt J>agað í
kvikmyndum um pólitísk
vandamál samtímans — ég
tala nú ekki um hvað sjónar-
mið sem fæðast einhversstað-
ar á vinstra arminum eiga
erfitt uppdráttar. Svör þau
sem Lena Nyman og Vilgot
Sjöman íá á flakki sínu með
hljóðnema og kvikmyndiavél
um Stokkhólm veita áhuga-
verðan fróðleik urri sænskan
borgara (og sjálfsagt ekki
hann ei.nnn), um áihugaleysi
og hiugsanaleysi og úr-
ræðaleysi (æ, er nokkuð hægt
að gera, verður Jietta ekki
alltaf svona) — filmuð við-
brögð fólksins verða í full-
gerðri mynd að athyglisverðri
árás á viðhorf Jyess. Ég skal
ósagt láta hvaða áhrif Jæssi
þáttur myndarinnar hefur á
þá se;n ekki eru handgengnir
Vilgot Sjiiman og Eena Nyman.
l>ólitískri kappræðu — en
allavega eru þar margar hug-
myndir ágæfcar, Jxitt svo við-
horf Lenu og Sjömans séu
einatt næsta grunnfærin, og
manni detti stundum fremur
í hu.g leikur að áhú-ga en
raunverulegur áhugi á J>eim
vandamálum sem rædd eru.
★
En hvað um hinn þátt mynd-
arinnar — einkalíf Lenu?
Samskipti hennar við föður
sinn eru að visu í beinu sam-
hengi við pólitiska forvitni
hennar: hann strau.k frá Jæirri
styrjöld sem varð herfileg-
astur ósigur lýðræðisins að
dómi J>eirra Lenu og Sjömans.
Öðru mál; gegnir um fyrir-
ferðarmikið ástarsamband
Lenu og Börje. Það verður
ekki með góðu móti fellt inn
í þá stefn.u myndarinn.ar að
Len.a s« að safna „allri
reynslu". Á J>að ef til vill að
sýna að hún, þrátt fyrir ým-
isleg tilþrif, ráði ekki við til-
veru sína? Þegar á liður
myndina er sem áhugamál
Lenu dofni verulega fyrir
einkamálum — eigum við ef
til vill að skilja Jætta sem svo
að róttækni slíkra sem henn-
ar lifi ekki af ]>að vandamál
sem hitt kynið er? (Þessu
svarar ef til vill frambald
myndarinnar sem nú er full-
gert). Eða er einfaldlega ver-
ið að hneyksla þá sem eru
á móti „djörfum lýsingum"?
Getur verið, Sjöman um það,
en fer ekki svo, að þólitík og
kynlíf J>röngvi hvort að öðru
í myndinni, kljúfi han.a, stef.ni
áhrifum hennar í hrærigraut?
Ansans vesen. Ef hinsvegar
tala ska.l um samfaraatriðin
sjálf, þá mega Sjöman og leik-
arar hans eiga það, að J>eir
hafa spaugsemi með í gerð
Jæirra — vegna ]>ess, meðal
anmars, eru þau manneskju-
legri miklu en hinar drunga-
legu sikelfingar holdsins sem
In.gmar Bergman býður stund-
um upp á.
Það má búast við þvi að
margir , gangi út af slíkri
mynd með blendmar tilfinn-
ingar. En vitaskuld skal það
viðurkennt, að hún er gerð af
hæfileikafólki og að eftir
hemni verður mumað fyrir
sakir óhefðbundinmar aðferðar
og áran.gurs í beinni notkun
efniviðar úr veruleika sam-
tímans. Á. B.
Það er hægt að lesa bæði
varnarkvæði hans og and-
spyrnuhreyfingarkvæði í dag
sem meira en samtíðarheimild-
ir. Hin einfalda ástríða Joeirra
reis á grunni mikillar persómu-
legrar reynsliu. Úrval kvæða
hans frá hemámsárunum heit-
ir „Við liifum allt“, og hafa fá-
ar Ijóðabækur á Norðurlöndum
náð annarri eins útbreiðslu.
Eftir sfcríð var hann orðinn
að nokkurskonar stofnuh í
í Noregi. Síðari bækur hans
eru siðri að gæðum, en emgu
að síður J>róttmiklar í róttækni
af gömlum skóla. Merkileg bók
eins og „Orð í a’Ivöru", sem
kom fyrst út 1940 og var hugs-
uð sem helgisiðabók hreinna
guðleysingja við j'arðarfarir,
kom'út aftur árið 1959 í auk-
inni úfcgáfu, hugmyndinni hafði
verið fylgt fram, em að Jæssu
sinni með nokkrum uppgjafar-
tón. Hann varð að viðurkénna
að tíminm hafði hlaupið frá
verkinu og að nú gætu áhrif
J>ess misst marks.
t formálanum segir „Nú,
svona mörgum árum síðar, get
ég séð, að hér er tekið til orða
fyrir fremur baraalega bjart-
sýni, sem ég hélt fast í í and-
iegri sjálfsvöm. Mér famnst ég
hlyti að trúa á það að frjáls-
hygtgja og skynsemi mannsáns
ættu sér framtíð — menn segja
sig ekki svo gjaman úr mann-
legu félagi".
Á eftirstríðsárunum varð
barátta hans við timann yfir-
máta viðhafnarmikil. Sú rót-
tækni, sem var, liktist æ meir
íhaldssemi og sjálfsvöm. Þetta
kom fram í ástríðufullri þátt-
töku hans á tun.gumálastríðinu
í Noregi, en þar kom hann fram
sem ofstækisfullur stuðnimgs-
maður rikismáls, í frægum og
alræmdum fyrirlestri hans um
„Þungar tölur frá Pamassinn-
um“ þar sem hann gerði gys
að tilrauniastefnu og módern-
isma i skáldskap.
í Mtilli og fallegri bók sinni,
„Hvernig verða kvæði til?“
(1959) birtir hann trúarjátn-
ingu sína: „Eiginlegt verkefni
okkar er að gefa orðvana fólki
málið, að frelsa og leysa úr
viðjum tilfinningalíf mann-
anna með orðurn".
Þessi orð og tilfinningar áfctu
að vera einföld og skýr, hug-
sjónir sem eru fuMgildiar á
þrautatímum J>egar víglínan er
líka einföld og skir, en gefa
anniars líkzt einföldun veruleik-
ans.
f Jjessum skilnmgi er Am-
ulf Óverland þegar söguleg
persóna. En af henni stafar
birtu.
Torben Broström.
Nýtt faðírvor stúd-
entanna í Hamhorg
Hér í blaðinu hefur verið
sagt frá þeim uppreisnarhug
sem hefur gripið um sig meðal
stúdenta í mörgum Evrópu-
löndum — nú siðast eru Hafn-
arstúdenfcar farnir af stað,
heimta meðákvörðunarrétt með
prófessorum um málefni há-
skólans og gerðu a.m.k. sumir
hvepjir, tilraun með það í
síðustu viku að neita að hlýða
á fyriiriestra en taka upp
kappræðu við kennarana í stað-
inn um námstiThogun o.fl.
Eiwnia mest áberandi hefur
Jæssi þróun orðið í Vestur-
Þýzkalandi. Þar hafa stúdent-
ar ekki aðei.ns stefnt að þvi
með margháttuðum aðgerðum
að bneyta starfi háskólanna í
lýðræðisátt heldur og látið til
sin taka um pólitísk dagskrár-
mál. Og J>eir hafa, að hverju
sem J>eir beita sér, notað mikið
þá aðferð að ögra yfirvöldum.
bæði háskóla og borga, hafa
endaskipti á viðurteknum hug-
myndum um velsæmi í fram-
göngu og þar fram eftir göt-
um. Af þessum átökum skap-
ast mörg tíðindi. Ekki alls fyr-
ir löngu kom upp hneykslismál
í Hamborg sem allfrægt hefur
orðið. Stúdentar vildu fá guð-
fræðiprófessor einn til kapp-
ráeðu við sig, og er hamn las
uþp faðirvorið við bátíðlega at-
höfn fóru J>eir sjálfir með svo-
fellda bæn. sem þeir höfðu
tekið saman:
Vort kapítal
þú sem ert í Vestrl
afskrifuð verði þín fjárfesting
komi þinn ágóði
gengi þitt hækki svo i
Wallstreet
sem og í Evrópu
Gef oss i dag daglega veltu
og lengdu gjaldfrest vora
eins og við greiðum skuldu-
nautum vorum.
Leið oss eigi í samkeppni
en frelsa oss frá verklýðsfélög-
unum
þvi að þitt er hálf jörðin
mátturinn og ríkidæmið um
alla eilífð
Mammon.
Ekki er talið óliklegt að stúd-
entaroir verði sóttir til saka
fyrír guðlast fyrir J>etta tdltæki

I
i