Þjóðviljinn - 19.01.1969, Blaðsíða 3

janúar 1969 — ÞJÖBVTLJTNN — SÍÐA
EG OYGGJAR VEIT
BÆKUR
\\
//
Færeyjar. Samið Jiefur
Gils Guðmundsson. Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs,
1968.
Færeyj ar — hvað vitum við
ístendingar eiginlega um það
land? Við kynnumst Færeying-
um, við skoðum þá nánast landa
okkar, að minnsta kosti -ekki
útlendinga, hugsum sjaldnast
um það, að þetta fólk eigi sína
sögu, sitt land. Nú er út kornin
hjá Menningarsjóði bók um
Færeyjar, og er Gils Guðmunds-
son höfundur að. Það er mála
saninast, að landafræðibækur
M emnin garsj ó ðs ex-u enginn
skemmtilestur; hins vegar eru
þær góðar handbækur hverjum
ferðamanni. Þetta siðasta rit í
bókaflokknum er ekki rit á borð
við það, sem landfræðingur
myndi skrifa. Kannski einmitt
þess vegn,a er bókin hváð að-
gangilegust almenmum lesend-
um þeirra bóka, sem áður eru
út kotmmar í sama flokki. Höf-
undur brýtur að nokkru þær
venjur, sem verið hafa um
samningu slíkra bóka og ver
t.d. alllöngum kafla í það að
ræða sögu og þjóðlif eyjanna;
bein landshlutalýsing fær minna
rúm.
Við sjáum það af þessari bók,
að eyjasvæðið er ekki víðáttu-
meira en svo, að „af Slættara-
tindi sjást eyjamar allar, girt-
ar bláum sævi“ (bls. 9). Eyjun-
um hallar lil austurs. Frásöign
Jörgen Frantz Jacobsens skýrir
þetta þetur en nokkur land'a-
fræði:
„Þegar menn ganga á fjöll,
kemur það stundum fyrir, að
landið endar skyndilega, fast
við fætur þeirra. Menn standa
fremst á hengiflugi. Þá eru
menn aftur komnir til strand-
ar, en eru nú hundruð metra yf-
ir sjó. Menn sundlar einkenni-
lega. Langt, langt niðri getur
að líta öldubrotið freyða um
rætur bjargsins, og sjávargólf-
ið teygist í endalausan fjarska.
Það er einkum að norðan og
vestan, sem brotið er af eyjun-
um og þær eru flugbrattar i
sjó. Suðurey er skýrt dæmi
þess. Hún er bókstaflega sagt
hálf. — það er eins og hún sé
klofin. Vesturhelmingurinn er
horfinn. Austurhelmingurinn
stendur eftir, méð hallandi
hlíðum, dölum og fjöllum til

pí **
TröIIkonufingur á Vogey, 313 metra hár klettadrangur. „Sagt
er að aðeins einu sinni hafi verið klifið upp á hann. Meðan Friðrik
VII. var prins kom hann eitt sinn til Færeyja. Ungur færeyskur
ofurhugi vildi sýna prinsinum Iistir sínar og komst upp á topp-
inn og niður aftur. Skildi hann eftir annan vettling sinn þar uppi.
Prinsinn manaði hann til að sækja vettlinginn, en í þeirri ferð
hrapaði pilturinn til bana“ (bls. 198).
Gils Guðmundsson
annarrar liandar, en ljóðrétt-
an brotflöt hinum megin“
(bls. 9).
Fleira má lesa skemmtilegt.
S.jaldséðir hvítir hrafnar segj-
um við: Færeyingar mega vita
enn betur:
„Allmikiö er bæði um hrafn
og kráku. Hvítir hrafnar voru
nokkuð algengir í Færeyjum
áður fyrr. Litaskiptin höfðu
orðið til við stökkbreytjngu og
erfðust. Hvíti liturinn mátti sín
þó minna í stofninum og þess
vegna fækkaöi hvítuni hriifn-
um smám saman. Hinn síðasti
, þéirra sást árið 1902“ (bls.
15—16).
Fleira mætti telja, en það
sem situr í mér að minnsta
kosti eftir lestur þessarar bók-.
ar, er gremja. Gremja yfir því.
hvemig farið hefur verið með
Færeyinga, og hvemig Færey-
ingar bafa lótið fara með sig.
Það er ekki dönskum yfirvöld-
um að þakka, að Færeyinigar
skuli enn vera sérstök þjóð með
þjóðtungu' og menningu.
Þetta skal stutt dæmum.
Fram að þeim tíma er Símun
av Skarði stofnaði lýðháskóla
sinn árið 1899, var „færeyska
ekki kennd í einum einasta
skóla í eyjunum. Jafnvel í
bamaskólum fór öll kennsla
fram á dönsku, enda þótt biirn-
in skildu ekki annað en fær-
'eysku þegar þau komu í skól-
ann. Skömmu eftir aldamótin
kenndi Jákup Dahl, síðar pró-
fastur, við gagnfræðaskólann í
Þórshöfn. Hann var þá kærður
fyrir að nota færeysku sem
kennslumál í skólanum. Það
þótti ósvinna í skóla þar sem
þrjú dönsk börn voru meðal
hundrað færeyskra'." (bls. 38
til 39).
1906 verður íæreyska samt
fyrir náð og miskurm kennslu-
grein í skólum, en það er ekki
fyrr en á sfcríðsárunum síðari,
að Döcuum fjarverandi, sem
íæreyska er „viðurkennd sem
tungumál Færeyinga“. bls. 45).
Menntaskóla fá Faareymgar
fyrst 1937 og heimastjórn loks
1948. Biblían er ekki öll kornin á
fæireyskia fcungu fyrr en á árun-
um krinigum 1950. Það er ekki
fyrr en ’56 að Færeyska útvarp-
ið er stofniað með lögum. Útsend-
ingar hófust þó ekki fyrr en í
íebrúar 1957, og er útvarpað til
jafnaðar fjórar stundir á daig,
var nú víst ekki nema tvær
stuhdir lengi framan af. Há-
skóla sinn, eða Fróðskapárset-
ur, megna Færeyingar fyrst að
‘ stofna með ákvörðun Lögþinigs
vorið 1965.
Þó að dansfea stjómin þætt-
ist taka Færeyjar sem „óað-
skiljanlegan. hluta Danaveldis”,
fór því fjarri, að þeirri dönsku
skyldu fylgdu dönsk rébtindi.
Gils Guðmundssyni segist svo
frá:
„Kreppuárin eftir 1930 urðu
færeyskri útgerð og Færeyingum
í heild mjög erfið. Við Færeyj-
ar var orðið ákaflega fisklítið,
afli fór mimnkandi á íslands-
^miðum, fiskverð var lágt, eftir-
sþurn eftir fiski sáralítil. Hér
við bættist að mikið af fiski-
skipaflota Færeyinga voru
gamlar skútur og gerðust nú
úreltar. Reynt var að mæfca
erfiðleikunum með ýmsum
hætti. Hjálparvélar voru settar
í. skútumar og tekið að leita á
fjarlæg fiskimið, til Svalbárða.
Jan Mayen og Grænlands.
Eins og fyrr segir var það
einkum hinn mikli afli við
Grænland sem lífgaði upp á
færeyska” útgerð þessi árin. En
erfiðleikar í sambandi við sókn
á Grænlandsmið voru afar-
miklir. Skip Færeyinga voru
lítil og illa búin til langrar úti-
vistar á. fj.arlægum miðum.
Þeim var hin mesta nauðsyn
að geta leitað hafna í Græn-
landi. En Grænland var á þess-
um tíma algerlega lokað. Dan-
ir bönnuðu öllum, Færeyingum
jafnt sem öðrum, að sigla til
hafna í Grænlandi hvernig sem
á stóð, ekki einu sinni til að
laka vatn. (Leturbreyting mfn,
J. Th. |H.). Hófst nú lamgvinnt
þref milli Færeyinga og Dana
um aðstöðu til fiskveiða við
Grænland. Það eitt unnu Fær-
eyingar á að með lögum frá
1927 var opn-uð fyrir skipum
þeirra ein grænlenzk höfn —
Færeyingahöfn — og þeim jafn-
framt héimilað að stunda veið-
ar við Grænland á tilteknu
svæði frá 1. júní til 15. októ-
ber.
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraun-
ir Færeyinga til að öðlast auk-
in réttindi og«bætta aðstöðu
til fiskveiða við Grænland,
fengu þeir engu um þokað fyrr
en 1939 er Dandr veittu þeim
’rétt til að hagnýta þrjár til-
teknar hafnir í Grænlandi, þar
á meðal til útróðra“. (bls. 126).
Þau dæmi sem hér hafa ver-
ið rakin, verða að nægja um
erfiða þjóðernisbaráttu Færey-
inga. Um þessa bók Gils Guð-
mundssonar er annars flest
gott að segja. Ég hef ekki fumd-
ið neroa tvær litlar prentvill-
ur, sem hlýtur að vera nær
algert met í íslenzkxi bók
(Hvemig stendiur á því, að
þegnr nnaður les erlendar bæk-
„Nyrzta byggð Austureyjar heítir Gjógv (Gjá). Þar búa nm 150
manns og^ fer fólki heldur fækkandi. Landslag er hér stórbrotið,
800 metra há fjöll gnæfa yfir byggðinni. Hins vegar ern túnin
þarna gróskumikil og úthagi kjarngóður. Sérkennileg og hrika-
fögur er gjáin, sem byggðin dregur nafn sitt af. Hún gengnr inn
í landið frá opnu hafi, tugir metra á lengd og eftir þvi breið og
djúp. Gjá þessi er höfn byggðarmanna og innst í henni er báta-
uppsátur.“ (bls. 209).
ur, hittast þar yfirleitt aldred^'
prentvillur?). Ég sakna n-afna-
skrár, en slíkt fer nú að verða
eilífðarumkvörtun íslenzkra
gagnrýnenda. Mikill fjöldi
ágætra ljósmynda íylgir þess-
ari bók, og því 'Vekur það
nókkra furðu. að þess skuli
hvergi getið, hvaðan þær eru
fengniar. Þess er að geta um
söguyfirlitskaflann. að það sem
þar er í örstuttu máli sagt um
Magnús Heinason, gefur vairla
réfcta mynd af j>essum slétt-
venjulega sjóræningja, sem
Færeyin-gar „i mangel af andet
bedre“ hafa gert að þjóðhetju
sinn-i. (Þei-r mætbu gjaman
meta ögn r-edr Þránd i Götu,
þamm mamm, er harðast barðist
gegn erlendum yfirráðum og
kvislimgnum Sigmundi Brestis-
syni). — Á blaðsíðu 7 segir, að
land sökkvi í Færeyjjum um
það bil 1,5 m á árþúswndi.
Þetta þykir mér grunsamlega
há tala, þótt ekki treysti ég
mér tíl að véfengja hana.
Jón Thor Haraldsson.
Gylfi Gröndal
ritstjóri Úrvais
Janúar-heffci tfmiELritsins ÚR-
VALS er komið út: Hietfst með
þvf 28. árgangur ritsins og nú
tekur nýr ritstjóri við: Gylfi
Grömdal. Nokkrar breytingar
hatfa verið gerðar á ritinu og
em boðaðar. Fasitár þættir, sem
áður prýddu síður ritsins hðfa
verid teknir upp að nýju og
öðrum bætt við. M. a. er þátt-
urinn Ógleymanlegur maður,
sem naut mikilla vinsaalda ó
sínum tíma. I þessu nýjasta
hefti skrifar Haraidur Á. Sig-
urðsson um vin sinn Púlte „ró-
lyndasta. nægjusamasta og hæg-
látasta íslending, söm nokkru
sinni heifur verið uppi“.
Að öðm leyti — segir í for-
sipjalli janúar-heftisins — verð-
ur stefna bdaðsins hin sama.
FRÍMERKI
Frímei’kjasöíinum er einhver
vinsaalasiba og útbreiddasta
tómstundaiðja í heimi og þeir,
sem áihuiga hafa á henni, eim
af öllum stéttum, kirkjuihöfð-
ingjar og sikóburstarar, skóla-
krakkar og þj óðhöfði ngj ar. —
í Bandaríkjimum einum eru
yfir 11 mdljóinir safnara. —
Söfnum frímerkja og umihnirða
safnsins, er fremur fLestuin
öðmm tómstwndastörfum vei tíl
jjess fallin að þrostoa ná-
kvæmni í vinnuíbrögðum, svo
og hirðusemi allla. — Frí-
merkjasöfnun geta aMir iðkaö,
sjúkir og lamaðir jaínt og
heilbrigðir. Qg oft verður fri-
merkjasaflnið góð hvíM og af-
þreying athafnamanindinum,
þegar hann kemur hedm frá
dagsdns önn. — Það er erfitt
að slkýra, af hverju þessi fri-
merkjasöfnunarfaraldur staf-
ar, en víst er, að söíinun getur
alteikið menn svo, að næst
gengur göJdi'um, —
Eitthvert fyrsta skipti sem
getið er um frímeirkjasöfnun,
er x Lundúnablaðirxu ,,Times“
árið 1841, skömrnu eftir að
flrímerki voru tekin í notkun.
— Þar auiglýsibi ung frú eftir
notuðxxm frímaikjum. Hún
ætíaðd að veggfióðina hei'bergi
f íbúð sdnni með frímerkjum,
en þau 16 þúsund frímeiki,
sem hún átti dugðu ekki til!
— Það var 6. maí árið 1849,
sem fýrsibu frímerkx hedmsins
voru gefin út í Bretlandi og
li-landi. Vonu það svart perany-
frímerki og blátt tveggja
pennya-merki með vanga-
mynd af Vifcboríu drottningu
— Bretar hafa siðan haldið
fast við kónga- og drottninga-
myndir á frimerkjum sdnum,
þar til undantekning var gerð
árið 1964, þ.e.a.s. með minn-
ingar-merkjunum um Shake-
speare. — Þessi tvö fyrstu
merki Englands ui'ðu j>egar
vinsæl og voru meira en 75
miljónir þeixra seldar á tæpu
áiri. — En þirátt fyrir stórt
upplag, hefir míkið af mexkj-
um jxessum farið x' súginn, þvx
að nú kostar hvert þeirra um
3 þús. ísi. kr. (ef þau þá fást).
Næst gáfu Brasxlíumenn pg
Sviss út frímerki, þá Banda-
rikin 1847 og l>að sama ár
fann írskiur vólifiræðingur upp
-vél til þess að gaba M'merki
og voru þau úr því öil þann-
ig gei'ð. — Ekki leið á löngu,
þar tdl Mmerki vom gefin
út í öllum mögullegum gerðum
og sifcærðum. — Fyrsta þrí-
hymda merkið var gefið út
í Suður-Afrxfeu 1853 og var
það jafinarma þi'fhyniingur. —
Síðarx lromu áði'ar gerðlr þiri-
hyminga. 1 Golumbíu t.d.
jafnMiða og síðan annað þar
sem altar hliðar voru mis-
langar. — 1850 hafði Brezka
Guiana sent C . kringlótt M-
mexki, hið fyrsta af j>ein'i
gerð. Frægasta M'imerkjasaifn
heimsdns mun vera kornung-
lega safindð brezka, en jxxr eiru
aðeins brezk og egypzkmerki.
• — Safnið er 330 bindi hvert
60 bls. — Annars eru frí-
merkjaMúbbar starfándi um
j>að bil í öJlum löndium hedms,
og eiga sumir þeiroa mjög
merkileg söifin. — Eitthvert
mirnnsita frírnerká, sem prent-
að hefir verið, kom út í Gol-
umbía 1863, en það var 5/16x
3/8 úr enskum þunimlunigi (ná-
lægt því að vei-a 5x8 mm). —
Hinsvegar éttx Kína lengi
metið í því, að gefa út stærsta
frxmei'kið, en j>að mun hafa
verið um 8 cm á lengd. —
Nú á síðusibu árum hafá ýmis
rfiki gefið út mjög stórmesrfci,
oft með myndum af frægum
méiliveirkum. Sumir not-
uðu, og nofca kannski enn,
þessd stóru M'merfci á svipað-
an hátt og pósttooirt — skrif-
uðu afifcan á merkið það sem
segja þurfti og stungu því svo
í póstfcassann. — Þessvegna
varð þessi skrýffla tál: — Póst-
urinn ber ac^ djrruim og sá,
sem lýtour upp segir: — „Ertu
með noktourt M'merki til mín
í dag?“
/