Þjóðviljinn - 23.05.1969, Blaðsíða 5

Föstudagur 23. mai 1960 — i>JÓÐVmJINN — SÍÐA 5
Brautryðjandinn
Þorvarður Þorvarðsson
1869 - 23. maí - 1969
ÖM er liðin frá fseðingu eins
hins ágaetasta brantryðjanda ís-
lenzlorar verkaiýðshreyfingar,
Þorvarðar Þorvarðssonar prent-
ara.
Hann kemiur mjög við söigu ann-
arrar uppsprettukvíslar alþýðu-
samtakanna, Hins íslenzka prent-
arafélags, og mótaar það í svo
þróttmikil og baráttuhæf stéttar-
samtök, að sagan hlýtur að
skipa honum í freimstu röð
brautryðjendanna, mieð þeim
sem mest og bezt unnu verka-
lýðsihreyfingunni i Reykjavík á
bernsikuáruim hennar, Bárufé-
lagsmanninum Ottó N. Þorláks-
syni og Daigsbrúnarmanninum
Pétri Q. Guðmundssyni.
□
Þorvaildur fæddist 23/5 1869 að
Kalastöðumá Hvalfjarðarströnd.
Voru foreldrar hans Þorvarður
Ólafsson bóndi þar og kona
hans Margrét Sveinbjamardótt-
jr. Þorvarður hóf prentnám 15
ára, en var næstu árin í Lat-
ínuskólanum á vetrum en við
prentnám á sumnum. Veturinn
1889 hætti hann við skólanám-
ið og stundaði etftir það ein-
göngu prentiðn. Síðsumars 1889
sigldi Þorvarður til Kaup-
mannahafnar og vann i prent-
smiðju J. H. Schultz, en hvarf
aftur heim til íslands í maí
1890. Árið 1897 heifur hann for-
göngu um stotfnun Hins íslenzka
prentarafélags og Leikfélags
Reykjaviikur og var lífið og
sáiin í þeim félögum báðum
næsta áratuginn. Hann stotfn-
setti eigin prentsmiðju, Prent-
smiðju Reykjavikur, 1902 og
raik hana þar til í ársbvrjun
1905 að Hlutafélaigið Gutenberg
var stotfnað og kieypti prent-
smiðjuna af honum. Segir Á-
gúst Jósefsson (1912) að hlutafé-
lagið hafi falið Þorvarði alla
framikvæmd við stofnun prent-
smiðjunnar og hafi hann farið
utan í þedm erindum og keypt
vélar og letur og annað sem
til þurfti. Þegar prentsmíðjan
tók til starfa hafi hann verið
kosinn til þess að stjóma henni
og hafa á hendi alla fram-
kvæmd um rekstur hennar, 02
sé hann mjög vel látinn af
undirmönnum sínum. Hafði
Þorvarður prentsmiðjustjóm i
Gutenberg þar tiö ríkið keypti
prentsmiðjuna, en sterfaði víð
haraa til dauð^dáigs. Hann lézt
13. okrtötoer 1930.
□
Samtölkin sem bena vitni
brauitryðjandastarfi Þorvarðar
Þorvarðssonar eiga sér um
margt einstæða sögu. Frá fyrstu
árum var mankvisst unnið að
því að treysta innviðu stéttar-
félagsins með félagslífi, fræðsiu
og skemimtun, og stotfnað til
jafnmerkra n-ýmæla og sjúkra-
sjóðs og atvinnuleysissjóðs
Margþætt félagsstarf, og ekki
síður bagsrnunabaráttan út s
við, benda til rfkrar stéttvisi
og stefnufestu, og verða taap-
ast skýrð nema með kynnum
forystumanna af erlendri verka-
lýðshreyfinigu. í T'uttugiu og
fimim -ára afmælisminndnigu HlP
er þetta sagt beinlinis: „I uitan-
l&ndstferðum sínium kynntust
prentarar samtökum stéttar-
bræðra sinna meðál annarra
þjóða og filuttu heim með sér
kenningiar þær sem slikur fé-
lagsskapur þyggist á, enda munu
þeir allir hafa verið meðlimir
siikra félaga meðan þeir dvöld-
ust erlendis"
Hið íslenzka prentarafélag
beitir þegar á fyrstu áratugum
flestum þeim baráttuaðferðum
sem verkalýðsfélög hafa beitt
á Islandi, langvinnum samn-
ingatilraunum, skyndiverkföll-
úm, skæruhernaði — og loks
þegair allt annað bregst til að
knýja atvinnurekendur tiil fullr-
ar viðurkenningar á samtökun-
um einsteeð úrræði: Prentarar
brjóta múr atvinnurekienda
raeð því að stotfna sjálfir
eitt fuiikomnasta atvinnufyrir-
tækið í sinni grein, Prentsmdðj-
una Gutenberg, só<pa þangað
kjarnanum úr stéttinnd wpp á
þau kjör sem Hið ísdenzka
prentarafélag taldi sæmileg, og
neyða þannig aðra atvinnureik-
endur til samninga. tætta er
óvenjulegur feriSl, ef ekki eins
daami í sögu verkailýðshreyfing-
ar á svipuðu stigi. Og þóttbar-
átta prentaranna væri háð á
þröngu sviði þjóðfélagslega, öll
stéþin innan við háltft hundrað
martna, fór þar fram þjálfun i
verkalýðsbaráttu sem kom aJlri
hreyfinigunni að giagni, m. a-
beint með því að forystumenn
pnéátenar urðu áihiritemenn i
landssamtökum verkalýðsfélaga
og verkalýðsflc'kkunum
C
Ömetanlegt hefur það verið
ifiienzkri verkalýðshreyfingu að
hún skyldi þegar í bemsku fá
notið snertingar við erlenda
reynslu í haigsmunabaráttu <>g
tengjast jafnframt hugisjón og
kenningum sósíalismans. Qg það
hefiur orðið hlutskipti Þorvarðar
Þorvarðssonar öllum öðrum
fremur á upphafsskeiði verka-
lýðshreyfingarinnar á Isdandi að
miðla þeirri reynslu, beita henni
við íslenzkar aðstæður. Á þetta
hefur tæpast verið lögð nægileg
áherzla og Þorvarðs sjaldnar
verið minnzt en annarra braut-
ryðjenda, en það er trúa mín
að hlutur hans í sögu ísllenzkra
aiþýðusamitaika eigi eftir að
stækka við rannsóknir og sögu-
ritun.
□
Þetta atriði um ten.gslin við
erlenda verkai ýðshreyfi ngu og
sósíalismann hefur -verið þeim
fast í hug sem bezt þekkt.u
Þorvarð og starf hans í verka-
lýðsihreyfin.gunni. Nægir að
miinna á tvö dæmi.
Ágúst Jóseöson, sjálfur prent-
ari og forystumaður í verka-
lýðshreyfingu.nni, segir 1912 í
grein um Þorvarð í Prentaran-
um, blaði HÍP: „I félagi voru
hefur Þorvarður verið ötull1
starfsmaður frá stofnun þess og ^
átt drjúgan þátt í því, að stefna
og starfræksla félagsdns er snið-
in etftir því fyrirkomulagi sem
aðrar þjóðir álíta bezt vera.
Hann hefur líka meiri þekkingu
en almennt gerist á félaigsskap
verkamanna i öðrum löndum
og baráttu þeirra gegn auðvaldi
og kúgun, og hallast að stefnu
jafnaðarmanna í aðailatriðum“.
í minningargrein í saima blaði
1936 ritar náinn samstarfsmað-
ur Þorvarðs á seinni árum,
Haiibjörn Halldórsson, á þessa
leið:
„Prenitarar munu jafnan
minnast Þorvarðs heitins sem
eins af merkustu mönnum stétt-
ar sinnar. Hann var einn af
stoflnenduim Hins íslenzka prent-
araifélags og mun hafa áitt
drjúgan þátt í að kenna þeiim
félagsskap ungum þamn veg sem
hann átti að ganga, tii þess að
þegar hann <j!tist skyldi hann
ekki af honuim beygja. Hann
skildi manna bezt hversu lfifs-
nauðsynlegur veirklýðsfélags-
skespur er vinnandd mönnum,
og þó hann sterfaðd í atvinnu-
rekendaeðsitöðu meira en heim-
ing sitarfsævi sinnar, gleymdi
hamn aidrei aðstöðu verka-
manna . . . “ „Hann skildi
manna bezt að verkamönnum
er einnig nauðsynlegt aðstamda
á verði um hagsmuni sína á
sviði stjómmálanna, því að
andvíg stjórnarvöM geta vitan-
lega gert hverja kjaraibót að
enigu með opinberum álögum
og réttarskerðinigum. Þorvarð-
ur gerðist því einm af fyrstu
forvígismönnuim jafnaðarsteifin-
umnar hér á landi og stóðfram-
ariega í fflokki jafnaðarmanna,
ASþýðufflokknum, er hann hafði
verið stofnaður. og var í kjöri
fyrir hann bæðd í Reykjavfk
og við landskosndngar, og mun
hann, þó eigi auðnaðist honum
j að ná kosningu til löggjafa
ríarfs, hafa átt edgi latinn þ'"
. að affla fflokki siínum f’ '
hann var vinsæll m-
V
□
Eitt það sem beint sn..
„itarf Þorvarðs sem bnautryðj-
Sjámannadagsráð
efnir til hófs í &úlnasal Hótel Sögn á Sjómannadag-
inn, sunmudaginn 1. júní n.k. kl. 19,30. Nánari upp-
lýsin.g'ar og aðgöngumiðapantanir i Aðalumboði
Happdrættis DAS Vesturveri, sími 17757.
Stjórnin.
Kópavogsbúar
Sumarnámskeið fyrir 6 og 7 ára böm verð-
ur í Sundlaug Kópavogs í júní.
Innritun fer fraon miðvikudaginn 28. or
fimmtudaginn 29. maí frá kl. 14—16.
Þorvarður Þorvarðarson
anda verkalýðshreyfingar og
sósíailisma er fyrsta sósíalista-
blaðið á Islandi. Nýja ísland,
sem hann gaf út og ritstýrði á
árunum 1904 ti) 1906; en það
blað varð bein fyrinmynd Al-
þýðublaðsins, sem Pétur G.
Guðmundsson og félagar gófu
út næstu árin, 1906 — 1907.
CT
Þorvarður Þorvarðsson var
fjölhsefiur maður með rfka fé-
Iaigslega starfsihæfileika. Hann
vann mikið starf að leiklistar-
málum, 1 Góðtemplarareglunni.
að ritstjóm blaða og fliedri á-
huigamálum. Hallbjöm minnisl
í fyrrnefndri grein á félagsmál!a-
starf hans og umsvif. en bætir
við: „1 hina röndina var hann
aftur á móti dulur og fáskipt-
inn, og hætti því til að víkja
t troðningi mannia fram til
rrsannvirðinga. Hann var hug-
sjónamaður, sem fylgdi fasflega
hverju mannbótamáli, en jafn-
framt veiruieikans maður, glöigg-
skyggn á muninn á skýjaborg-
um og haignýtum verðtaætum.
Hæfíleikar hans hetfðu vei mátt
gera hann að vel metnum yf-
irráðastéttarmanni, en samúð
hans vísaði honum jafrtan 1
hóp hinnar undirokuðu stétter
bjóðfélagsins“.
Þessum fáu orðum var ein-
ungis ætlað að minna á braut-
i-vðjandann Þorvarð Þorvarðs-
son. Þess væri mikil þörf að
ævisaga hans yrðd rituð. og
eins er raunar um ffleiri braut-
ryðjendur verkailýðshreyfingar-
innar og förystumenn, seim að
þessu leyti liggja enn óbæfetir
hjá garði. S. G.
AÐVÖRUN
Undanfarin ár hefir sjúkdómur í laxi, sivokölluð
roðsáraveiki valdið miklu tjóni í frlandi og hefir
sjukdóms þessa einni-g orðið vart á Stóra-Bretlandi.
Til þess að forða því að sjúkdómur þessi þerist til
íslands, er hér með, og skírskotast í því efni til 95.
gr. laga nr. 53/1957, um lax- og silungsveiði, skorað
á veiðieigendur og leigutaka veiðivatna hér á landi,
að þeir annist um sótthreinsun veiðitæk'ja og veiði-
stígvéla áður en veiði er hafin hér í ám og vötnum
leiki grunur á að tæki þessi hafi verið notuð við
Veiðiskap á írlandi eða Stóra-Bretlandi. Sótthreins-
trn skal fram-kvæmd með 4% formalini í 10 mín-
útur.
Landbúnaðarráðuneytið,
2L maí 1969.
V>PA*>
E'gfi/I
♦JíSí*
Uboð óskast í byggingairaniKvæmdir við 4. áfanga
Tenntaskólans við Hamrahlíð í Reykjavík.
tboðsgögn verða afhent, gegn kr. 2.000,00 skila-
yggingu á sikrifstofu vorri eftir hádegi föstudag-
nn 23. maí 1969.