Þjóðviljinn - 10.06.1969, Page 7

Þriðgudagur lö. júní 1060 — KRÖÐVHaHNN — S®&A J
Ef til vill hillir loksins
undir lausn á vandamáli
sem hefur sfa&ið NorSmönn-
um fyrir þrifum í 100 ár
C3B
Eins og flestir íslendingar vita
hafa Norðmenn mdkið yndi
af þvf að sikattyrðast um tungu-
mál sitt, og ef memin hafa ver-
ið viðstaddir edns og tvær tungu-
máilasennur vita þeir lifka, að
þær mótast meir af tilfinning-
um en rökhygígju og að sjaild-
an finnast tveir miemm sem eru
saimmála.
Þessi tungumálastyrjödd hef-
ur nú staðið í meira em hundr-
að ár. Upphaflega var um það
að rseða, að viðurkenna lands-
miál lvars Aasens, sem sett var
samam á grumdvelli vesfur-
norskra móilýzkna, sem tunigu-
mál og seinna sem mál sem
nyti jafnréttis á við ríkisimél-
ið, það mál sem ríkti í borgum
rótum í norsku borgarmáli em
menn hafa gjaman viljaðkann-
ast við í Noregi síðustu hundr-
að árin.
Árið 1885 samþykkti stóriþimig-
ið að bæði málin skyldu jafn-
rétthá í opinberu lífi, þ.e.a.s. i
skólum og stjómarstofnunum.
Þetta virtist alveg ljóst, og
menn hefðu mátt ætia að þar
rneð væri málinu siglt- heilu í
höfn. En nú byrjuðu memn að
deila innbyrðis innan hinna
tvetggja fylikimiga. Landsmáls-
memm skiptu sér í stuðnings-
menn a-imáls og i-méls (eftir
endingum í ýmsum orðum), og
seinna þagar landsmálið var
skírt upp og kallað nýnorska,
Norsk skopteikning frá 1319: Rússneskur bóndi spyr: Hvernig
gengur að framkvæma byltinguna hér í Noregi? — Svar: í bili
sláumst við um það hvemig við eigum að stafa orðið.
skilja það sem þeir lesa —
þtegar vissu úrvali er sleppt.
□
Það er einkum stkólamálið,
sem hefur vakið hvað bdtr-
astar deilur á eftirstríðsárumum.
Samkvæmt lögum er það sikól-
amma að ákveða á hvaða máíi
þeir kenmi. Em forciidrar geta (ef
fjórðungur þeirra kreifst) látið
fara fram atkvæðnigroiösilu um
kennsluméJ i ð. A tkvæðagrei ðsl-
am er því aðeins gild, að 40%
aillra þeirra sem kosningamétt
hafa gireiða atkvæði með sama
tumgumáli. Skólastjóm getur
því þrjózkast við að breyta eft-
ir vilja meirihlutams með því að
taka þá, sem eklki kusu, í lið
með sér. Þá má aðeims kjósa
um það, hvort kenria eigi á
nýnorsku eða tx'vkmáli (ríkis-
mádi). Skólinn getur svo aftur
vali'ð um það sjáilifur, hvort
kemna eiigi á hóflegu eða rót-
tæku b<Tkmóli, sem giotuir einn-
ig vakið upp deilur. Himsvegar
spyr enginn um álit barnanna,
þótt það séu einmitt þau sem
harðast verða úti. Bamshuigur-
inn verður auðveldilega fyrir
skakkaföllum þegair annað mál
er notað heima en í sikóla, það
er mikil áreynsla að lesa náms-
efni og svara skriflega spum-
ingum á því málli. sem heimdllið
ekki notar, og verða þar með
af aðsíoð foreldtnanna, því að
sjaldan telja þau sig standa
Tungumálafriður í Noregi?
og meðál menntaimnnina og var
allsráðandi í skóla og stjórn-
sýsfiu. í Danmörku mœttu
ýmsir þessari bairáttu fyrir
norsku .,alþýðumáli“ með som-
úð, einkum vegna einskonar
slæmrar sairrmzku aif íjögurra
alda dönsikum yfirráðuim
í Noregi. Meðan á þcim
yfirráðum stóð varð norsikt
ritmál- mjög- mótað aif því
danska, en orðaforöinn og
bygging setnimiga stóðu fastairi
bættist þar við ágineiningur
miilli þeirra, sem vildu varðveita
mál Aa is s*m mest óbreytt
og þeirra, sem vildu gera máil-
froaðina einflaldari og gera
brottræik orð og orðatiltæki sem
fóru í taugarnar á rnkismáls-
mönnum — steifndiu þeir að
samruna málanna. Ríkisimáls-
menn klofnuðu ednnig. Sumiir
vildu halda ritmálinu- eins og
]>að var, aðrir vildu fæta það
nær talmáli og enn aðrir vildu
Teiknarar vilja samkeppnis-
reglur virtcr um gerð merkja
Á aðalfundi Félags íslenzkra
teiknara, var samþykkt að beina
eindregnum tilllmælum tilþeirra
aðila, sem standa að hugmynda-
samikeippmum um teiknun
merkja, að þeir notfæri sór að-
stoð FÍT og samkeppnisnegHuir
félagsins.
Samkeppnisireglur FÍT eru i
meginatriðum saimhljóða sam-
keppnisreglum teiknanafélag-
ar.na á hinum Norðurlöndun-um,
etn reglumar eru til þess gerð-
ar að hægt sé eð fá öll verk-
efni eins vel af hendi leyst og
auðið er, og tryggja rébtlátan
dom sérfróðra manna á úr-
lausnunuim. Veitir FÍT ölllum,
sem álhuiga hafa, aðstoð við
undirbúning samkeppni. útboð
og dómsúrskurð.
1 stjórn Fólags íslenzkra
teiknara voru kosnir eftirtaldir
teifcnarar: Gísli B. Björnsson,
formaður. Þröstur Maignússon,
ritari, Hi'liniar Sigurðsson,
gjaldkeri, og Kristín Þorfcels-
dóttir og Ástmar Ólafsson, með-
stjómendur.
Starfsemi félagsins á síðast-
liðnu ári var með miklum blóma.
1 skýrslu fráfarandi formanns,
Ástmars Ólafssonar, kom m.a.
Framhald á 9- síðu.
Sónata eftir Hallgrím He/ga-
son var frumfíutt i Kanada
Sóruata rir. 2 fyrir fiðlu og
píanó, samin til minningar um
Jón Leifs tóns'káld, eftir Hall-
gi'ím Helgason, var fruimflutt
á hásfcólaihljómleikum í Regina
i Kanada 27. apríl sl. Flytjend-
ur voru Howard Leyton-Brown
forstjóri músfkdeildar háskól-
ar,s, er lék á fiðlu, en höfund-
ur annaðist píanóhlutverkið. —
Þann 25. maí var sónatan enn-
fremur leikin í kanadíska út-
varpið CBC (af sömu túlkend-
um.
Aðaluppistaða fyrsta og síð-
asta ka.fla eru þrjú íslenzk
kvæðalög, en miðkaflinn er
sergarslagur með síendurtekn-
um bassa, ómandi líkaböng. —
Verkið tetour rúman stundar-
fjórðung í flutningi. Sónötunni
var vel tekið af fjölmennum
hópi áheyremda.
Á sömu hljómleifcum söng
Shirley Sproulle einnig þrjú
einsön.gslög Hallgrims með
undirleik hans. Smalastúlkuna,
Maríuvísu og Nú aifhjúpast
ljósin. Shirley Sproule er sön.g-
kennari við University Sask-
atthewan, Regina Campus. Hún
stundaði nám í Þýzkailandi og
söng síðan i nokkruim ópeirum
í Munchon og Mainz.
Háskólinn hefur fárið þess á
leit við dr. Hallgrím, að hann
semji nýtt kammewnúsfkverk
fyrir músíkdeildina, tríó fyrir
píanó, fiðflu og celló.
gera það „norekara", m. ö. o.
færa það til nýnorslku. Alllir
þcssir hópar eru enm til og
halda uppi hatrömmum deil-
um innbyrðis. í sömu röð og
áðan var höfð eru þeir kallað-
ir: a,- og i-má:ls-menn, nýnorslku-
menn, ríkismiálsmenm og stuðn-
ingsmenn hóflegs eða róttæks
bókmáls. Seinna hafa og orðið
til sa.mnorsicumenn sem vilja
blátt áifrám smiíða eima nórsfca
tungu úr aðailraálunum tveim,
□
C*vo kom pólitík tdl slkjalanna,
Ringuilreiðin var aflhent
stjómmálamönnum til úríausn-
ar. Sumir vildu ráða b<>t á meö
því að S4iimlj>ykkja það, er sem
flestir gætu sœtt sig við, ár-
angurinn varð sá, að fæstir
voni ánægðir. Aðrir litu á
tungumálavandann í heild sem
þjóðfclaigslegt vandamál og
sögðu að ef það væri erfittfyrir
almiemning að læra mál memnt-
aðri manna. þá ætti að af-
nerþa það mál með samahætti
og aðailllinn var aifnuiminn með
löggjöf 1 Noregi. Það versta við
slifcar tillögur er það, að þótt
menn geti afnumið hvað sem er
á pappímum, vei’ður lítið úr
frafmtkvæmd, ef samþykfctin
finnur engan hljómgrunn hjá
ailmennii'ngi. Hægt er að bamma
áfcyæðna málsnotkun í sfcóluim
og stjórnsýsilu. Hægt er að segja
kennumim, sfcólabörn.uim og op-
inberum starfsmiimmum fyrir
um þá stafsetningu, sem í gildi
er á hverjuim tíma — Og hún
hefur oft brevtzt. En það er
etoki hægt að bamna l>eim, a.m.
fc. eklki í einfcalífi, að nota það
mál, seim þeim er eðliílegt. Þetta
þýðir að fiestir Norðmenn eru
alveg ringlaðir í málslegu til-
liti. Þeir hafa lært eina máls-
notkun í sitoóla og aðra heimn.
ef til vill hafa ]>eir hina þriðju
fyrir sér í blöðum og bók-
menntum og þá fjórðu í eiidri
bófcmenntuim — og er þá nð-
eins miðað við aðniltunguimálin
tvö. Það er skiljanlegt, að radd-
ir heyrist uim vaxandi vnmfcunn-
áttu f lestri og skrift. Bkfci svo
að skilja, að Norðmcnn kunni
ekki ailllir að lesa og skrifa, en
hitt er vafasamaira hvort þeir
traustum fótum í þeirri rétt-
ritun sem börnin læra í skóla-
Til stúdentsprófs skrífa norsk-
ir menntskælingar tvo stíla —
á máli skólans og „hinu“ mál-
inu og gilda þeir jafnt, Þeitta
þýðir, að mikið af mióðunmáls-
kemmslu fer í mállfræði og skrif-
legar æfingar í mállnotkun, sem
íæstir hafa áhuiga á eða ætla
sér að nota í framtíðinni .—
og hindrar að nemendur noti
sér tímann til þroskavænlegri
lesmingar.
n
Þá stendur mikill styrr um
Norsku málnefndina. Hemmi
var falið að vinna að þvl, að
ritmálin tvö færðust nær hvort
öðru á grumdvelli norsfcs þjóð-
máls, eins og það heitir. Hefðu
hinir lærðu meðliimir málneflnd-
arinnar látið sér nægja að sikrá
niður og gofa ráð, hefði aillt
e.t.v. farið vel. En flest það,
sem nefndin hefur látið frá sér
fara, er miótað af miklum nið-
ursfcurðaranda: lamgir listar yf-
ir bönnuð orð, frjáls form og
ófrjáls — þ.e.a.s. orð, sem eig-
inlega eru bönnuð «m leyfð f
vissum samlböndum. Eftir næst-
um því 20 ára stanf málnisfnd-
arinnar virðist ánangurinn helzt
sá, að fhaildsmemn í báðumhér-
búðum séu orðnir íhaldssamari
en áður og að þeir steim létu
sig móilið litlu skipta séu nú
orðnir aðilar að dedlunni — og
sjaidan þá í áftt til samnorsku.
Auk þess hefur það gerzt að
nýnorska er á nokkru undan-
haldi, vegna þess að þeir sem
flytja til borga og þéttbýlis gefa
u.pp á bátinn nýnorsfculegar
mállýzkur og hinn hvassi tónn
í máladeilunum skerpist við
viðleitni til að hailda uppi ný-
norsku talmáli i borgunum. Af
hál'fu nýnorsfcumanna er og
haldið uippi harðri skothríð.
Þeir safca stuðningsimenn ríkis-
máls og þá sem gefa mállýzfc-
ur sínar upp á bátinn um að
vera „heimadani" og að ..snobba
fyrir yfirstétta-rmálinu".
□
En fyrir fimm árum skipaði
þáverandi memntamálaráð-
herra, Helge Sdverstem nýja
nefnd til að ,,gera úttekt á
tun,gumálaóstamdinu“. — Hún
vann í tvö ár. TiMögur henn-
ar eru taldar fremur jákvæð-
ar. Þær fela í sér m.a. að for-
eldrar láti í ljós ósfcir sínar um
leið og þau senda bömin í skóía
og einfalldur meiriihluti ráði
kennslumálinu. Þá beri að
leggija ndður málnefndina og
koma á fót málvemdarráði í
hennar stað, seim aðeins sé ráð-
gefamdi. Og margar vonir eru
tengdar við eftirfarandi niður-
stöðu: ,.Það er mjög óiheppilegt,
að móilform, som bæði eiga
sér hefð í ritmáili og lifa íbók-
memmtum og töliuftu máli séu
útilofcuð frá opinberri rétt-
ritum“.
Tilílögumar hafa verið rædd-
ar á öllum hugsanlegum vett-
vangi og þin-gmenn hafa brœtt
þær mieð sér í þrjú ár. Nú
hafa þær verið la-gðar fyrir
stórþingið og Norðmenn bíða
mjög eftirvamtingarfuillir eftir
•moðferð þeirra þar. Efasemd-
armen.n búast við, að allt verðd
við hið saima. Bjairtsýnismemn
telja að tunigumálafriður kom-
ist á. En flestir vona að nið-
urstaðan verði meira umburðar-
lyndi sem muni skaipa kyrrð og
gagnkvæma virðimigu í þessum
efnum. Norskt samfélag þarf
mjög á því að halda.
(Þýtt og endursagt).

Námsstyrkur til
kvenstúdents
Kvenstúdentafélag íslands
hefur ákveðið að véita styrk
til kvenstúden-ts, siem er að
Ijúka námi erlendis. Umsókn-
areyðublöð fást í skrifstöfu
Háskóla ísl-amds og skilizt í
pósthólf 327 fyrir 1. ágúst nJk.
MÁL HÁSKÓLANS TIL UMRÆÐU
^Jamvinnam, ammað hefti þessa
K árs, er einkurn helguð
Háskóla Islands, og verður það
talið sikyn.'íaimilegt val við-
fanigsefnis. Hinu er elkki að
meita, að greinar átta höfunda
eru, þegar á heildina er litið,
ek:k.i eins mikill ávin-ningur og
búast mætti við. Það geirist.
eins og stundum áður í um-
ræðum á vettvangi þessa
blaðs, að of mikið rúm fer í
ailmenna hluli, sem ganga þá
aftur í hverri greininmi af
annarri. Það er sagt sem svo:
þekkimg er ágætust fjárfesting
f nútímaþjóðféflagi, sem of lít-
ið og seint ei sinnt hér á
landi, háskólinn er illa umdir
þekfcingarbyltinguna búinrn,
húsmœði lítið, kcmna.rar of fá-
ir, starfsaðstaða þeirra léleg,
kennslutæki fábrotin, bófca-
fcostur skorinn við nögl. Þetta
er allt satt og rétt, en því
miður efcki sett fram á fersk-
an hátt sem skyildi og efcfci
með nægri verkasfciptingu
milild greinahöfunda.
En þvi er ekfcii að neita, að
Steingrímur Hermannsson rek-
ur fréðlegair uppilýsingar um
efnahagsloga þýðingu mennt-
unar úr frægri bófc franskri.
Evelyn Coloman færir okkur
uppiýsingar um vandamál er-
lendra stúdonta, sem áður hef-
ur verið lítill gaumur gmfinn
og Guðmundur J. Guðniunds-
son víkur að merfcu máli seim
alltof sjaildan er rætt: sambúð
menntamanna og alþýðu,
hættum á því að hún geti
spiHlzt, möguleikuim á sam-
stöðu verkalýðshreyfinga,r og
menntamanna.
Ymsar hugleiðimgar f ritinu
og svo atburðir siðustu
vikma giefa enm eitt tilefni tii
athugasemda um framfcvæmd
fræðsllumiála okkar. Hugurinn
heinist þá efcki hvað sízt að
því núna, að þegar eitthvert
átafc er gert á þesisu svdöi er
það eimatt svo einangrað að
það sfcapar iafnóðum ný stór-
vandamál anr.airsstaðar f
fræðsilukerfinu. Nefnum það
til dætmds, að ýmsar ráðstaf-
anir hafa leitt til allmikillar
fjölgunar stúdenta — og á
næsta vori c-r enn von á stórri
viðbót frá Menntaslkólomuim í
HaimraihHiíð. Um leið erj
menntunai’vegir allir að
þrengjast: mifclu fæiri komast
til útlamda til náms en áður
vegna endurtekinna gengisfell-
inga og háskólinn er þegar
spi-unginn utan af þeim sem í
hann sækja: dæmi af lækna-
deild og víöar benda til þess
að sjaldgæfar stáltaugar og
hestaheilsa verði öðrum hæfi-
ieifcum drjúffari á metuim við
það hverjir fái lokið hásikóla-
námi hérlendis. Hér virðist
verið að setja saman þá tima-
sprengju, sem muni á sínum
tíma gera atburðina í lækna-
deild nú í vor smávægilega.
Iþessu samhandi hefði vwr-
ið freistandi að biðja um
ítarlegri tillögugerð um það.
hverjar þær nýjar námsleiðir
eru sern Háskólinn gæti lagt á
næstunnd. Og i öðru lagi er
þörf urnræðu um það hvaða
möguleika má finna fynr
stúdenta á sfcynsaimlegu námi
þótt ekfci sé akademísfct. Það
getur t.d. meir en verið að
okfcur sfcorti ekfci verkfræð-
inga, etoki í þessari andrá.
Hitt er mdkflu líklegra að mik-
ill hörguill sé á hverskonar
tæknifræðingum — en þar
sem þeir enj er sá hletokur
sem menn mega illá án vera.
sem vilja framfcvæma iðnbylt-
inigu með árangri.
A. B.
i f