Þjóðviljinn - 25.02.1970, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 25. febrúar 1970 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
Jóharm Páll Árnason:
ÞRÓUNIN I TÉKKÓSLÓVAKÍU
Frarkfurt, 16. febrúar 1970.
öll uimimerki benda til, ad 1
desemíber oig janúar hafi verið
deilt hairðar innan svokallaðrar
forustu kommú n is taflokiksins en
nokkru sinm óðuir, síðan Hus-
ak tók við völdum í apríl s.l.
ár. Miðstjórnainfundurinn um
mánaðaimiótin janúar-febrúair
hefur nú bundið emdi á þessa
deilu og leysí hana á þann hátt,
sem einn vair hugsanlegur eftir
þróunina síðustu mónuði. Þau
öfl, sem heagt en stöðugt hafa
verið að flesta siig í sessi, hafa
Cernik
nú náð nýjum og mikilvægMm
áfanga.
Einar eða tvennar
vígstöðvar?
I lok nóvemtoer og byrjun
desember vairð þeiss vairt, að
nokkuð vair að breytast tónn-
inn í þeim bflöðum sem’ Hus-
ák hafði tnaiusitust tök á- Tal-
að var nú um nauðsyn þessað
berjast á tvennum vfetöðvum,
þ.e. ekiki aðeins gegn „hægiri-
sinnaðri hentistefnu“ heldur og
gegn „vinstri-kreddusteifnu", en
rnieð siíðari nafngiftinni er vís-
að til verstu fhaldsimainna inn-
an fiiokksins. Jafnfiramt gerðu
blöð þessd sór tíðrætt um, að
Issra yrði af reynslu Ungverja-
lands og leysa núverandi
vandamáfl Tékikóslóvakfu með
sömu aðferöum og Kadiar og
saimstairfsimienn hans beittu eiftir
’56. Til frekari stuðninigs þessari
línu var Kadar boðið í heim-
sólkn til Prag snemma í des-
émber; Husák og hann géfu
síðan út sameiginlega yfirlýs-
ingu, þar sem tekin var já-
kvæðari afstaöa til atburðanna
eftir janúar 1968 en annans
háfði heyrzt opinlberiega um
langt skeið.
Það lá þó flrá upphafi Ijóst
fyrir að þeisisd breyting á mól-
flutningi Husáks var ekki sprott-
in ef því að sityrfcur hains hefði
aukizt, heldur mdnnti frekar á
tilraun drukknandi mianns til
að grípa í síðasta hálmstráið.
Þar á ofan bar hann því Ijóst
vitni, hve alrangt mat Husék
hafði lagt á ástandíð í land-
inu og hve óraunsæ stefnuskrá
hans var. Hvaða mat sem leggja
mó á „kadarismann" í Ung-
verjalandi, var þessi leið aldr-
ei fær í Télkkósilóvakíu og er
þáð sízt af öllu nú.
Einkenni kadarismans er, að
hann reynir að viðhailda hinu
pélitíska skipulagi óbreyttu, b.
e. girða fyrir aMa virka þátt-
töku almennings, en kaupa sér
í þess stað fylgi eða a.m-k. vel-
viljað hlullleysi með batnandi
lífsikjörum og vettulegu frjéls-
rasði á þeirn sviðumn, sem ekki
hafa beina pólitfska þýðinigu.
Tilhneigimga í þesisia átt hefur
áð vísu gætt í siumum hinna
afflþýðulýðveldiainna, en hvergi
hefur náðst eins varanlegur ár-
angur og í Unigiverjalandi. Til-
raunir Novotniýs með þessa
stefnu efitir 1963 hrundu sem
kunnugit er af stað þróun, sem
hann réð ekki við, og í Pól-
landi var blaðinu snúið við
með hreinsuninni mdklu 1963.
En þótt kadarisminn virðist
þanniig fastur í sessi í Ung-
verjalandi, þýöir það ekki að
hann geti í Ijósi sósíalískra
markmdða talizt æskileg leið:
hann byggðist á póflitíslku áihuga-
ieysi og u ppgj afairhneiigð al-
menninigs eftir atburði ársdns
1956 og virðist að sínu leyti
Husak
hafa aulkdð enn á þetta álhuga-
leysi.
Hvað sam því líður, kom
þessd lausn allkirei til greina i
Tókkólslóvakiíu. Til þess lágu
tvær ástæður: endumýjunar-
hreytfing ársdns 1968 hafði sett
fram áfcveðna steflnuskrá M1
lanigs tílma og tekizt að virkja
aillan alimenning til stuðnings
við hana, svo að á „ungverska"
úriausn vairð ekfci litið ööru
vísi en sem stórt ski-ef aifitur á
bak og í saimræmi við það
hlaut hún að rnæta almennri
mótspyrnu, er gert hefði nauð-
syrílegar harkaflegri aðferðir en
henni samrýmast — hún var
þannig mótsögn í sjáflfri sér.
í öðru lagi gat kadarismiinn
aðeins vaxið upp í skjóli
Krústjoffs, en núvarandi ráða-
menn í Sovétrífcjunum fylgja
nú alilt annarri stefnu gagnvart
„bandaimön,num“ sínum í Aust-
ur-Evrópu.
Það djúp, sem myndadist
milli hinna andstæðu anmia í
flokksforustunnd eftir innrás-
ina, gerði það óhuigsandi aðtil
fbrystu veldust hiófsamir og
raunsæir stjórnmálamenn á
borð við þá, sem nú rfkja í
Ungverjalandi, og reyndar virð-
ast sovézkir ráðaimenn afldrei
hafa.óskað eftir því. Ættu þeir
á annað borð að hafa viðnokk-
urn að styðjast, varð að tína
samian það sem till var af eld-
traustuim stalínistum í landinu,
þar með taflda menn, sem Nov-
otný hafðd hávaðaílaust tekið
úr umferö og nú yrðu vart
talldir samkvæmlisbæfir nökk-
urs staðar annars í Austur-
Evrópu. Afleiðingin var sú, að
eftir forusituskiptin í aprífl átti
sér sitað þróun algeriega and-
stæð því sem gerzt haflði í
Unigverjalandi: menn samfoæri-
legir þeim, sem í Umgverja-
landi eftir 1956 hafðd verið
hafldið frá allliri pólitískri starf-
semi, fllykktust nú aftur fram
á sviðið og seiildust eftir sínuim
fyrri emibættum.
Þessd öfll létu hefldur ekki
standa á svairinu, þegar Husók
fór að boða kadaristma í Télkkó-
slóvakíu- Móflgögn þedrra and-
mæltu honum harðlegHi, að
vísu án þess að nefna hann
rrneð nafni, en þó þanniig að
auðskilið var hvert skeytunum
var steffnt; saigt var að aðeins
væru til ednar víg&töövar, þ.e.
baráttan igegn hægrisinnum, og
aflilt tal um hættuna afkreddu-
stefnu væri aðeins tilraun and-
sóstfaflískra aflla til að beiiniaat-
hygflinni í aðra átt; sömuleiðds
yrðd að vera á verði gegn til-
raunum þedrra til að mdsnota
sér hið umgverska fondæmi, o,s,
frv. Meira máli en þessi gagn-
áróður skiptu þó rauríhæfari
aðgerðir, sér í lagi áfraimihald-
andi hreinsandr, sem stöðugt
styrktu aðsitöðu fhaldsafllianna.
Mesta athygíli vakti í desember
pólitísk upprisa tveggja náinna
samstarfsimianna Novotnýs. —
Smrkovsky
Snemima í mánuðinum var vik-
ið úr starfi floklksritara í Prag
Oldrich Matójkai, sem Husák
hafði skipað í það í maí s.l„
en við tók Antonín Kapek, sem
gegmt hafði því á döguim Nov-
otnýs, baikað sér þar fédæma
óvinsæfldir og hrökkflazt úr því
vorið 1968. Emibætti fllókksrit-
ara í Prag er anikil valdiastaða
og leiðin greið þaðan upp á
við (Novotný gegndi þvi áður
en hanm varð aðalritari flokks-
ins), svo að hér var tvímœfla-
laust uim að ræða eirihivern
mesta sigur ítiafldsaflanna síðan
umslkiptin urðu í apríl s.l. Litflu
síðar var settur yfir floklkinn á
Norður-Mæri Mirosilaiv Maimuila,
sem á dögum Novotnýs var
yfirmaðuir srv'onefndrar örygigis-
Strougal
máladeildar miiðistjióimar (um til-
veru þeirrar dedldar var al-
mennimgi ókiunnugt allt til
ársdns 1968) og þar með hinn
raunverullegi yfirmaður aflils
lögregluikerfisins. Hann var
flæktur í mál Sejna hershöfð-
ingija og lét af embætti þegar
það vairð að opiriberu hneyksli
í marzbyrjun 1968- Fyrirhuguð
var stfðan rannsókn á öllum
embættisferli hans, þar eð
þungar ásakanir hlóðustáhann
úr öllum áttum; eftir innrás-
ina var ekki lengur á þá rann-
sókn miinnzt, og eftir valdatöku
Husálks vair því lýst yfir að
harnn hefði verið róglborinn af
andsósíafltfskum öfluim og eng-
inn fiótur væri fyrir ásökun-
unum. Ástæðan til þess að
hann er nú sendur til Nonður-
Mæri er augljós: í höfuðborg
héraðsdns, Ostrava, er naest
Prag saman kominn mestur
fjöldi iðnaðarverkamanna og
a-ndstaðan gegn hinum nýju yf-
irvöldum hefur verið þarmjög
hörð (fuflltrúar r’óttækari arrns-
ins í fldkknuim efndu þar t.d.
til fúndiahalda í verksmiðjuim
afllt frarn á haust 1969) Nauð-
syn þyklr því greindflega til
bera að senda þangað yfirvafld,
sem ekki lætur sér alflt fyrir
brjósti brenna.
„Trotskistar"
Árið 1970 hófst með óvenju
mdkilli aifihaffhasemi innanrikis-
ráðuneytisins: handtökum, hús-
rannsóknum o.s.frv. Meðal af-
reksiverika þess var eitt sem á-
stæða er til að geta: Lokaðvar
skrifstofum samibands grískra
komimúnista i Tékkóslóvaktfu
(Þeir eru um 10.000 talsins,
mestan part fflólttamenn síðan
1948-49), frekairi starfsemi þess
bönnuð og laigt hafld á sjóði
þess. Samtfiök þessi höfðu unn-
ið sér tvennt til ófoefligi: þau
höfðu fordæmt innrásina og
nedtað að affiurkalla þá for-
dæmingu, og auk þess höfðu
þau stutt fcirystu flokksins
heima í Grilklklandi í deilu
hennar við Kölijannis-klíkuna í
Moslkvu, sem situdtí er af sov-
ézkum stjómarvölduim.
U,m miðjan ménuðinn til-
kynnfii svo innanríkisráðuneyt-
ið, að flett hefðd verið ofán af
trotsfcista-saimtófcum og fior-
sipralkkar þeirra verið hand-
tokndr- Saimtök þessd, sem í
voru skv. tilkynndngunnd, eink-
um stúdentar og ungir verka-
menn, voru sögð hafa leitazt
við að miynda dedldir um allit
landið, þau hefðu stefint að
byltingu í Téfckósflóvaíkíu og
síðan útibreiðslu hennar fiifl
ainnarra allþýðulýðvelda.
FélagSskaipur sá, sem hér er
um að ræða, kailflaðd sig „filokk
byltingarsinnaðra sósíallisita“ og
hafði þegar látið á sér bæra á
árinu 1969. Hann virðist hafa
vaxið upp úr mijög lausflega
skipulögðuim hópum róttækra
vinstri manna sem starfandi
voru einkuim i Praig og Ostrava
sumarið 1968. Það. sem vitað
Bilak
er urn sitefirau hans, sýnir
reyndar, aö þetta voru eragir
rétttrúnaðarfirotsfcisitar, hefldur
höfðu þeir einniig orðið fyrir
áhrifium af ýmsum öðrum hug-
myndastraumum innan hinnar
rótttæku verklýðshreyfiingar, —
bæðd í vestri og austri. Eutfitt
er erin að dæma um, hvortað-
gerðir inraannfkisiráðuneytisins
hafa bundið endi á starfsemi
þessara saiirataka, en hvað sem
því líður, virðisit líklegt að
hugmyndum þeirra haidi áfram
að aukast fyfligi — þær eru hinn
eini grundvöllur, sem hægt er
að byggja á virka baráttu gegn
núverandd stjómarvöfldum. Efck-
ert svigrúm er leragur fyrirlög-
lega mótspyrnu, og hver sú
hreyfing, sem heyja vilfl bylt-
ingarbaráttu, verður að leggja
höfuðáherzlu á að tryggja sér
fyfl'gi verkalýðsstéttarinnar —
og það kreffst rraiklu róttækari
umbyltingarstefnuskrár en fram-
fylgt var árið 1968.
Nokikrum dögum eftir að
innanríkisráðuneytið gaf út áð-
umefndia tdlkynningu, birtist í
Rudé Právo löng grein um
glæpi trotslkista í Tékkóslóvaik-
íu. Grein þessd sver sdg rrajög
í ætt við síigildar sovézkar rit-
smtfðar áranna 1936-38 ogkemst
á köfiluim óhuignanlega langt
niður, t.d. stendur í henni að
íkveikjur hafí veirið óvenjulega
margar í Tókkóslóvakíu árin
1968-69 og hljóti trotskistar að
hafa verið þar að vedki. At-
hyglisverðast við hana er þó, að
talað er um skipulaigða starf-
semd trotskista þegar á árinu
1968, en fyrir því er tæpast
nokkur fótur — skipulögð sam-
tök á landsmœilikvarða urðu
að því er virðist elkfci tifl fyrr
en árið eftir, og þar á undan
var vart um annað að ræða
en e-k. leshringa. Þetta gæti
bent til þess, að einhverjir
hefðu huig á að flækja hina
róttækari taflsimenn endumýj-
u-narstefnunnar í hugsanfleg
mélaferli gegn trotskistum, en
á því heffur enn efcki orðið
neitt áfiramhald, og þar sem
trotskista er akíki getið í ýtar-
legu yfirfliti yfir gaignbylting-
aröflin í bréfi máðstjómar frá
3. febrúar, er úfilit fyrir að
miálið haffi verið svæft a.mi.k.
í bdfli.
Nidurstöður mið-
stjórnarfundarins
Upprunfulega hafði miðstjkSm-
arfundurinn verið boðaðurseint
í nóvemfl>er og átt að fjalla
um afnahagsmáfl, en su'ðan var
honum hvað eftir annað frest-
að, og þegar til kom, var
framlag hans til efnahagsmóla
lítið annað en að endurtaika
fyrri yfirlýsdngar um að horfið
skyldi aftur tiil strarags mdð-
stjómarvalds, og staðffesta op-
inberlaga það sem allir vissu
fyrirfiram: að í landinu væri
ríkjandi efnahagslegt neyðará-
stand. Þess utan var aðaflverk-
efni hans að halda áifiram
Kadar
hreinsuninm, sem hafiin var á
miðstjómarfundinum í sepbem-
ber s.l.
Utan Tékkóslóvaikíu hafa
menn vedtt miesta aifihygli sfltip-
un Strouigalls í emfoaetti for-
sœtisróðherra. Sumdr hafa
reyndar getið sér þess ti!, að
Strouigall hafii taipað á sfltiptun-
um (hann var áður yfirmaður
flokksdns í tðkknesku héruðun-
utra), en svo er efltid; við fyrra
embætti hans tekur dyggur
fyflígismaður hans, Josef Kem
pný, og auk þess verður emb-
ættið að ölllum Mkindum lagt
niður mjög bráðlega, bví að
nú hefiur verið hætt við að
skipta fflofcknum upp efftir saim^
bandslýðveldum.
Meira móli en emlbættisskipti
Strougals sfltipta þœr breyting-
ar, sem gérðar voru á forsæt-
isnefnd filofcksins. Úr henni
viku þeir þrír menn, sem edn-
dregnast hafa situtt Husálk:
Cemik fyrrv- fiorsætisráðherra,
Karei Polácek og Stefan Sad-
ovsiký. Hinir tveir síðamefndu
láta' einnig af störfum sem
forseti verkaiýðssambandsins og
formaður slóvaflrfslfca kornmún-
istafllokksins. 1 fOrsætisnefnd
koma í stað þeirra Antonín
Kapek, sem áður var getið,
Jo'sef Korcák, sem einnig vérð-
ur forsætisróðherra téfckneska
lýðveldisins (hann var óiþekkt-
ur rnaður fram að innrásinni,
en síðan hefur stjama hans
farið stöðugt hæflckandi) og
Jos'ef Lenárt, sem var fiorsaat-
isráðherra árin 1963-68 og
hröfckflaðdst frá vöfldum viðlít-
inn orðstír um sama leyti og
Novotný saigði af sér fiorseta-
euribætti. Hann tekur einnigvið
af Sadovský sem formaður sló-
vakíska kommúnistafiloikksins.
Sú breytinig er mesta áfalll serai
Husák hefur orðið fyrir, frá
bví að hann tók við völduim.
Eina von hans um að getaveitt
íhaldssamasta arminum éiri
hverja mótspymu byggðist á
því að hamn hefði að bafld sér
slóvakíska kommúnistafloitidnn
saimeinaðan. Meðan Sadovský
stjómaðd honum, gat hann
treyst á það, en með þeim Lén-
árt og Husák hefur hins vegar
lengi verið miikill fjandskapur.
Þegar hinn fynmeffndi hefiur
fest sig í sessi í Slóvakíu og
kornið sínum mönnum þar í
áhrifasitöður (fyrstu ráðstafan-
ir tifl þess voru -gerðar á
mdðstjómarfiundi slóvaltíslka
flofcksins, ndfckrum dögum eft-
ir fundinn í Praig), getur Hus-
ák því varria vænzt miltils
sbuðnirags þaðan.
Miðstjómarfundurinn samr
þykkti uppkast, sém forsætis-
nefnd hafði iátið gera að bréfi
til aillra meðlima fflokksins í
sambandi við þá hréinsun, sém
nú á að gera í röðum ó-
breyttra meðlima. Hún verður
framkvæmd með endumýjun
flofcksslrfrteina, sem venjuflega
er firaimlkvæm á 1-2 mónuðum
í lok hvers árs, en í þéttasinn
verður hún látin standa yfir
fram á mitt þetta ár. Fyrirmeéli
þau, sem bréfíð gefur, em að
vísu nofckuð svedgjanleg ogerf-
itt að ráða af þedm einuim sam-
an hve stórfeflld hrednsurtin
verður. Það lofar þó eifcki góðu,
að framikvæmd hennar verður
í höndum sérstakrar nefndar,
sem nær eingöngu er sfcipuð
hörðum fhaídsimönnum (Vasil
Bilafc er formiaður hennar). Ó-
staðfestar fréttir herrna að
reiknað sé með brottrekstri ca.
helmirags meðflima (Þeir eru
nú nærri hálf önnur miljón að
tölu). Á árinu 1971 er síðan
fyrirhugað að halda flokksbing,
og tifl þingkosninga vérður að
öllum ifkindum efnt á sama
ári — þremur árum síðar en
stjómarsflonáin segir till um.
Að þessu slepptu enu í bréf-
inu arfhygflisverðasitar þær „upp-
lýsiragar", sem bað gefur um
starfsemd gaigribyltingaraflanna
árið 1968. Það kemst að vísu
eragu nær skynsamllegri útsfliýr-
iragu en alllur mállflutnihgur
inrarásairríkjanna á sínum tilma
og flokksfforystunnar síðan
sumarið 1969, en nú er gengið
lengra en áður í að nafngréina
hin aradsöstfalísku öfl. Tafliað er
um brjár meginstoðir beirra:
hin fyrsta er „hópur endur-
skoðunarsdnna í fflofcksforyst-
unni“. en til hans eru taldir
Frantisék Krúgel, Josef Smr-
kovslký, Ota Sik, Josef Spacék
og Václav Slavtfk, og auk
þeirra Eduard Goldstúcker og
Václav Prchltfk hershöfðiragi,
þótt hvoruigur þedrra ætti saéti
í forsætisnefnd. (Athyglisvert
er að Duibcek er ekki tailinn
með — um hann er það eitt
Fraimhald á 7- síðu. \
)
i
l
I