Þjóðviljinn - 03.04.1970, Blaðsíða 5

Föstudaigur 3. apríl 1970 — ÞJÖÐVILJINN — SlÐA 5
bandarIskar
KONUR
í VÍGAMÓÐ
Bandarískar valkyrjur með kröfuspjöltl.
Sterk samtök hafa verið mynduð í Bandaríkjunum
til að vinna að bættri aðstöðu kvenna
á, var fjánmálasviðið. 75%
Bandaríska þjióðfélagið hefur
átt í erjum við stúdenta og
svarta hlébarða, og nú hefur
því bætzt nýr fjandmaður, ef
svo má að orði kveða, — banda-
rískar konur. Um briggja ára
skeið hafa konur úr ödlum
fýlkjum, frá Atlanzhafi til
Kyrrahafs, sameinazt í félög til
að berjast fyrir réttindum sín-
um og öðrum þjóðþrífiamállum.
Þessar skjaldmeyjar eru úr
öllum þjóðfólagsstéttum. Innan
vébanda kvennasamtaíka sem á
ensku nefnast National Organ-
isation of Women N. O. W.
starfa nú þúsundir virðulegra
mseðra jafnt sem umlbótasinn-
aðar háskól astúlkur. Samtök
þessi stofnaði Betty Frieden ár-
ið 1966, en hún er einkum kunn
fyrir hið snjalla rít sitt, Þjóð-
söguna um konuna, sem var að
miiklu leyti endursögð í útvarp-
inu hér á lamdi í vetur. Einnig
eru samtök, sem nefnast Frels-
isfylkinig kvenna, mijög vinsœ'l í
Baíidaríkjunutm. Þau greinast i
smserri einingar, og 50 slfkar
starfa um þessar mundir í New
York,,.35,.í San Francisco, 20 í
Chicagio og 25 í Boston.
Konumar hafa barízt á mörg-
um vígvöllum gegn mai’gskonar
ósvinnu, m.a. giegn brjóstahald-
ara, snyrtivorum og öðrum teg-
undum „fegurðar" sem tízku-
blöðin kalla svo, en bær hafa
ekki sízt barizt fyrir hinu rót-
gróna misrétti kynjanna á
flestum sviðum bjóðilífsins.
Réttindi í stað
rósa
Sl. vor réðust þær inn á sér-
staka sýningu, þar sem 800 trú-
lofaðar stúlkur voru saman-
komnar ásarnit meeðrum sínum
i þvi skyni að kynna sér,
hvernig ætti að byggja upd
gállalaust heimili. T>ær geröu
mikinn usla, þegar kosning
„Ungfrú Ameríku“ fór fram til
að mótmæila því sjónarmiði,
sem er mrjög ríkjandi í Banda-
ríkjunum, að konan sé umfram
allt kynferðisvera. Þær kiæddu
sig úr öllum fötum á fundi hjá
einum af forráðamönnum Play-
hoy, en á því riti hafa þær
megnustu fyrirlitningu, og á
mæöradaginn hópuðust þær
saman framan við Hvíta húsið
með kröfuspjöld, þar sem stóð
m.a.: — Við viljum réttindi en
ekki rósir, eða: — Qkkur er
haldin hátíð einn dag á ári,
aðra daga er troðið á réttindum
okkar.
Þær ganga hreint til verks og
eru hvergi smeykar, 30 saman
réðust þær inn í krá eina í Los
Angeles, þar sem konum var
meinaður aðgangur, brýndu
fyrir fófliki að noba ekki vörur
frá Colcate Palmolive, vegna
þess að það fyrirtæki reyndist
illa þeim konum, sem þar störf-
uðu. I okt. sl. rændu þær 25
ára gömlurn mianni, Davið
Goldstein, sem var í þann veg-
inn að hefja kláimritaútgáfu í
San Francisco. Hann kvað þó
þessa fyrirætlanir sínar hafa
verið í góðu skyni gerðar, því
að hann hefði ætlaö að nota á-
góftann af klámritaútgáfunni til
að koma á fót umibótasinnuðu
blaði. — En aillar mínar fyrir-
ætlanir urðu að engu. eftir
finnm tfma vairöhald hjá 25
konum. Ég var dauðhræddur
við þær, — sagði hann síðar
við blaðamann.
ötull fraimiganga skjaldmeyj-
anna er eíklki eina sönnun þess,
að ekki sé allt með felldu varð-
andi stöðu bandarislku konunn-
ar í þjóðfélaginu. Öánægja
hennar hefur brotizt út á ýmsa
lund. T.d. má taka að öfneyzla
áfengis verður æ meira vanda-
mál. Á móti hverjum þremur
karlmönnum er ein kona áfengis-
sjúkflingur, fyrir tiu árum voru
samsvarandii tölur 1:5.
Orsakanna þarf skamimt að
leita. E£tir ' því sem áhu.gi
kvenna á að bera hita og þunga
dagsins hefur aiulkizt, því ven-i
hefur aðsitaða þeirra í þjóðlfé-
laiginu orðið. Frumilierjamir,
sem gengu fram fyrir skjöldu
fyrstu ár aldarinnar, náðu þvi
mikilvæga takimarki þar sem
var kosnimgaréttur til handa
konurn. Upp frá því fóm kon-
ur að láta tiil sín taka á ýims-
um sviðurn þjóðlíffeins, og á
stríðsárunuim máttu þær sín
verulega í ýmsum greinum at-
vinnulífsins, En síðan varð aft-
urkippur. Eftir því sem taakni-
væðing varð meiri, þeim mun
minni þörf vairð fyrir konu-r í
verksmiðjum, og þær höfnuðu
flestar i náðarfaðmii heimálisins.
Hlutverk þeirra var að vera
mæður og ástkonur, hallda
heimilunum í horfi og gera
innkaup. Húsmóðirin var hin
dyggðum prýdda kona. Hún átti
að vera kærleiksirík, blíð og
ástúðleg. Næstum eina sviðið
sem hún gat látið tll sín taka
neyzluvamings í Bandarikjim-
um fer til kvenna og þær eiga
50% bandarískra hlutaibréfa.
En í öðrum greinum em ítök
þeirra næsta lítil. Tölumar tala
sínu málli. 1% bandiarískra
verkfræðinga eru konur, 2%
fraimkvæimdastjóira eru konur,
3% bandarískra löigfræðinga, og
7% lækna. 1 Sovétrikjunum
eru 70% lækna úr hlópi kvenna.
Og ástandið fer versnandi. Ár-
ið 1962 vom 53% stúdenta
stúlkur, en 42% stúdenta á
fyrsta ári. 30% þeirra, sem luku
háskólaprófi það ár voru kon-
ur, og aðeins 10% þeirra, sem
tóku doktorspróf voru konur.
Þetta er lægri MutfaMstala en
árið 1930. Það ár voru 40%
þeirra, sem luku háskólaprófi
úr hópi kvenna og 15% þeirra,
sem luku doktorsprófi. Enn-
fremur virðast bandariskar
konur hafa misst ölfl stjóm-
málaáhrif sl. 10 ár. Þær hafa
misst 50 þingsæti. Aðeins ein
kona er öldungadeildarþing-
rnaður, 10 konur eiiga sætd í
fúlltrúadeildinni, engin er í rik-
isstjórn Nixons. Eitt nýmæli
Nixons segir sína sögu, og er
smánairíegt fyrir bandarískar
konur. Það er í því fólgið, að
hann og ráðherrar hans hafa
skipað eiiginkonum sínum að
sitja ríkisráðsfund fjórum sinn-
úm á ári til þess að þær geti
séð, hvernig þetta genigur fyr-
ir sig.
Misrétti kynja og
kynþátta
Tékjur miðstéttatovenna em
mgög rýrar. Að meðaltalli hafa
hvítar bandarístoar konur 43%
lægri laun en hvítir karlmenn.
Blökkumenn eru jafnvel tals-
vert betur settir en hvitar toon-
ur, tekjur þeirra eru 25% hærri
að meðaltali. Misrétti kynjanna
er að verða alvarlegra vanda-
mál í Bandaríkjunum en más-
rétti kynþátta. Betty Frieden
segir: „Konur eru svo til ósýni-
legar í Bamdaríkjunum um
þessar mundir. Nýlega var
haldinn fundur um fóstureyð-
ingar i New York. Eina toonan,
sem þar var viðstödd, var ka-
þóOsk nunna“. Enda er það svo,
að karlmenn talka aililar átovarð-
anir sem snerta konur.
Það er etoki gersaimllega út í
hött að bera samae másrétti
kjmþáttanna annars vegar og
kynjanna hins vegar. Fyrir um
það bil 10 árum var það all-
gengt sjónarmið í Bandaríkjun-
um, að hvíti maðurinn væri
blöktoumannimum æðri, núna
virðast ýimisir gáfaðir þjóðfé-
laigsfrömuðir ólíta, að hinn lif-
fræðilegi mismunur á körlum
og konum skeri úr um það, að
karflmiaðurinn sé konunni æðri.
Jafnvel kunnur sálfræðingur
við Harvard háskóla, Elriik Erik-
son, hefur stoýrgrednt konuna
á þann veg, „að hún beini kröft-
urn sínum inn á við, búi í hag-
inn fyrir þann mann, sem hún
hefur valið sér.“
Kvenréttindalkonur ledta ým-
issa orsaka fyrir þessum út-
breiddu skoðunum, .og m.a. teil'ja
þær Sigmund Freud, sálkönn-
uðinn fræga, ábyrgian fyrir
þeim aö ýmsu leyti, en eihnig
hin áhrifamitolu fjölmiðilunar-
tæki' í Bandárilkounuim, sem
predikia mdsrétti kynjanna leynt
og ljóst.
Betty Frieden segir: „Kven-
hetjur er etoki lengur að finna
í venjullegum stoáldsögum og
sjónvarpsiþáttum. Konum er þar
lýst, sem kynferðisveruim.
heilálausum heimilisenglum,
sem taka til drasl og nostra við
sjálfar sig. Þær eru mamma
hans Jimma og konan hans
Jóns, og muna alltaf eftir því
að kyssa eiginmenn sína og
böm, áður en þau fara út á vit
ævintýranna, sem bíða þeirra.
ímynd þessarar „sönnu konu“
greypist inn í hugi bandarískra
kvenna, svo að bser vilja etoki
drepa sig úr dróma, vilja ekki
vera annað en mamma hans
Jimraa og heimilisengiill".
Bandarísk lög endurspegla
hugsunairlháttinn. „Vemdarlög-
in“ meina konum aðgang að á-
kveðnum krám, séu þær ekki í
fylgd með karlmönnum, fækka
vinnustundafjölda þeirra og
gefa ákveðin fyrirmeeli um
vinnu „við kvenna hæfi“.
Hjónabandsilöggjöfin hefur að
geyma ýmis furðuileg átovæði.
Saimtovæmt henni hefur karl-
maðurinn rétt til þess að
nauðga konu sinni, en kona á
málsókn yfir höfði sér, ef hún
rætoir ekki hjónafoandssikyldur
sínar. í fjölmörgum ríkjum er
persónulegur eignaréttur giftra
kvenna mjög takmairkaður. í
öllum ríkjum em rnjög ströng
fyrirmæfli, sem banna fóstur-
eyðingar.
Kvennréttindasamtökin eiga
bví verto að vinna. Þau eiga í
höggi við afturhald í atvinnu-
málum og fjármálum, stjóm-
málum og félagsmálum. N.O.W
krefst í fyrsta lagi aukinna
réttinda til handa konum.
Kröfur samtaikanna em í gróf-
'm dráttum:
a) — Stjómarskrárbreytingar,
sem tryggi persónulegt jafn-
rétti kvenna.
b) — Konan öðflizt fufllltoom-
ið jafnrétti á við karlmanninn
í atvinnulífinu.
c) — Gerðar verði margar
vöggustoffur og bamaheimilli.
d) — Konum verði tryggt
sjálfræði.
Afralkstur erfiðisdns er þegar
orðinn dálítill, Mikið hefur ver-
ið reist af vöggustofum og
bamaheimilum, Kaflifomíurfki
hefur dregið úr banni gegn
fóstureyðingum, og Washing-
ríki sömuleiðis. I New York
Times em ekki Iengur sérstak-
ir auglýsingadálkar fyirir konur
í leit að aitvinnu, og þanndg
mætti lengi telja.
Mikilvægasta
málefni aldarinnar
En við ramrnan reip er að
draga, og það er ef til ttflfl erf-
iðast að fá fconur til liðs. Þær
em hræddar. „Misrétti hefur
verið við lýði í hundrað manns-
aldra“, segir Betty Frieden, og
við máum það éktoi af roeð
heilaþvotti á ednu ári. Sumar
konur segja, að þær sækist etofld
eftir jafnrétti, þær ógni lífs-
hamingju sinnar með því“. Hér
sem annars staðar ræður karí-
maðuirinn. Mangar óánægðar
konur toama einu sdnni á fund
hjá samitökunum, en hætta þvi,
ef miönnum þeirra er iflla við
það.
Kvenréttindasamtökin em af
ýrnsuim toga spunnin. Innan
þeirra vébanda starfa umbóta-
menn og byltingamenn. Kon-
umar í N.O.W. vilja vinna að
því að bæta kerfið hægt og bít-
andi, og áilffta kvenréttindabar-
áittuna nægiflegt viðfa.ngsefni.
En slkjaldmeyjamar í Frelsis-
hreyfingu tovenna berjast á
ffleiri vfgvöflllum. Þær em yf-
irleitt afar róttæfoar og heyja
aflþjóðflegt stríð.
Stefnumáll þeiirra er í stuttu
máli svolhljóðandi:
1) — Að fóstureyðingar verði
leyfðar, þannig að konor Iosni
úr kynferðisflegri þrælkun.
2) — Að háð verði bylting
gegn einræði karía, sem hafa
stjóm samfélaigsdns með hönd-
um.
3) — Að koma á fót póflitíslk-
um samtölkium tovenna úr öllum
stéttum.
Stúlifoumar í þessuro sa'mtök-
Betty Frieden
um em sýnu hersfoárri en
þær, sem N.O.W. teilur. Flestar
hafa þær gen-gið úr stúdenta-
samtökunum, vegna þess að
þau börðust ekki nægilega mdk-
ið fyrir málstað kvenþjóðarinn-
ar. Félagi í þessuim samitökuim
saigðd nýlega við blaðamann
franska vikubflaðsins Le Nouvel
Observatcur: „Karlmenn end-
urtaka bað sífellt við okkur að
við séum frjálsar, frjálsar að
bví að giftast róttækum mönn-
um, afla upp frelsuð böm, þvo
frelsaðar bleyjur, búa til frels-
aðan mat, og ef við viljum
betta ekki, er okkur brigzlað
um skort á frélsisihugsjón.“
Ýmsar öfgakenningar halfa
komið firam, svo sem að út-
rýma beri karlmanninum, en
gervifrjóvgun muni tryggjavið-
gang mannflcyns og annað í
beim dúr. Þessar og þvfflflkar
kenningar verða vart kvenrétt-
indunum til framdráttar, en
samt haffa þær átt sinn þátt í
því. að N.O.W. haflur styrkt að-
stöðu sína, því að kröffur þeirra
saimtaka virðast einkar hófstillt-
ar og réttmœbar á borð við
þessd óslköp. Fjöldi mætra
manna er óðum að gera sér
girein fyrir því, að hér er um
nauðsynleg þjóðþrifamál að
ræða. og gagnmerlkur banda-
rísfour ritstjóri lét nýlega þessi
orð falla: „Ég hef verið að hug-
Ieiða, hvort bylting kvenna sé
elklki mifldlvægasta méll aldar-
innair."
Beittasta vopnið
Þetta er hreint ékfld svoffar-
stætt. Pifllan hefur þeigar ger-
breytt aflllri aðstöðu kvenna í
fjölmörgum löndum. Ef þær
eru ekki lenigur neyddar tdfl. að
standa í bamed'gnum háflfa æv-
ina, þurfa þær að leita á önn-
ur mið. „Bylting oikkar á sér
ékfcert fordæmi, — segir Betty
Frieden. Kommúnistísfc bylting
freflsar ekki endilega kvenfóllk-
ið, en oklkar bylting hefur í för
með sér breytingar á hjónar
böndum, fjölskyldulífi, á húsa-
kynnum, borgum, listum, vís-
indum . . . „En ef til vill mun
hún fyrst og fremst breyta
kairlmanndnum og hugsunar-
hætti hans. Meirihluti fcarí-
manna í Bandaríkjunum leita
sér að eiginkonum, sem er lilk-
legar til þess að halda sig við
heimilisarininn og beina kröft-
um sfnum inn á við, — að
þeim. Bandarisflcur sáflfræðing-
ur, Sylvia Harbmian, segir um
þetta: „Karlmaiðúrinn er
hræddur um afstöðu sína, og
hann er hræddur um, að hann
geti elkki atfflað heimiflinu nægi-
legra tekna. Offt ekur hann
leiigubíl að næturíagi til að
drýgja tekjurnar, eða vinnur
verkamannavinnu.“
Betty Frieden telur að ung-
ir menn hatfi þegar breytzt.
Hún segir: „Ungir menn hafa
sfldlið, að þeir þurffa elkki að
vera rudtíaflegir harðstjórar til
þess að hallda í karflmennsíkuna.
Þeir geta verið foairíimannilegir
þótt þeir láti sér vaxa sítt hár
og gangi í kjóflum. Og þeir gera
sér grein fyrir því, að það er
hægt að rffa niður þú múr-
veggi, sem sfldlja að karla og
konur og slkapa á rústum
þeirra gagnkvæman skilning,
nýtt og betra líf“.
Fraimlhald f 7. síðu.