Þjóðviljinn - 05.08.1970, Blaðsíða 7

MiðvEkiudagur 5. ágóst 1970 — ÞJÓÐVTLJINTí — SÍÐA 'J
Tortryggni, þegar fyrst var
skýrt frá, tígrisdýrabúrunum'
Rætt var um fangaeyna Con
Son í útvarps- og sjónvárps-
dagskrá um Víetnam- styrj-
öldina í Danmörku 24. apríl
1967. Sænski rithöfundurinn
Sara Lidman var þá spurð
um þær upplýisiwgar, sem
hún skýrði firá í bók sinni
„Samtöl í Hanoi“ Hún nefn-
ir ekki eyna Con Son heldur
notar gamla franska nafn
eyjarinnar Poulo-Condore.
Hér fer á eftir úrdráttur úr
þessari dagskrá, þar sem
Sara Lidman svarar spurn-
ingum Eriks Kragh general-
majors og þingmanns dansika
íhaldsflokksins.
Erik Kragh: Frásögn yðar
er þá byggð á því sem þér
hafið lesið og þér bafið heyrt
menn, sem verið hafa í Suð-
ur-Víetnam, segja?
Sara Lidman: Og sem hafa
verið fangar.
Erik Kragh: Fanigar, já,
hvernig ætlið þér þá að sam-
ræma þetta þeirri staðreynd,
að hið sannferðuga blað Lom-
don Times skýrði frá þvi
hinn 4. apríl í ár að Alþjóð-
lega Rauða kross nefndin
hefði heimsótt allar fangabúð-
ir í Suður-Víetnam, talað
einslega við fangana og talið
kjör þeirra yfirleitt fullnægj-
andi. En Alþjóðlega Rauða
kross nefndin fær ekki að
koma til Norður-Víetnams.
Sara Lidman: Þessu get ég
ekki svarað, enda hef ég ekki
lesið þessa frásögn, Ég vil
einungis spyrja hvort sú
Rauða kross nefnd, sem gaf
þessa skýrslu, hafi verið í
Pöulo-Condore, eynni fyrir
sunnan Víetnam.
Erik Kragh: Samtovæmt
London Times heimsótti
nefndin aliar fangalbúðimar. En
ég vil gjaman spyrja yður
hvort yður er bunnugt um að
Bandaríkjamenn hafa engar
fangabúðir. Bandarikjamenn
afhenda yfirvöldum Suður-
Víetnams alla fanga, en ákæra
yðar beinist gegn Bandarikja-
mönnum.
Sara Lidman: Þetta hef
ég einnig sagt. Þessir menn
hafa aldrei haldið því fram
að Bandaríkjamenn hafi
pyndað þá. Þeir halda bví
einungis fram að Bandaríkja-
menn hafi verið viðstaddir
pyndingamar Og það hafa
birzt greinar í bandariskum
blöðum, sem benda til þess
að sitt hvað sé hæft í þessu.
Anderson frá Teinnessee, sem
féllst á að koma með eftir að
hafa heyrt um sögu stúdents-
ins.
Þegar við tamim til eyjar-
innar, sem er 225 km fyrir suð-
austan Saigon (þetta er mjög
fallegur staður og vinsæll
hvíldar- og baðstaður fyrir
Bandaríkjamenn), fengum við
skýrslu um Con Son. Hún var
undirrituð af Frank „Red“
Waltan, sem er foringi hinnar
opinberu öryggisstjómar og því
ráðgjafi Víetnama í öllum mál-
um, sem snerta lögreglu og
fangelsi. I skýrslunní stóð:
1) Betrunarhúsið í Con Son
er stærsta betrunarstöð Víet-
nams. Frakkar byggðu það árið
1802 sem fanganýlendu og var
það lengi kallað „Djöflaey“.
Þetta nafn loðir enn við fang-
elsið, þótt því sé nú stjómað
samkvæmt öllum nútímakröf-
um.
2) Nú er betrunarhúsið notað
til að hýsa forfierta kommún-
istíska glæpamenn og venjulega
glæpamenn, sem dæmdir hafa
verið fyrir mjög alvarlega
glæpi.
3) Hinn 1. júni 1970 voru
9916 fangar í betrunamýlend-
onni í Con Son. Þar eru sjö
betrunarbúðir, sem taka 9750
fanga. Af þeim föngum, sem nú
em í fangelsinu eru tvö þúsund
ekki taldir mjög hættulegir og
fá að búa fyrir utan búðimar
í n.k. einkahúsum, þar sem
eftirlitið er minna. Þessir fang-
ar fá að rækta sína eigin fæðu
og fá sér vinnu, en þeir verða
þó að vera undir eftirliti.
4) í Con Son er læknir,
og bólusetur hann fangana ár-
lega gogn kóleru og bólusótt
með aðstoð sérmenntaðra íanga.
Haiflt er eftirfit með því hvort
fangar hafi berkla. Tannlæktt-
ingar eru komnar undir heim-
sólkn bandarískra tannlækna og
víetnamskra herskipa.
5) Fangamir vinna við ým-
is konar störf, meðal ann-
ars tréskurð, flísaigerð, kvikfjár-
rækt, hænsnarætet og hann-
yrðir. Fangar taka einnig þátt
í almennri kennslu. Þeir rækta
hrísgrjón, papaya, kókoshnetur
og grænmeti og veiða fisk, og
bætist þetta við fæðu þeirra.
6) Allir fangar, sem búa fyrir
utan búðirnar, og 75 af hundr-
aði þeirra, sem eru í búðunum
fá leyfi til áð synda, taka á
móti pósti, borða í borðsölum og
stunda sémám undir eftirliti.
Rikisstjómin leyfir sérstaklega
völdum föngum að fá heimsókn
með vistaskipinu, sem kemur
mánaðarlega til eyjarinnar.
7) Við ströndina hafa verið
byggð 30 hús, sem rúma sam-
tals 300 fanga, og dveljast fang-
ar 120 daga í þessari nýlendu
áður en þeir eru látnir lausir.
8) Nefnd Alþjóða rauða
krossins hefur eftirlit með
fangelsinu með stuttu millíbili.
t skýrslum hennar hefur yfir-
leitt verið farið mjög lofsam-
legum orðum um aðbúnað fang-
anna.
9) Samkvæmt fangelsisráð-
gjöíium með margra ára reynslu
frá Bandaríkjunum er Con Son
engdn „Djöflaey“, heldur þvert
á rnöti betrunarstofnun, sem
hægt er að telja til betra flotoks
en ýmis fangelsi í Bandaríkj-
unum.
Reiður Bandaríkja-
maður
Ég hélt áfram að buigsa um
orð stúdenfsins, jafnvel meðan
ég las þetta plagg. Ég hafði
mikinn hug á þvi að finna búr-
in. Við gengum á land um tíu
leytið og hittum Walton og Ve
ofursta, fangelsinstjórann, sem
bar base-ball húfu með áletr-
uninni „Commandant“ og hafði
í hendi stuttan leðurstaf, sem
hann var greinilega mjög virk-
ur að. Við drukkum kaffi, en
ég gat ekki gleymt stúdentin-
um og kortinu. Skyndilega
fundust mér þessar glaðværu
samræður algerlega fáránlogar.
Ég’sagði upp úr þurru: „Væri
það unnt að fá að tala við
einstaka fanga?
„Hvers vegna? Jú auðvitað",
sagði ofurstinn og brosti.
„Við höfum hér lista ytfir
menn, sem við vildum gjaman
ná tali atf‘, sagði ég.
Andlit ofurstans mykvaðist,
þegar hann leit á listann.
„Þér verðið að hafa leyfi frá
innanríkisráðuneytinu til að fá
að tala við fanga, sem eru
undir sérstöku eftirliti“, sagði
hann. „Þér getið etoki gengið
hér inn og hitt hvem sem er.
Þetta er fangelsi“.
„Við erum komnir hingað til
að rannsaka allar hliðar á að-
Stoð Bandaríkjanna við Víet-
nam, og vildum gjarnan fá
eins góða yfirsýn og unnt er“,
sngði Hawkins. „E!f til vill gæt-
uð þér sent skeyti til innan-
ríkisráðuneytisins og beðið um
sérstaikt leyfi“.
Frank Walton reiddist: „Við
héldum ekki að það væri neitt
á bak við þessa heimsókn. Ef
þér vilduð sjá fanga undir sér-
stöku eftirliti, hefðuð þér ótt
að skýra okkur frá því fyrst.
Þetta er lúalegt athæfi.
Ve ofursti fór að tala víet-
nömsku og sagði okkur með
aðstoð túlks: „Ég sendi innan-
rítoisráðuneytinu skeyti, en bað
getur ekld gefið svar fyrr en
kl. 11, þogar þér eigið að fara
aftur til Saigon".
„Við getum verið hér nókkr-
um mínútum lengur“ sagði
Hawkins. „Kannski miættum
við fá að sjá fangelsisbygginig-
amar nú. Hafiið þér kort yfiir
búðimar?“
„Ég er hræddur um að við
r höfium ekkert kort“, sagði Ve
ofursti. Þegar hann var spurð-
1 ur nánar, sagði hann að búðim-
ar væru svo smáar og eyjan
svo stór að búðimar yrðu mjög
litlar á korti af eynni. En áður
en túlkurinn hafði lokið við
að þýða orð hans, greip Wal-
ton inn í samtaiið og sagði
að bannað væri að gera slík
kort af öryggisástæðum. „Viet-
congmenn gætu náð í það og
komið til að leysa fangana úr
haldi'*.
Við urðum nú að fara af stað
ef við áttum að geta fylgt á-
ætlun okkair.
Minjagripir
Við komumst seinna að því, að
Walton hafði óður verið hátt-
settur lögreglulDoringi í Los An-
géles og verið um stundarsaik-
ir yfirmaður lögreglunnar í
Watts-hverfinu, þa,r sem kyn-
þáttaóeirðimar urðu árið 1965.
Hann stakk nú upp á því að
yfir fangana.
við fæmm til íþróttaivöruverzl-
unar, sem var handan götunn-
ar. „Það fást mjög stoemmtileg-
ir hlutir þair, til að mynda leð-
urstafiir eins og Ve ofursti hef-
ur. Það væri mjög skemmtilegt
fyrir ykkur að hafa minjagripi
með ýtokur þegar þdð íarið til
Bandaríkjanna“. En Hawkins
stóð uppi í hárinu á honum,
sem betur fór: „Ég vil sjá búð-
imar“. Síðan ótoum við um búð-
imar í þremur jeppum og töl-
uðum við fangana með aðstoð
hins opinbera túlks. Enginn
hafði tekið efitdr því enn að
Don talaðd víetnömsku. Þegar
við fengum svör edns og „Já,
við fiáum nióg að borða“ og „Já,
við fáum meðul á hverjum
degi“ sagði Don okltour síðar að
svörin hefðu ekki alltaf verið
eins og otokur var sagt. Ednn
fangi sagði við hann: „Ég er
pólitístour fangi firá stjómartíð
Diems. Ég veit atoiki hvenær mér
verður hleypt út. Ég hef alldrei
komið fyrir neinn dómstód ..
Allt í ednu kom fiangavörður í
ljós og fanginn hélt ófram:
,,A3it er gott hér, það er ekki
ein9 og á meginlandinu, en við
höfum nóg að borða, og fólkið
er vingjamlegt“. Eftir þetta at-
vik reyndu fangaverðimir og Ve
ofursti mdkdð til að ballda Don
burt frá föngunum.
Don og Hawkins fóru og töl-
uðu við fanga ásamt fiangaverði.
Don saigði síðan frá samtaldnu:
„Hvaðan ertu?“
„Ben Tre“.
„Hvenær varstu tetoinn fiast-
ur?“
„Fyrir tíu ámm“.
„Hvers vegna varstu settur í
fangelsi?"
„Ég er pólitíslkur fan,gi“.
„En af hvaða sérstaikri á-
stajðu?“
„Yfirvöld héraðsins létu fiang-
clsa mig“.
„Þú varst tekinn fastur af því
að þú ert svikari“, greip fanga-
vörðurinn fram í.
„Ég var tefcinn fastur af því
að ég er svikari", át fianginn
eftir honum.
Annað stoipti hittum við fanga
som vissi ekki hvers vegna
hann var handtekdnn.
„Þú hélzt á handsiprengju og
ætlaðir að drepa menn. Er það
ekki satt?“ hrópaði Ve ofiui'sti.
„Ég hélt á handsprengju og
ætlaðd að drepa menn“, sagði
fangdnn.
Búrin voru á liolktuiðu
svæði, sem var falið á snjall-
an hátt Það var auðvelt að
telja hverjum sem var trú um
að hliðið leiddi aðeins til nýs
afigirts svæðis eins og þess sem
við vorum þegar staddir á. Ve
ofursti gerði það sem bann gat
til að fá oitokur tíl að trúa því.
Hefðuim við farið þá leið sem
hann stakk upp á hefðum við
aidrei fundið þetta leynisvæði.
Inni á svæðinu voru margar
hálfhrundar byggingar edns og
stúdentinn hafði lýst fyrir otok-
ur. I miðjunni voru tvær lang-
ar byggingar með jémslegnum
hurðum og gægjugötum og stiga
u,pp á aðra hæð. Við gengum
upp stigann og vorum þá stadd-
ir í löngiu og sitouggalegu her-
bergi. Báðum megin við okk-
ur voru n.k. lausabrýr og á
gólfinu sitt hvoru megin við
brýmar voru grindur. Ég var
mjög ánægður með að hafa
fundið tfgrisbúrin en um leið
var ég skelfdur og hræddur.
Ödaiunninn var hræðilegur,
jafnvel þegar við stóðum í dyr-
unum, Háiin varð enn verri
þegair við gengum lengra og
hortfðum niður í búrin. Ve otf-
ursti, Walton og hinir komu
á eftir okltour. Qfurstarnir voru
kyriliega þöglir og gripu aðeins
situndum inn í kvartanir fang-
annai, þeigar við töluðum við þá,
með aðstoð Dons. Fyrst var
dauðaþögn í herberginu, sem
við toomurn í. Svo sagði Don
þremur föngum í búrinu fyrir
neðan oitotour hverjir við vær-
um, og firéttin gekk frá búri
til búrs. í hverju herbergi
murni hafa verið um 60 til 70
búr, og í hverri byggingu munu
hafa verið um 250 til 300 fang-
ar. Hver kletfi var lítii sitedn-
þró með fötu í stað salemis, og
var hver þró hálfur annar meitri
á annan veg og þrír metrar
á hinn veg. Fangamir byrjuðu
að æpa, þegar þeir heyrðu
hverjir við vorum: „Við erum
þyrstir, við erum hungraðir, við
erum barðdr“. Maður einn rétti
upp höndina. Það vantaði á
hana þrjá fingur. „Það voru
sitoamir aff mér fimgumir, þeigar
ég var tekinn fastur“ sagðd
hann við Don. Enginn gat stað-
ið upp. Þeár sögðu Don að þang-
að til fiáum dögum áður hefðu
þeir stöðugt verið hlektojaðir við
stöng í öðrum enda búrsins.
Uppi á hverjum klefa var tré-
fata með kalki. Don spurði til
hvers þær væru. Ve ofuirsti
svaraði filjótt: „Þær era tffl þess
að kalika veggina". En fiangam-
ir fóru alir að hropa. „Hvað
eru þeir að segja?“ spurðd ég.
„Þeár segja að kalldnu sé hellt
yfir þá, þegar þeir biðja um
mat“, sagði Don.
Allir fangamir í fyrsifcu húr-
unum, sem við toomum til, voru
karfmenn. „En það eru önnur
búr, þið verðið eánnig að sjá
þau. Það eru búr með konuim.
Við getum heyrt þær æpa, og
þær eru alveg í grenndinni“.
hrópuðu fangamir til Dons. Við
fundum þær í næstu byggingu.
Þar voru fileiri konur en karfar.
Þær voru á öllum aldri, frá 15
ára gamalli stúltou til sjötugr-
ar konu, sem nú var næstum
blind. Eins og karlmenndmir
þjáðust allar konumar af berW-
um og húðsjúkdómum og þær
voru með opin sár.
Don spurði átján ára gamla
stúlltou, hvers vegna hún væri
þar. „Ég tók þátt í kröfugöngu
um frið. Ég er ekki kommún-
isti. ég er ekki einu sinni stúd-
ent. Ég er vertoakona. Ég hef
engan áhuga á stjómmélum en
ég vil frið.“ Fangavorðurinn
sem stóð við hlið Dons sagði
við hana: „Viltu heilsa fánan-
um“. Hún hló. „Aldrei. Ég vil
ekki heilsa þeim flána, sem er
eins og tákn um aUt það sem
þdð hafið gert mér.“ „Þá ert
þú kommúnisti, og það ættí að
drepa þig“, sagði fangavörður-
inn.
Don sagði okkur síðar firá því
að margar stúltoumar hetfðu
verið frá virtustu stoólum Sai-
gon-borgar — Gia Long, Ma-
dame Curie og öðrum.
Við vorum skelfdir, áhyggju-
frillir og reiðir, þegar við yfir-
gófum búrin. Þegar við komum
út ræddum við við Walton.
„Þið hafið engan rétt til að
bdanda yktour í mólefni Víet-
nairns", sagði hann. „Þið eruð
toomnir hinigað til þess að setja
á svið hneýksli. Þið eruð gestir
Ves ofursta hér. Það er etolci
ætlunin að þið farið að reka
nefið í mól sem ytotour tooma
ekkd við“.
„En þetta er þó hlutverk
okkar“ sagði Haiwkins. „Banda-
rfkjamenn veita allmitoinn styrk
til þessara fangelsa. Við viljum
ganga úr stougga um að þessi
styrkur sé notaður á mannúð-
legan hátt. Nokikrir Bandaríkja-
rnenn era fangar í Norður-Víet-
nam. Ég vona að þedr sæti etoki
sörnu meðferð og ég hef séð
einmitt hér.“
„Þér leggið dóm á fiangelsd,
sem í era 10.000 fiangar, eftír
því hvemig farið er meö fjög-
ur eða fimm hundruð. Þetta
fiangelsi er f sajma fflókki og
riiöirg fiangelsi í okkar eigin
landi“.
„Þessir fiamgiar eru mjög vond-
ir menn“ sagði Ve ofursti.
„Þeir vilja etoki hedlsa fán-
anum, Þoir vilja ekki ednu sinni
hedsa bandariska fiánanum“.
Daiginn eftír voram við nRir
á ledð tíl Bandaríkjanna. Ég var
mjög æsitur yfir þvtf sem ég
hatfði fundið, en samferðamenn
míndr í filugvélinni virtust ekki
hafa mdfcinn áhuga á þvf. Ég
sfcrifiaði skýrslu um málið til
Hawkdns og hélt að hún myndi
verða fielld inn í hina opinbera
skýrslu. En hún var siamin f
miklum filýti á ednni hélgi og
búin til prentunar. Ég náðd þó
í eitt eintak áður en hún
var getfin út. Ég trúði ekki mín-
um eigiin augum. Skýrslan var
70 bls. að lengd en um Con
Son voru aöeffns átta Hnur.
Hawkdns og Anderson höfðu
grednilega gefið allt upp á bát-
inn. Báðir hafa síðan gert sínar
ei'gin skýnslur um bað sem þeir
sáu. Því að í hinni opinberu
skýrslu var ekki eitt orð um
„tígrisbúrin” í Con Son.
Það var skemmtun fangavarðaxma að hella kalki úr þessari fötu
1