Þjóðviljinn - 15.08.1970, Blaðsíða 7

Ijautgardiaigur 15. á©úsit 1070 — ÞiJÖÐVTmNN — SlÐA 'J
Churchill var misheppnaður
Þegar befur verið skriíað
meira um Winston Chux-
chill en góðu hófi gegnir. Skrif
um fræga menn breytast eft-
ir vissum lögmálum, sem eru
fyrst og fremst háð tíma.
fyrstar koma hetju- og helgi-
sögur, þar næst óþægilegar og
niðrandi upplýsingar frá þeim
af samtímamönnum stórmenn-
isins, sem eru þreyttir á hale- ,
lújadýrðinni — að lokum
koma svo tilraunir til hlutlægs
mats.
Nýlega er komin út merk
Churchillbók í Englandi eftir
Robert Rhodes James: „Chur-
chill — a study in failure“
Höfundur kemst að þeirri nið-
urstöðu fyrst og fremst, að það
sem merkilegast sé við 55 ára
stjómmálaferil Churchills sé
það, að hann var í raun og
veru misheppnaður. Þótt Chur-
chill tæki snemma þátt í ensk-
um stjómmálum (hann varð
þingmaður 26 ára gamall ár-
ið 1900), má vel halda þvi '
fram með fullum rétti, að
hann hafí fæðzt nokkrum ár-
um — eða öldum — of seint.
Stórveldistímar Elisabetar og
Viktoríu hefðu hæft betur
hugsunarhætti Churchills en
tuittugasta öldin öld baráttu
fyrir lýðræði sem hann skildi
ekki, og var andvigur, að svo
miklu leyti sem hann skildi
hana.
Ihaldssemi hang var einlæg og
upprunaleg í þeim mæli,
að aðrir leiðtogar íhaidsmanna
gátu ekki felit sig við hana.
í lýsingu Rhodes James á
fyrstu 40 árum póiitísks fer-
ils Churchills koma nokkur
einkenni mjög skýrt fram.
Meðal annarg hinn furðulegi
skortur hans á félagslegum
skilningi, greinileg og oft allt
að þvi bamaleg tilhneiging
hans til afdrifaríkra aðgerða
í anda rómantísks skilnings á
hlutverki Stóra-Bretlands í
heiminum.
Churchill velti aldrei fyrir
sér hinu brezba samfélagi,
honum var það eðlilegt eins
og sjálf náittúran. Þegar hann
var þingmaður Frjálslynda
flokksins fékkst hann við
bokmenntir
Churchill sem riddari af sokkabandsorðunni.
enska félagsmálalöggjöf, en
framlag hans miðaði að því
fyrst og fremst að viðhaldia
þeirri félagslegri skipan mála
sem þegar var til. í ræða og
riti það hann oft um harðsvír-
aða stefnu gegn verkfalls-
mönnum og öðrum „óróasinn-
um“ án þess að gefa til kynna
neinn skilnin^ á þeirri félaigs-
legu neyð sem lá að baki á-
tökunum, og hann hafði enga
samúð með hinum milda her
atvinnuleysingja í landinu.
Þessi félaigsleigi vanþroski
ChurchiUs varð forsendia
allt að því fáránlegrar and-
stöðu hans við Verkamanna-
flokkinn brezka og kommún-
ismann. Árið 1919 gerði þessi
vanþroski Chuxchill að tals-
mannj hinnar gæfulausu íhlut-
unar í Rússlandi, og siðar
leiddi hann til einkennilegs
hatursáróðurs gegn Verka-
mannaflokknum. Meira að
segja notaði bann í kosninga-
baráttunni árið 1945 óspart
Gestapo Hitlers til að lýsa
þeim aðstæðum sem hlytu að
verða á Englandi ef að Attlee,
sá meinleysisfugl, kæmist
til valda (sem hann og gerði).
Menn þekkja og vel til til-
hneigingar Churchills til að
sýsla með herstjórn. Þegar
hann var flotamálaráðherra á
heimsstyrjaldarárunum fyrri
stóð hann fyrir hinu misheppn-
aða ævintýri á Gallipoliskaga,
Og í heimsstyrjöMinni síðari
endurték sú saga sig með öðru
misiheppnuðu Grikklandisævin-
týri árið 1941.
Þegar við þetta allt bætist,
að Churchill reyndist einnig
mjög slakur fjármálaráðherra
á árunum 1924-’29 (jafnvel
einlægustu aðdáendur hans
eru mjög gagnrýnir á þetta
tímaskeið ævi hans), þá er
ekki nema eðlilegt að menn
haldi því fram, að mest áber-
andj eiginleiki Churchiljs hafi
verið sá. að lifa af pólitiska
ósigra sem hefðu riðið öðrum
að fullu.
Hefði Churchill dáið árið
1935 hefði pólitísk saga bans
orðið harmleikur. En það gerði
hann ekki, og einmitt á þess-
um áratug urðu breytingar,
sem lyftu aftur undir hann.
Ekki vegna þess að hann hefði
lagað sig að samtíð sinni, held-
ur vegna þess að samtíðin
hafði allt x einu lagað sig að
honum.
Snemma á fjórða áratugn-
um mælti Churchill með ein-
beittri stefnu gegn Hitlers-
Þýzkalandi. Hann hafði ekki
neina samúð með fasismanum
sem slíkum, en dró enga dul
á það, að á Spáni t.a.m. kysi
hann heldur Franeo en komm-
únisma — af tvennu illu. Hann
var fyrstur brezkra stjóm-
málamanna til að skilja að
ekki var unnt að komast að
skynsamlegu samkomulagi við
Hitler, og hann komst manna j
bezt að skýrum niðurstöðum j
í þeim efnum.
★
Aþessum tíma og á stríðsár-
unum þróuðusit atburðir
mjög í anda Churchills og
svar hans við kröfum tímans
lá reiðubúið í skilningi hans
á sögu og samfélagi — sem
annars var úreltur.
Þvi Churchill hafði frá
fyrstu tíð verið rómantiskur
maður, sem hafði sterkan
smekk fyrir öillu því sem var
stórbrotið, litríkt, dramatískt,
fyrir hetjuskap. Skoðun hans
á Stóra-Bretlandi var í anda
Viktoríutimans, einskorðað ör-
lagatrú á sérstötou hlutverki
útvalinnax þjóðar.
Þessi einfalda mynd varð á
striðsárunum að veruleika, svo
langt sem hún náði. Heimurinn
steig nokfcur sbref aftur á bak
og komst á það stig að skiln-
ingur Churchills varð aftur
gjaldgengur — hin einfalda
heimsmynd í svörtu og hvítu
varð að nauðsyn í baráttu
þjóðarinnar fyrir tilveru sinni.
Enginn neitar því, að Chur-
chill var meiriháttar maður.
ekki heldur þeir sem gagnrýna
hann sem mest. En svo virð-
ist sem mikilleiki af hans teg-
und fái þá aðeins að njóta
siín til fulls. þegar heimurinn
er lítt byggilegur venjulegu
fólki.
(Að mestu eftir NB)
Þráinn Bertelsson. Sunnu-
dagur. Helgafell
MCMLXX, 144 bls.
Það kom skáld inn úr dyr-
unum fyrir nokkrum dögum
og sagði: Nú verður djöfull erf-
itt að vera krítíker. Nú er
Neptúnus farinn í Meyjar-
merkið. Þá fer allt á flot hjá
krítíkerum.
Þessar fréttir eiru ekki sagð-
ar til annars en þess, að það
er varla önnur ástæða fyrir
því að núna fyrst er fjallað
dagblaði um frumsmíð ungs
höfundar, sem kom út á Lista-
hátíð.
í sögu Þráins Bertelssonar,
sem hefur skrifað i blöð eins
og gerngur og fbrframazt með
írum, segir frá forvitnilegu
efni. Ungur maður fremur
morð, drepuT konukind, siem
hann hefur lagzt með, án á-
stæðu, án ásetnings. án iðrun-
ar.
Svona erum við komnirlangt
í firringunni.
Það er vinur morðingjans,
blindur maður, sem segir söig-
una — bæði áf atburðum sem
hann hefur fregnað og því
sem hann fær hugboð um.
Samband þeirra vina er ein-
kennilegt og ekki að furða
þótt á kápusíðu sé rætt um
tvífarabugtakið i þessu sam-
bandi og fleira gott. Látum þá
hluti liggj a kyrra. Athyglin
beinist hvort sem er að sálar-
lífi morðingjans, að honum
sem fyrirbæri — það skiptir
litlu máli hvort hann vitnar
Þráinn Berteisson
MORÐ
í BRÍARÍI
Ofsatrúarhugleiðingar
Það hendir mangan mann
á langri leið að fara illa
með orð. Þetta er sýki, sem
því miður sækir ailltaf jafnt
fram bæði til vinstri og til
hægri í pó-litískum greinum
— mér vildi það happ hins-
vegar til á döigunum að rek-
ast á kvillann sem átakan-
legast í hæigrablaðinu Vísi.
Þú situr saklaus í áætlun-
arbifreið meg fjallasýn í sál-
inni, og allt í einu hefur
dugnaður söluistráka neytt
þig til að lesa leiðaratetur,
sem setur góð áform úr
skorðum. Þar er sagt. að nú
séu pólitísk trúarbrögð í upp-
siglingu í heiminum eins og
oft áður og er mælt gegn
þeim fjanda. Gott og vel. En
blaðið fylgir vandlætingu
sinnj ef tir. Með svofelldum
hætti:
„Svo vitna þeir (ungt fólk,
stúdentar, meirihluti á heims-
þingi æskunnar í New York)
í Karl Marx, sem er álíka
gagnlegit og að bygigja á
Aristóteilesi í raJnvísdndum.
Fyrir þjóðfélagsvísindin er
Karl Marx jafn mikilvægur
og Aristóteles fyrir raunvís-
indin — og um leið nákvæm-
lega jafn úreltur. Og vegna
hinnar lélegu þekkingarund-
irstöðu er hið ofsatrúaða
fólk sannfært um að til séu
einfaMar lausnir á flóknum
vandamálum. . . “
Það verður freisitandi að
taka blaðið á orðinu að
þvi er varðar Þá „þekkingar-
jndirstöðu“, sem við vissu-
lega getum ekki án verið.
Það er ekki nema rétt, að
fátt er jafn gjörsamlega úr-
elt og vísindaleg uppgötvun
frá því í fyrradag — hvort
sem um er að ræða þyngdar-
lögmálið, raflampann eða
skipsskrúfuna — einmitt
vegna þess, að það sem gert
hefur verið heldur sínu gildi
og hverfur um leið gjörsam-
lega í skugga þess sem bæt-
ist við í dag. Þetta gildir
hins vegar alls ekki um þá
hugsandi og skrifandi menn,
sem haf a reynt að gef a svör við
vandamálum mannlegs sam-
félags — Plató verður aldrei
jafn „úreltJri* ,og þeir land-
ar hans fomir og grískir.
sem fengust við reiknings-
list eða blómaskoðun. í öði-u
lagi virðist fátt bera glæsi-
legri vott um vondan „þekk-
ingargrundvöU" en að telja
Maxx kallinn úreltan í þjóð-
félagsfræðum. Þeim sem illa
er við marxískar hugmyndir
hefði gengið miklu betnr
hórlendig með slíkar full-
yrðingar fyrir einum fimm-
tán árum. Við lifjm nú þá
tíð, að engar pólitískar á-
kvarðanir eru teknar í þedm
„þriðja heimi“, þar sem %
mannkynsins býr. sem ekki
taki mið laf afleiðinigum
marxismans, hagnýtingu hans
eða afneitun. Og einnig þá
tíð. að æska „ríka heims-
ins“ veit ekkert forvitnilegra
[LÆiiy©/^
E)^@©
[FDOTDILIL
en að flykkjast í félagsfræðd-
deildir æðri menntastofnana,
þar sem glíman við þrekkjúð-
ann Marx verður sjálffcrafa
einna efst á blaði.
Hitt er svo annað mál, að
hið töfrandi afdráttarleysi
æskufólks, sem fcallað er
„ofsatrú á uppleið" } ofan-
greindum leiðara, er tengt
þeirri tilhneigingu ungra
manna, að gera sér langa leið
stutta. fá fram sem skjótast
sem einföldust svör, tileinka
sér brot af hiverjum héim-
spekilegum eða pólitískum
leiðarvísi og hefja í sæti
hálfguða um leið. En þegar
til lengdar lættxr verður þessá
veikleiki hvorki lærifeðrum
né lærisveinum til vansæmd-
ar, nema því aðeing að menn
nem} staðar við tilfinninga-
lega vímu og skjóti sér und-
an hinum beisku þrúigum
sannleikans.
Á.B. J
um það sjálfur eða gegnum
miðil.
Þráinn Bertelsson skrifar
rösklega, kemst fljótt að efn-
inu. Honum dettur ýmislegt í
hug. (Þetta má líka segja urn
glæfralegt ævintýri sem lagt
er í heila morðingjans í hálf-
gerðu bríaríi, allavega er það
hressilegri samsetningur en
kveðskapux sama manns).
Hann tekur vel eftir: Ég nefni
til dæmis skilgreiningu á því
hvemig ahnenningur tekur
morðum og eftir hvaða löig-
málum morð falla í gleymsku,
sem er áreiðanlega rétt.
Mestu skiptír þó, að Maign-
ús morðingi Hlífar, sem Þrá-
inn hefur af sér fætt, stendur
fyrir sinu, svo langt sem hann
nær: einskonar safngler sem
dregur tíl sín nokfcur raun-
veruleg fyrirbæri, sveiflur úr
félagslegu laftslagi, bita úr
„því andiega læri“. í Manga
þessum kemur saman siðblinda
og tómleiki, sem stafar af
sannfæringu hans um tilgangs-
leysi allra hluta, þónokfcur
greindarglóra, kjaftavit og
þekkingarmolar sem nægja til
að halda uppi röíkum fyrir eig-
in aiumingjasfcap. Aðhansdómi
er ailt nófcvæimaegia einskis
virði, athafnir og viðleitni,
aldrei verður heidur neitt vit-
að um hann sjálfan: „Þeir
(sáifræðingar tugtihússins)
komast aldrei til botns í mér,
því að eins og önnur rannsókn-^
arefni vex ég í hlutfaili við
það sem rannsókninni miðar
. . . Þeir geta hver um sig
grafið upp einhrver þekkingar-
hrot, en þeim þekkingarbrot-
um verður aldrei steypt sam-
an í eina heild".
Þetta er heimspeki Magnús-
ar Hlífar og höfundur getur
vel státað sig af því, ef hann
kærir sig um, að hin málglaða
afneitrjn aiis getur vel leitt tíl
meiningarlaiuss morðs í hans
meðförum. Það er vel hægt að
leggja trúnað á þann feril (og
fyrixgefa að tungutak bókar-
innar er stundum ofhLaðið sál-
fræðilegum glósum). Magnús
er látinn segja við blinda
manninn um leið Qg farið er
með hann í tuigthús, að hann
hafi líklega framið morðið „til
að fá að vera í friði“. Því ekki
það? Hann gat hvarki lifað
né dáið, hvarki glaðzt né held-
ur hryggzt, ekki tengt ság við
neitt: „ég komsit ekki inn í ver-
öld annars fólks, og ég gat
heMur ekki fundið mína eiigin“
hugsar hann á leið til morð-
staðar. Frá þessu tómleikans
fargi leitar hann ósjálfrátt
(„hann vissi aldrei hvað bann
mjndi gera næst“) að sér-
kennilegri friðsæld fangaklef-
ans. Þangað kominn segir
hann feginn: „Ég hefi verið
losaður undian þeirri kvöð að
fylgjast með umheiminum".
Fyrir einum þrem árum kom
úr stuitt saga, á ýmsan bátt at-
hyglisverð, eftir annan höfund,
nokkuð reyndari. Þar sagði frá
skyldu sambandsleysi, tóm-
leika og ófyrirsjáanlegum við-
brögðum sem þeixn voru tengd.
En þvi miður fór svo, að vand-
ræðj aðalpersónunnar urðu að
vandræðum bókarinnar. Það
þarf þónokkra ósanngirni til
að segja slíkt um byrjunarverk
Þráins Bertelssonar.
Árni Bergmann.
Framleiðendur hljómpiatna
með kiassísikiri tónlist eru í
mildum vandraeðum. í Banda-
ríkjomum hefur sala á pop-
músili hvers konar fjórfaldazt á
síðu-tu tíu árum, en á sama
tíma hefur klassísk músik fallið
úr 12°4> á plötumarkaðinum
niður í 5% í ár — og hlutfellið
heMur áfram að versna. Hér
við bætist að framleiðslutoostn-
aður á klassískum plötum fef
síhækkandi.