Þjóðviljinn - 23.10.1970, Page 7

Fösfcudiaigur 23. októtoer 1970 — ÞJÓÐVILJTNN — SlÐA J
OLAFUR H. TORFASON:
VINNUM
Á ÞEIM
PILTAR!
„Vér erum sannfœrðir
«n að kvilcmyndin er
með nútímalegustu og
vísdndalegustu aðferðum
til þess að hafa áhrif á
fjöldann. Þess vegna
getur engin ríkisstjóm
látið kvikmyndirnar um
sig sjálfar“.
Dr. Joseph Goebbels.
Hrópa bandarísku mannvin-
irnir Green Berets í Austurbæj-
arbíói þessa dagana og græða
fótarmein víetnamskra bama.
Vinnum á þeirn, hvísla þeir
hver að öðrum og pynta and-
stæðinga sína undir vegg. Vinn-
um á þeim, hugsa þeir og panta
meiri skot. Vinnum á þeim sem
okkur er sagt að vinna á — það
er atvinna okkar, hugsa þeir og
svo hu,gsa þeir ekki lengra.
Þjálfarar þeirra hafa kennt
þeim að þeir þurfi ekki að
hugsa lengra —yfirvaldið hugs-
ar fyrir þá. 1 Austurbæjarbíói
á nú að afla liðsmanna með
sömu aðferð. Kennararnir eru
bandarískdr iðnrekendur — þá
langar að fá að græða í friði
mannagreyin. Það er engin
furða þótt þeir leggi mikið á
sig til þess að kenna fólki sem
víðast- að hugsa á æskilegan
hátt — aðstaða þeirrq hefur
farið heldur versnandi u-ndan-
farið — alltoif margt fólk hefur
séð og skilið rök þei-rra.
Sagt er: myndin er frá Víet-
nam. Það er diáldið rangt —
þessi mynd er ekki heimild um
Víetnam frekar en Morgunblað-
ið eða Ljósberinn. Þetta er fals-
mynd — ly-gi. Hún gerist í
smiðjum bandarískra auðvalds-
kó-mga. I fyrsta lagi létu þeir
gera hana til þess a-ð réttlæta
árás Bandaríkjanna í Víetnam
— í öðru lagi til þess að hafa
áfram fé af fólki með því að
höfða til lágkúrulegra árásar-
og ofibeldishvata þess. Um ára-
þil hafa k vikmjm daframleið -
endur gætt þess i bvívetna að
halda þessum hvötum við —
æsa þær og nýta í þágu síns
frjálsa framtaks. Því er rétt að
veita athygli vegna þess að
þessi ásteytingarsteinn minn er
að langmestu leyti hefðbundin
stríðsmynd — á því stigi sem
framieiðendur hafa uppgötvað
að gefur mestan arð — er auð-
veldast að útbúa. „Og stríðs-
myndir hafa — hvemig sem á
því stendur verið vinsælt kvik-
myndaefni um heim allan“,
segir Óli Tynes í Morgunblað-
inu í gær — lauigardag 17. okitó-
ber. Hvemig sem á því stendur
spekúlerar Óli. Já, hvemig
skyldi standa á því í þjóðfélög-
um þar sem f-rumskógalögmál
og villimennska í samski-ptum
eru lögð til grundvall-ar í regll-
um um lífsskipan fólks? 1 þjóð-
félögum þar sem atvinnumorð-
ingjar og ofibeldissveitir hins
npinbera eru dýrkuð og send
um „heim allan“ til þess að
halda bandarískri röð og reglu?
Þar sem höm eru alin upp við
það að hinn sterki og ósvífni
ko-mist einn áfram — og hinn
sterfci hafi ávallt rétt fyrir sér?
Já, stríð hefur ævinlega vakið
álhuiga ffólks og gróðaspekimenn
eru venjulega fljótir að nýta
áhuga fólks. Um styrjaldir hef-
ur því verjð gerður aragirúi
kvifcmynda — þæði eftir að þær
gerðusit og á síðari árum einnig
meðan þœr stóðu yfir. Það hef-
ur vtakáið sérstak-a athygli kvik-
myndafræðinga að stríðsmyndin
The Green Berets er því nær
einstæð í kvikmyndasögunni.
Heimsstyrjöldin síðari og Kóír-
eustríðið til dæmis fæddu sam-
tímis sér u-rmul kvikmynda og
mokuðu gróða til kvikmynda-
framleiðenda. En á undan Green
Berets hafði aðeins ein einasta
bandarísik kvi-kmynd verið gerð
um heimsfrægt stríðið í Víet-
nam. Hét hún Attack in Viet-
nam o-g hlaut sömu útreið í
siðmenntuðum löndum og átti
fyrir Green Berets að liggja —
hún flæmdist af vettvangi,
enda þótt reynt væri að bja-rga
henni með naifnbreytingum inn
i bíóin aftur: með því að fella
nafnið Víetnam úr titlinum og
setja orðið frumskógur í stað-
inn. En hver er skýringin —
hvers vegna tékur Hollywood
ekki viðbragö eins og vanalega
og græðir 4 stríði? Kannski er
hún sú, að Víetnamstríðið er
ekki alls staðar jafn vinsælt og
á vinnustað Óla Tynes. Fram-
ledðendum hefur löngu skilizt
að viðbjóðslegt og ó-réttlætan-
legt stríðið í Víetnam mundi'
ekki borga sig á tjaldinu. Um
það er ek'ki hægt að sikapa
hetjudýrkun eins og áður. Og
þegar mannviitsbrekkan John
Wayne gerði Grænhúfnatilraun
sína, mistóíkst það rækilega —
vegna andstöðu og baráttu við
dyr kvikmyndahúsanna.
Áróðurskvikmyndir eru löngu
hefðbu-nddð og skil-greint fyrir-
bæri og svotil allar þeirra hlíta
nákvæmlega sömu reglurn um
röðun og uppbyggingu: 1) ham-
in-gja — ró — þægile-g áhrif,
2) hótun — ógnun — óveðurs-
blika á lofti, 3) sigursæl vam-
arbarátta þess góða við hið illa.
Tilbrigðin eru enda-laus um víða
veröld. Og svokallaðar sölu-
myndir eins og Sound o-f music
eru ævinlega byggðar upp á
þennan hátt. Heimsstyrjaldar-
árin síða-ri voru hressilegustu
vaxtarskeið áróðursmynda. En á
hápumkti kalda stríðsins, upp úr
1950, ærðust Bandaríkjamenn
loks í hatursmyndum sínum
gegn kommúnismanum. Enda
staðfestist það þar með hæstar-
réttardómi árið 1951, að komm-
únismi væri ekki stjómmála-
stefna heldur samsæri. Þetta
var kafili MaCarthys. Öll frjáls-
lynd öfl í Bandaríkjunum
stimplaði hann og óameríska
nefndin kommúnista í miklu
írafári. í kvikmyndunum vom
þeir svo sakaðir um samsæri,
afbrigðilegt kynferðislíf, guð-
leysi og almenna taugabilun.
Einna frægust þessara mynda
eftirá er „Big Jim Maclain" og
oft til hennar vitnað um fá-
bjánaleifc. Höfundur hennar var
alþekiktur fhaldsböggull fyrr og
síðar — John Wayne. Verkið
an-gar af slílcu ofsóknarbrjálæði, |
að hún þykir ennþá rannsókn-
arefni. Kom-mar ætla að hneppa
gervallt mannkynið í þrældóm,
eitra höfin og láta skjóta alla
óvini sína. Kommúnistaskelfinn
Mclain tók John sjállfur að sér
að túika. Og svipmót ættar-
nafnanna Mclain og McCarty
var alls engin tilviljun — hann
var fýrirmyndin — hetjan. Þessi
mynd hefur verið kölluð lof-
söngurinn um óamerískiu nefnd-
ina. Nú átti áróðurinn að verða
magnaðri en nofckm sinni fýrr.
En „til ifyans — edns og allra
annarra mikilfen-glegra list-
greina, er sumt ffólk alveg sér-
staklega fallið...“ (dr. Joseph
Goebbels í Adolf Hitler. Myndir
úr lífi foringjans, Hamþorg/
Bahrenfeld 1936). Sem betur fer
reyndist. John Wayne ekki al-
mennilega uppfylla þennan
flokk Goebbels. Að minnsta
kosti vetour hún 20 árum seinna
ekkert annað en ískrandi hlát-
urvein og miskunnariausa Ifor-
vitni um afikomendur John
Waynes.
Persónur og atburðir i The
Green Berets eru gamalkunn,
stöðluð áróðursfyrirþæri. fiæssi
dularfullu gæðahlóð í úrvals-
sveitum bandaríska hersins,
kyrjandi slagorð eða baráttu-
söng sdnn, verka ekki síður kitl-
andi á hláturtaugar nútimafólks
en kommaveiðamar hjá Jim
Mclain. Hvorid hryllingssögur
þeirra né miskunnarverk í Víet-
nam em sérstaklega sannfær-
andi eða áhrifamiklar fyrir þá
sem einhverjar upplýsingar hafa
fengið um þennan hildarleik.
Það er of áberandi, hve forðazt
er að fjalla um sögu, tilgan-g og
eðli þessarar baráttu — en-ginn
framleiðandi hefði þorað að
hleypa myndinni út i slíka
Mæðfilettingu ofbeldissteifnunn-
ar.
Ein regla sálfræðihemaðar-
ins er sú að stilla upp aðila
sem því orði er komið á að
hann sé hlutlaus. Síðan er fólk
gabbað til þess að trúa þessum
dulbúna gesti — í myndinni
Green Berets hjartagóðum en
einarðlegum blaðamanni, sem
hafa vill þgð sem sannara reyn-
ist. 1 upphafi er hann á móti
hemaði Bandaríkjanna í Víet-
nam og flytur hárheittar spum-
ingar — að vísu ekki þær sem
við hefðum borið upp — og
niðursallandi svör atvinnumorð-
ingjans vekja hann til umlhugs-
unar og síðan ferðalags um
bardagasvæðin. Áhorfandinn er
látinn fylgjast með þessum
góðviljaða manni og sjá atburð-
ina og heyra á sama hátt og
hann. Vitanlega er efnið leyst
upp í hjéfcátlega væmnisleðju.
Víetnamar eru sýndir sem van-
þróuð og vitlaus þjóð — þorps-
höfðinginn þarf að fá sérstakar
útskýringar á því hjá bjarg-
vætti sínum John Wayne, hvað
peningar eru — hermenn gauika
sætind-um stanzlaust að tötra-
lýð við búðimar — yfirmenn
Þjóðfrelsisfylkinigarinna-r sýndir
s-em kynóðir svallarar í gílæst-
um höllum í frumskóginum —
auk nolckurra brandara um her-
manninn sem kemst áfram og
er hrósað sérstaklega, vegna
þess hve útsmoginn hann er
að stela af birgðum annarra
deilda hersins — frjólst fram-
tak er leiðin til vegs og virð-
ingar! Loks er blaðamaðurinn
genginn í bandaríska herinn.
Sérfræðingur herflokksins í
skemmdarverkum er að því
s-purður við starf sitt undir
víetnamskri brú, hvað valdi
ofurást hans á því að sprengja
hluti í loft upp. Hann segist
hafa fengið gefins efnaíræði-
tæki í æsfcu og: „Þau tóku hug
minn allan‘‘. Þetta er sem sagt
andlegur starisbróðir visinda-
manna sem leiðzt hafa út í að
eyða hæiffileikum sínum og hug-
viti í smíði k.i am-orku vopp a,
sýklavopna og framleiðsilu
benzínhlau-ps og sprengikúlna.
Manna sem tekizt hefur að
firra siðferðishugmyndum og
mannúðarhugsjónum með for-
tölum, peningum eða þvi sem
hættulegast er — lævíslegu og
hljóðlausu hemámi hugans. O-g
enda þótt flestir einstaklingar
séu geðhraustari en svo, að
„hugur þeárra takist allur“ af
þvælu á borð við þá, sem’látin
er snúa blaðamanninum í Green
Berets til fylgis við blóðbað-
verði Kennedys, Johnsons og
Nixons, væri yfirleitt í svipuð-
um tilvik-um nóg að vísa til
meiðyrðalöggjalfar um athuga-
semdir mínar við sýningu þess-
arar kvitomyndar. Þjóðfrélsis-
fylkingin og hugarefni eru sem
sé kynnt á fremur villandi og
mannorðsskemmandi hátt.
En hvers vegna vil ég láta
taka þessa mynd af sýningar-
sfcránni 'að óbreyttu ástandi?
Það er af sömu ástæðu og ég
vildi láta fjarlægja napalm og
tauigagas úr verzlunum, sem
hefðu það til sölu, ásamt upp-
lýsinigum og hva-tningum um
notkun þess gegn þeim sem
maður hefði ímu-gust á. Auðvit-
að fengjust fæstir Islendingar
til þess að no-tfæra sér þá
þjónustu verzlananna. En það
er efcki einkamál þeirra fiáu
sem af mannhatri eða glópsku
keyptu og notuðu þennan varn-
ing að kaupin væru gerð. Á
sama hátt kemur það öllum Is-
lendingum við, ef reynt er í
Austurbæjarbíói að leggja
b-lessuin sína yfir og tékst að
réttlæta fyrir einhverjum áhorf-
endum misþyrmingar, kúlna-
dembur og stei-kingar á fólki,
vegna skoðana þess: vegna bar-
áttu þess gegn ofbeldi óboðinna
gesta.
Velsmurðar snúningsvélar
sannleikans, hvort héldur er í
Pentagon eða Morgunblaðshöll-
inni, kynnu að nefna þetta rit-
skoðunarvilja. Eða ofbeldissinn-
að kvikmyndaeftirlit öfgafullra
rétttrúnaðarmanna, svo notað sé
orðalag leiðarahöfundar Vísis.
Ólafur H. Torfason
En við förum ekki fram á neitt
bann. Hins vegar er o-kfcur það
kappsmál, að slikt níð tflái ekki
að blómstra athu-gasemdalaust.
Að áhorfandinn hafi raunveru-
lega aðstöðu til þess að „meta
gildi hennar sjálfur“, eins og
Vísir óskaði hógværlega eftir.
Forstjóri sýningarhússins gum-
aði af því, að hann léti ékki
pólitísk sjónarmið ráða vali á
myndum. Það er annað hvort
frábær hundinigjaháttur eða af-
ar pólitísk sjónarmið sem valda
því að sami sýnin-garstjóri hafn-
ar hvoni tveggja: að stöðva
annað hvort ófyrirleitinn róg
og áróður eða leyfa okkur að
bera fram örfá vamaðarorð og
andmæli gegn svo hranalegri
lygigusu á áhorfendur hverju
sinni. Og enn um pólitísku
sjónarmiðin: Það er trúarjátn-
ing íslenzkra bíóstjóra á þjóð-
skipulag Bandaríkjanna — auð-
valdsskipulagið í úrkynjaðastri
mynd — og samþykki við rit-
skoðunarlög og stefnu MPAA
— samtök bandarískra kvifc-
myndaframleiðenda — að velja
sýningarefni sitt að 60 hundr-
aðshlutum frá þessu stórvéldi.
Yrði það kannski ékki álitin
heldur betur pólitís-k afstaða
einhvers íslenzks bíóstjóra —
nú eða sjónvarpsins — að velja
60°/o mynda sinna frá Sovét-
rfkjunum eða öðrum komm-ún-
istalöndum? Auðvitað er það
rammpólitísk stefna að flytja
því nær eingöngu inn hugsun-
Framhald á 9 síðu.
Ég ákseri
Stór þjóð, lítil þjóð
vörður frelsis og réttlætis, bjargvættur heimsdns
og
réttd-ræpur boðberi sósdalismans.
X>eiiTa er sviðið.
Um eitraða jörð, brennda skóga, rústir ma-rgra ára,
í gegnum líkkesti og logandi bensínhlaup
læðist ságurimi borinn af þúsundum, sigu-rvissum
þúsundum.
En handan hafsins er rætt um, hvort senda eigi fleiri
biblíur til stríðsins
eða
hvort myrða skuli fleiri óvini í tilefni fæðingarda'gs
forsetans.
Á meðan deyja menn, konur og böm til einskis fyrir
dollara,
því að
blóðug augu bjargvættarins sjá ekki lífið
og byssur hans heyra ekki stunur fómarlamibsins.
Samt mun sósíalisminn sigra.
Og ég áfcæiri.
Ég ákæri þig, stóra þjóð, fyrir morð á þriggja ára gömlum
dreng.
Hönd þín drap hann, þar sem hann lék sér í umkomuleysi
að ryðgaðri
bjórdós í blóðlituðum polli skammt frá rústum heimilis.
sem einu sinni var.
Réttdræpur boðberi sósíalisma stóð í skýrslutti þínum.
Ég ákæri og þjóðin dæmir sig sjálf .....
En, þ’jóð mín, ert þú verjandi hennar?
ari trausti 70.
t
I
i