Þjóðviljinn - 14.11.1970, Page 7

Latijganxlagur M. mðwetailbea- 1870 — I>JÓÐ'VTUXNTI — SlÐA 'J
FJORÐI
LANGHUNDUR
FRÁ
SVÍÞJÓÐ
Þegar Jan Myrdal kcmur til Stokkhólms fer hann upp á ritstjórn
Aftonbladcts. Hann opnar dyrnar að herbergi Karls Vennbcrgs
og hvíslar: Hcfur alþýöusambandsforsctinn ckki iagt blaðið niður
enn? . . . (Moralitetcr och garderingar)
þessu tjllivilki, rök umgra bylt-
insairsinma af ýmsum litartiætti.
En ég get líka bætt því við, að
mörg þeirna sem léku með,
kraikikar úr leikslkótluim, þedm
famnst þetta vetak alls ekkd nógu
róttaskit.
Það er að sjálfsögðu mildð
deiilt um það, Iwort sjónvarpið
sé hlutlægt eða ekfkd, og oft
ganga klagumáll á víxl, eins og
þiegar klippa átti burt úr dag-
skrá um „Eimn diaig í Svíþjóð"
kröfugömgu sem fram fór í
Malmö þemnam dag gegn bamda-
rísikri hemaðarstefnu í Víetnam.
En ég hefld, að flest:r sœmileg-
ir menn viðlurkenni, að þótt
liægt sé að trygigja nokkumveg-
in hlutlægni í umræðuþætti
með því að etja saman tveim
andstæðingum, þá er ekká hægt
að skipuleggja slík helminga-
skipti í leiklhúsd — höfundur
verður að fú að standa sjádlfiur
hemað Bandardkjanna í Víet-
nam, mynd sem nú er að mesitu
horfin. Nú tala menn sivotil
allsstaðar um , ,Þj óðfrelsisíylk-
ingu“ en ekki „hryðjuverka-
menn komimiúnisita". Þetta er
edtt dæmi af mörgum.
Ég held að þessi menningar-
róttækni mieð pólitiskird afskipta-
semá og krölfiuim um lýðræði í
dreifingu mienningar hafi skotið
rótum, sem ekki verða uppreett-
ar aftur. Og að Ihún hafi þegar
haft víðtæk áhrif: hugsum til
dæmis tii þess, að nú verða
allir póditíslkir' flokkar að tala
um fólagslegt jafnrétti af ein-
hverri atvöru.
En ég get vei tekdð undir það
mteð öðrum í þessu samhengi,
að það er ledðiniegt hve fáir
hægrisinnar eru til, sem hafa
eittihvað fram að fsera; það
sk&past ekfci raunveruiegar and-
stæður í umræðuniuim.
Hve djúptæk er vinstrivillan sænska?
Par Olof Engquist: Þótt sagan
sé að vissu leyti uppspretta allr-
ar pólitíkur, þá eru lærdómar
sögunnar yfirleitt svo tvíræðir,
að sú afstaða sem þegar hefur
verið tekin ræður oft úrslitum
um mismunandi sögutúlkanir . .
(Lcgionárna)
Eftir ARNA
BERGMANN
Bók Stigs Rosenlunds,
Nýja aðferðin, er einmitt
fyrir þig, sem ert þreyttur
orðinn á „skUgrcinandi“
marxískum krakkarössum (á
öllum aldri) og „félagslega
sinnuðum“ kollingum (á öll-
um aldri), sem ráða hinni
einhliða umræðu sem fer
fram í Sviþjóð og dæla fýlu
sinni yfir hana. I»etta er
fyrsti greindarlegi valkostur-
inn, scm dugar gcgn félags-
légu frjálslyndi og mairx-
isma.
(AUGLÝSING)
Rauðka
Ég heffi í fmmhjágengnum
lainghundium fjölyrt mdkið um
róttækni í Svájþjóð, ium yfiir-
ilýstan vilja miargra rithöifiunda
og gaignrýnenda til að hafa
með skrifum sínum póiitfsk á-
h rif í þá veru að svedgja sam-
félaigið til vinstri, margir segja
hiklaust: til SÓisíalisima. Ég hefi
minnt á kappræðuleifchús. Ég
hefi aðeins minnt á ritíhafiunda
eins og Söru Lidrnan, Göran
Palm, Jan Myrdal, sem sfcrifa
öll pófidtísikar kappræðubækur,
skýrsiur um þjóðlfélaigsvanda-
mál. Þau vdrðaist einatt fyigja
þeirri stefnu, sem ungur gagn-
rýnandi, Bjöm Hákansson, legg-
ur ftaam í nýútkomnu ritgerða-
safni. „R:thafundaveildi“. Hann
rnælir á mótí þeárri skoðun, að
uTniburðarlyndi svo til ótak-
markaðs ritfrelsis þurfi endi-
lega að draga úr áhrifa-
mœtti orðsdns (samanber hina
kenninguna um að orð rithöf-
undarins sé hvergi máttugra en
í löndum, þar sem einhveirskon-
ar ritsfooðun er). Hann segir, að
rithöflundur get: enn sem fyrr
neytt samtfélagið til að taka
verk hans alvarlega sem pólit-
ískar athatfnir. Með eítirtölduim
skilyrðum: Éf hann þekkir vel
þá, sem hann snýr sér til og
berst fyrir. Eif hann tjáir sig
betur og á knappari hátt en
þeir, án þess þó að fara langt út
fyrir það tungutak sem þeir
þekkja. Ef hann er ekki aðeins
góður höfundur heldur og góð-
ur ræðumaður. Elf hann Heggur
sig allan fram. Bf hann lætur
jafnan aðgerðdr fylgja fræði-
legr: gagnrýni. Þau þrjú, sem
áðuir voru netfnd, virðast falla
vel inn í þessa mynd og þann
sjálfsagia sem hún gerir ráð fyr-
ir. Og slíkir höfundar eru fleiri
Ég drap líka é byltinga- og
baráttusöngvakvöld hjá ung-
krötum, ekki kannski ýkja
merkjlegt tiltæki, en forvitnilegt
dæmi allavega. Þeir sungu Ví-
etnamsöngva Þeir dreiföu flug-
ritum fró samtökum unglkirata
í Stofofohólimi, sem kröfðust
naunveirulegs launaj afnréttis, og
vildu byrja á því að iækka laun
borgarráðsmanna og afnema hin
tvötföldu laun þingmanna og
ráðherra. Ehda flaug og fyrir
hér og þar, að vinsitrivillan vær:
svo sterk, að sósíaldiemótoratar
vænu neyddir til að tala aftur
um stéttir eins og í gamla daga
og baráttu — í stað heimiilis-
legs velferðairtals.
Spurningar
En hvað er miikið að morka
allt þetta? Er það kannsiki svo
að vinstrivilluimaður ftaá Islandi
lausu, að ég reyndi eftíir því
sem ttlefni gatfst tál, að spyirja
viðmseiLendur um þessa hlutí —
vonandi er einhvem fróðleik af
svörum þeirra að hafa.
Sjónvarpið
Bo Anderssion vinnur við
sænska sjónvaipið (sem helflur
ekfci alls fyrir löngu stoipt sér
í tvennt, á tvaar rásir, án vetaka-
skiptingar. Báðar rásir fást við
alla málaflofcka — en uirni leið
er til þess ætlazt að þær'stoapi
sér hvor um sig sjálifetætt ylfir-
bragð og keppi hvor við laðra).
Hann er nýkoiminn úr dreitfbýl-
Saa-a Lidman: Ég hitti um 40 verkamenn í Svappavaara og Kiruna
og tók samtöl okkar upp á segulband. Tcxtinn er I aðalatriðum
úrdráttur úr þeirra eiigin skýrslum . . . (Gruva)
sjái etoki annað á stuttri yf:r-
ferð en það sem stendur hug
hans næst — annað vinstrivilliu-
fólk, og dragji af því falsfcar á-
lyktanir? Er þessi vinstr:-
mennska oig þetta sósíalismatal
í Svfþjóð toannski skammvinnt
tízkufyr’rþæri? Hafa litilir hóip-
ar ýtinria menntaimanna e.t.v.
sölsað undir sig óeðlileg áihrif
á fjölmiðla og notað aðstöðu
sína til að falsa almenningsólit-
ið? Svona spumingar koma að
sjélllfSögðu frá allskonar hægra-
fóifci, sem skriflar lesendabiéf,
en þær vakna eklki einungis þar.
Því að við vitum, að í hverju
landi er það tíltölulega títill
hópur manna, sem er virtour í
afstöðu sinná. Við vitium að
sósíalismd getur verið tízfca —
og þá að einihverskonar hæigri-
tízka getur risið upp Ifka.
Það er því efcki að ástæðu-
inu fyrir noröan eins og ffleiri,
en þar hafði hann umndð að
fjórum dagskrám.
Boi Andersson: Sjónvarpið er
etoki nærri eins róttækt og þeir
menn vilja vera látia, sem alltaf
em að fcvarta um ,,vinstri,villu“
í lesendabfféfiadállcum blaðanna.
Tötoum till dæmis oiktour á ann-
ari rós. V:ð höfum efcki nema
sex til sjö umræðuleikrit ó óri.
Þið ó Islandd sáiuð Konfronta-
sjon eftiir Evu Botoerg (um hóp
umgs fiólks sem hertók skrif-
sitotfubyggingu etfnaiöjuhringB og
lenti í afdrifaríkum átöfcum við
löigreglu). Ég held, að einmitt
þetta leikrit sé gotit dæmd um
það. sem hægt er að gera hér
á sjónvarpinu. Vandamálin effu
kynnt, þau koma fram við á-
kveðnar aðstæður, áhorfendur
haifa möguleika til að fcomast
að ýmsiu um röfc manna, t.d. í
fyrir þedrri hedldarmynd sem
hann getfur.
Við höfum hér á rós tvö í
sjónvarpinu reyndar gert dó-
litíð grín að vinstri'grúppium
fyrir kredduféstu og ffleira. og
þessu var vel tekdð í Noregi og
Danmörku: að svoleiðis spaug
skyldi korna frá hinni raiuð-
bledku Svfþjóð. Ég segi fýrir
rniig, að efckert hetfðum við á
móti því að sýna umiræðuledkirit
sem túlkaði 'hægrisdnnuð við-
horf. En vanddnn er bara sá,
að þessir blessuðu hægrimieinn
fcoma ekki með neitt sem er
bitastætt í. Einn vdldi til að
mynda taka rótitæfct sjónvarps-
Beilcrit, kllippa út úr því, og láita
einhverja þorgana bregðast við
því — en það var svo sannar-
lega ekk: ledkhús sem tmaður-
inn var að gera.
Hvað líður
hægrimönnum?
Roy Blomlberg, gagnrýnandS á
Dagens Nyhetier, siem er eitt
stærsta Mað landsins og mjög
virt; það birtir a.mifc. tvær
menningarsíður á dag, sem þó
er nofckuð þrengt að vegna
þess, að auglýsingadeildin ræð-
ur hve milkið plóss hún tekur
af hverri deild.
Bótomennjtagagnrýni, sagði
hann, hefur gtaeinilega fæirzt til
vinstri í þá veru að leggja á-
herzlu á félagslega þýðingu
bóbroennta, pófiitíska mögu-
ledtea þeirra. Þessi róttaekni
er ekfci enddlega nýmarx-
ísk, þótit hún svo beinist gegn
afcademiíslfcri nýfcrítífc og mjög
persónulegu snakfci um þók-
menntir. Satt að segja eru þeir
eiginlegu marxistar oft óánægð-
ir mieð árangurimn; þeim finnst
aldrei nógu langt gengið.
Það fcemur lfka finaim á imienn-
ingarsíðum blaðanna, að mönn-
um finnsti þýðing fiagurtoók-
mennta minni en áður. Hin fé-
iaigslega umræða imeð rannsófcn
á heimildum og staðreyndum
hefiur til dasmds þrengt að hin-
um hefðtoundnu umsögnum um
bækur. Þetta endurspegdar líka
þróun ýmissa rithöflunda. Sara
Lidman er gott dæmi: hún
byrjaði á því að storifa ,,venju-
legar“ skáldsögur, því næst
storifaði hún póttitíska skóttdsöigu
frá Suður-Afriku, þá samitals-
bók flrá Hanoi, síðan samtalsbólk
um námumienn í Svíþjóð
(Gruva).
Menningarsíður hvers blaðs
eru reyndar róttækari en blaðið
í heild. Það er einmitt á þeim
síðum, sem ýmisieg þróun byrj-
ar, sem breytir síðan almenn-
inigsáttitinu í heild — og það
jafnvel þótt aðeins 4-5% les-
enda lesi menningarsiður að
staðaldri. (Hjá oifctour hafa
greinar eiftir Petier Weiss verið
mest lesnar — 25% lesenda lásu
það sem hann slkirifaði frá Ví-
etnam). Til dæmiis andlótf giegn
hinni opdntoeru mynd, sem
menn í fýrstu hölfðu einmdtt um
Karl Vennberg, slfcáld gott, og
Jacob Branting stjóma menning-
anmálum á Atftonibladet. Það
blað er gefið út atf LO, alþýðu-
samtoandinu, styður sósíafidemó-
fcrata yfiirleitti, en er eitthvað' til
vinstri við þá. Bttaðdð kemur
út í hiálfri miljón eintaika og
er prentað á þrem stöðum í
einu; það er í vexti.
Þeir Koirl og Jakob sögðu, að
víst hetfðu menndngaffsfcrif orðið
pólitísikari xniklu en áður var.
Það hefur, sögðu þeir, verið
gaman að fyigjast með því
hvemig þeir menn, sem áður
höttluðust að fiagiurkerahætti,
hafla svedflazt tíl marxisma, eða
svo gott sem. Andrúmsloftið
hefiur bffeytzt máttcið, og unga
flálfcið, stúdentaimir, hafia átt
mifcinn þátt í því.
Mennimgarsíðumar eru jafin-
an róttættcairi en aðrir httiutar
blaða — það er Mkttega svipað-
ur andi yffir iþeám á Daigens Ny-
heter, botagaralegu biaði, og á
Atftonbttadet En útkoman yrði
önnur, etf storiif þessara sömu
blaða um efhalhagsmál væru
borin sarnan. EiginHega er
Svensfca Dagbladet eitt stiór-
bttaða um það aö hattda u,ppi
rnerki hægrisinnaðs fóttlks í
menn'imgartmóllum,
Vísti getum við sagt, að
vinstrihtaeyfingin hafi leitt þá
umræðu sem flram hefur flarið,
en hægirimenn verið í vöm.
Hitt er svo annað mél, að
„vamairviirtoi“ þeátara í þjkSðflé-
laiginu eru bæði stór og vel
vdggSrt.
Það má að vísu eins búast vdð
Göran Palm: allir þeir sem
ráða við leiðindabók eins og
Leiðbeiningar til ökiunamna
ættu að geta lcsið mínar bæk-
ur (Hvad kan man göra)
því, aö vinstrihreyfmgin verðd
fyrir slkakikafiöllum, aftunfoipp,
en það er líka víst, að ástandið
verður alldrei aifltur eins og það
var, það kemur aldrei atftur
þrúgandi andrúmsJoflt eins og
það sem rikti á sjötta áratiugn-
um. Það ttiefur aldrei fyrr vakn-
að til féQ'agBlagslegrar vitundar
og þetokingar eins mdfcið af
ungu flóiki, stúdentum, kennur-
um. Og síðamefndu hópamir
róa efcki einir, það er til diasmis
athygllásvert, að ungir læflcnar
Framhald á 9. síðu.

Hjartans mál
eftir GUNNAR BEREFELT
það var cinusinni enskur sjónvariismiljónungur
sem hét Frost
og suðurafrískur hjartaflytjaraditto sem hét Bamard
sem hittust í spurningaþætti fyrir augliti miljónanna
Frost heyrir að Bamard1 tekur hjartað úr fólki
sem ekki er steindautt
Bamard rcynir að róa Frost:
þeir scm við notum hafa hjarta sem slær
en hcilinn hefur stöðvazt
(er Frost smeykur þess vegna?)
Frost blæs sig upp til að næla sér í aðdáun áliorfenda
og Barnard hrífst með
þannig sprettur spaugileg skemmtun upp af spumingu
um Iíf og dauða
til að fólk sem sér auglýsingasjónvairp kaupi meira
hárkrem og súpu
læknirinn sem trúður er nógu slæmur
en trúðurinn sem siðferðispostuli er óþoiandi
stilltu þig, hjartað litla
það er aðcins um miljóni'r að ræða í vasa einhvcrs.
1
1