Þjóðviljinn - 08.04.1971, Page 9

Fimmtuidiagur 8. aprfl. 1971 — ÞJÓÐVIUINN — SlÐA 0
Jandhelgismálið
lielKO.1*
Gils Guðmundsson:
LÍFSHAGSMUNIR OKKAR
ERU í HÚFI
rangiega íyrir að rjúfa hana,
voru ékSd að sameina pjóðina ár-
ið 1961. Þiá var pjóðareiningu
síðar, og láta i pað skína, að á
sltkiri ráðstefnu verði okfcur feerð
viðáttumikil landihélgi á siIiEur-
- og okkur ber fcœð/ rétfur
og skylda til cirð vernda þá
Ræðumann stjámaitfMdkiannai
hér í t>essuim umræðum ásaka
ofcfcur stjómarandstæðinga tfiyrir
að hafa rofið þjóðareáningu um
landlhélgisirnáMð. Ég sé ástæðu
til að fara noJdorum orðum um
þe&sa staðhiæflingiu ou færa röik
að þvi, aö hún er flleipaiir eitt;
fkjipur rnanna, sem haía að
vonum vonda sanwizku I þessra
miáíliL
Jöhann HaÆstein forsætisráð-
herra og aörir stjórnairliðar giera
sér íþað vitanlega ljóst, að þjóð-
in ætílast til þess aðstjóimend-
uir hennair oig fcjömir fcrJltrúar
sitandi saman umi þetta stármál.
AHIir vrba, að Ihér er elkfci Ktið
í húífí. Hér er um iþað að
telfila. hvort íslend.inigar fái í
reynd haignýtt þann rétt, sgm
þeir fyrir meira en 20 éirum
lýlstu yflr, að þeir ættui, lög-
söga og yfirráð ytfiir land-
grunmssvæðinu ötlu án íhlutun-
ar annarrai.
Með hvers fcyns vífifflengium
og marHIeiyisishjali hafa for-
ustumienn stiómarflolkíkanna'
mánuðuim saman reynt að fá
aðra flofckai til að faHHast á að
gera eikfci neitt í lanjdheJgismál-
imi. Upp á síllca samstöðu hafai
stjómarlliðar hloðið og eiklld
nofctoum sfcapaðan hlut annan.
Sannast þaö raunar glögglega,
á þingsályldnjnartililögu þeirra
um landhel'gismáliði, þeim
furðulega grautarfhaiusasaimsetn-
ingi, sem Lúðvífc Jósepsson
lýsiti svo eftOTniinniIega hór í
fcvöldL
Tfllagá rfkisstjómarfilöiklkanna
hefur ekfoi að geyma eitt ein-
ositai ákvarðandi atriði umfnam
það, sem ailir fllofclkar höfðu
samiþylkfct fyrir 23 árum með
landgrunnsTögunum frá 1948.
Mér er nær að halda, að ís-
jenzfc þrjóð aeílist nú til annars
pg meira en þesis, að stefinu-
marfcandii álfcvæði hdnna 23 ára
gömlu laga séu enn einu sinni
ítmlcuð, vafin í þyklkar umbúð-
ir, án þess að ætlunin sé að
gefia þeim auikið veruledfcagfldi
rnieð ákvörðunum og firam-
fcveemdum.
Ég er þess fulllviss, að mfflc-
ilíl meirihluiti þjóðarinnar hef-
uc ósfcað eftir eininigu um til-
tefcnar og tímaátovarðaðar að-
garðar í landhelgismálinu. Það
er sMk þ.jóðareining. sem
stjóma'nflolkkamir voru Ulu
heifli að rjúfa. Það eru því við-
brögð manna mieð heldur þágan
málstað, sem birtast í þaim
hrópum stjámarliða, að stjtótm-
arandstæðingar hafi gert mál
þetta að pólitístou bitbeini. Og
þegar stjómax(herTamir hafa
undanfamar vilkur og mánuði
fcrafizt samstöðu um að giera
efckert, bókstafflega efcfcert í
rnestai Mfishagémunamáli þjóðar-
innar, þá var þar um að ræða
örvæntingartflraun óttasleginna
manna, sem telja siig bundna af
görntum óhappasamininigi:, til-
raun til að binda einnig hendur
annarra. í'
Nú leggja ^tjómariiðar ofur-
kapip á að siverta mállsitaðsSióm-
arandstöðuinnar og salka hana
um að rjúfa þjóðareiningu um
landhelgisimálið. Slfkt fleiprrr
situr illla á talsmönn.um
þeirna fofcka, Sjálfstæðisfflokks-
ins og Allþýðuflokksins, sem
bera einir áfla álbyrgð á því,
að með sammingageröinni við
Breta érið 1961 var rofin á
hinn svívirðillegasta hátt alger
samstaða og þióðareining, sem
rífct hafði um landhélgismálið
þá «n slkeið.
Það vom leiiðtogar þessara
ffldkikai, sem í óböfck meirihllU’ta
þjóðairinnar sömdiu á þann veg,
að sfðain hefur engin dtfiaarsla
landhelginnar áifit sér staö í
heilan ánatug og mun. efcki eiga
sér stað á næstu árum. effi nú-
verandi stjómarfflokkar flá að
ráða.
En fá þeir að ráða í iþessiu ör-
laga- og Hfshagsimunamáili ?
Ljóst er af málfflutninigi þeirrai,
að þeir óttast fyrst og fremst,
að þrátt fyrir afflt sameinist
þorrt þjóðarinnar um aðgerðir,
um athaiflnir í méflinu, myndi
þjóðareiningu um kröfumar, 50
míflna físflcveiðflögsögiu á næsta
ári, 100 milna mengiunarlögsögu
þeigar í staö.
Ég hefld, að dkfci sé úr vegi
að segja hér noklkur orð til við-
bótar um lamdlhefligismáll og ein-
ingu' Htifllar þjóðar.
Árið 1948 Stóð ísflenzflða þjóðin
sameinuð að baflci ríkisstjóm
og Afllþingd þegar lög vom sett
um landigrunnið og lýst yfir ís-
lenzfcri flöigsögu á landlgrunns-
svæðinu ölllu. Þar var svo fýrir
mæflt, að síðar miætti með út-
gáfu regluigerðar álkvarða á
hvem hátt ísflendiiingar hagnýttu
yfírráðarétt sinn, og vaeri þar um
einhliða ákvarðanir að ræða af
þeirra háilfu. Alþingi og lands-
möhnum öflllum var vitanlega
fulflljóst þá. að einlhverjar erlend-
ar þjóðir myndu vefengja rétt
ofldkar tifl landigmnnsins og það
lcynni að talka tíma að ná hop-
um f reynd. Sflíkt yröi trúlega
að gerast í áföngum. Um hitt
vom allir Isendingjar sammála
að standa á þessum rétti sínum
og neita því, að um hann yrði
sarruið við aðrar þjóðir nS málið
borið undir erflendiai dómstólai.
Aflflar álkvairðanir um stæfldkun
ísflenzkrar fisflcveiðilögsögu, sem
síðan hafia verið teknar, byggj-
ast á landlgrunnslögunum frá
1948.
Þegar landhelgin var stæikllcuð
í 12 mífliur árið 1958, var yfir-
gnæfandl meirthluti þjóðarinnar
sammáfla um þá álkvörðun. En
eftdr að Ijóst var, að Atlanzhafs-
bandalagið æfilaði að skipta sér
af miálmu, skarst Sjálfstæðis-
fflofldkurinn úr ledfc og mjólu mun-
aði, að Aflþýðuflokkurinn fylgdi
honum eftir. Með stöðugum vífí-
lengjum og máflskofium til er-
lendra aðiila reyndu úrtöflumenn
þá að diraiga áflcvairðainir á lang-
inn, drepa máliniu á dreif. Afllir
vita, að ásteeðan til þess að for-
ustumenn Sjálllfstasðisfllioiklksins
rufu þjóðarednimgu um land-
helgisimálið árið 1958 var óttion
við hótanir Breta og undiriægju-
háttur gagnvart Atlanzhafs-
bandailaginu. Svo tæpt stóð máfl-
ið sumarið 1958, að það hefðd
vafaflaust taii>azt og vinstri
sitjómin giugginað á útfærsfliu, ef
dkflci fliefði Ifcomið tvennt til; Að-
ild Aflþýðubandaflags'ins að ríflds-
stjóm og eiribeitt Og þróttmikil
frammistaða Lúðvíflcs Jósepsson-
ar, sem þá var góðu heilfli sjáv-
arútvegsmálaráðherra og átti öfll-
um öðrum stærri Mut að því að
hrinda málinu í framfcvæmd.
_Þó hefði einbeitt afstaða Al-
þýðubandaflagsins og du'gnaður
Lúðvilks Jósepssonar fráleitt
nægt. ef hinir stjómairffloflclkarn-
ir hefðu ekflci flundið öflugan og
eindreginn vilja almennings, sem
fcrafðist útfærslunnar. Það var
samstaða aflls þorra Isflendinga,
þar á meöal margira ágætra
fylgjenda Sjálfstæðisffloflcflcsins
sem bjargaðí miáflinu og flcom því
heilu, í höfin.
Eftir að áflcvörðunin hafði ver-
ið takin og stacflckunin flram-
fcvæmd, þögnuðu úrtöflumenndm-
ir og blygðuðust sín. Það var því
einihuga þjóð, sem Bretar áttu
hér að mæta, þegar þeir gerðu
tiflraun til að fcúigái ofldfcur með
vepnavaldi og Jiólfiu að stundia hér
flandheflgisþjófflnaö undir her-
sfldpavemd.
Þegar flcom fram á árið 1961
var öfllum ljóst ocðið, að Bretar
höfðu tapaö þorskastyrjöldinni
svofcölluðu,. Afllar tiflraunár þeirra
til að hnekkja álkvörðunum Is-
lendinga um 12 míflna Iögisögu
hafði mistekizt. Einfloeitt og
djarfleg barétta Isflesndinga fyrir
lífshagsimunium sínum hafði vak-
ið helmsathygli og brezflca rik-
issfijómin átti naumast öðra að
maafia en háði og fyrirlitniingiu
fyrir misheppnaðan hemað sánn
gegn vopnflausri smálþjóð.
En nú var ný rfkissfijóm tekin
við völdum á íslandi, samstjóm
Sjállfstæðisflofldksdns og Afllþýðu-
fflokflcsdns, ofit köllluð viðreisnar-
stjóm, síðari árin einungis í liáð-
ungarslkyni. Og þá fer Atlanz-
hafsibandallagið enn að nýju á
stúfana. 1 höfuðstöðvum NATÓs
■bafði það lenigi verið nofldkur höf-
uðverikur, að tvær aðdldarþjóðir,
Bretar og Isllendiinigar, sflcyldu
eiga f Mvígri deilu. þar sem önn-
ur þjóðin hafði jafnvefl beitt
hina vopnavaldi. Ég geri ráð
íyrir, að af háílfui leiatiaga í
NATÖ hafi verið lagt fiast aö ÍS'
lenzflcum stjómarvöldum að
senaija við Breta, svo að hægt
væri að tilflcynna, að endár væri
bundinn á þorsflcastyrjölldina. Ég
finn ai.m).!k. enga hugsanlega,
sflcýringu aðra á sménarsamn'
ingi núverandi stjómarflofldka við
Breta árið 1961, en undanslátt-
semd gagnwart NATÖ. NATÖ
lagði flcapp á, að úrsflit fengjust
í þessu máíli, sem brezka stjóm-
in þættist geta við unað. Isllenzk
stjómarvöld beygðu sig fjyrir
þessum fcröfium, gerðu samning
við Breta og síðar við Vestur-
Þjóðverja, þar sem þau héfiu því,
að freflcari stæfldkun landhelginn-
ar sfcyldi táfllkynnt þessium þjóð-
um mieð hálfs árs fyrirvara og
aflþjóðadómstóllflinn í Haag stoera
úr um réttmæfii stækfcunar, ef
ekfci næðist samkomuflag
Með samnimgi þessum töldu
Bretar bundinn endd á frefoari
sóflcn Isllendinga í landheflgismál-
inu. Enda þótt við Afllþýðuibamda-
lagsmerm og raunar aðrir sfijóm-
arandstæðingar einnig. teflji það
fráleitt, er staðreynd, að óhappa-
samningiur þessd er aðalástæðan
tifl þess, að eklkert hefiur verið
aðhaffizt í landheflgismóflinu af
háilfu Mendlinga í heilaai áratug.
Og þessi samningnr er vafaflítið
meginorsök þess, að stjómar-
floflclkamir þora sdg hvargi að
fliræra oig reyna að flá samstöðu
um að gera ekflci nofldkum sflcap-
aðan hlut.
Og þeir herrar, siem nú tafla
með tungumýkt um nauðsyn
þjóðareindngar og ásafoa aöra
um landhelgismálið flómað á alt-
ari Atlanzhafsbandalagsins. í>á
knúðu þeir fram öriagaríkan
samning, beitfcu til þess naum-
um þingmeirilhluta, en virtu að
vetbuigi víðtæflc mótmæfli fulltrúa,
sem studdust við ríflegan flielm-
ing kjósenda. Þá þurfbu þeir eflcki
á samstöðu alflrar þjóðarinnar að
lialda. Þeir báttust einfærir um
að binda hana á Mafa í skjóli
öriítifls meirihluta á AlþingL
Flokkar stjómarandstöðunnar
lýstu því yfir þegar árið 1961, að
þedr litu á samning þennan sem
nauðungarsiamning. Það hefur
verið og er ■ grundvafllarskoðun
ofckar Aflþýðubandaflagsmanna, að
um náttúrugæði landsins, land-
grunnsins og hafsins yfir land-
grunninu burfi ísienzka þjóðin
clcki að semja við nokkra aðra
þjóð. Það sé skýlaus rétturlands
manna að setja þær reglur um
hagnýtingu og veradun þessara
náttúrugæða. sem hagkvæmast-
ar eru þjóðinni. Við teljum því,
að undansláttarsamningurinn við
Breta og Þjóðverja frá 1961 sé
marklaus samningur, bæði sakir
þess að hann var gerður við þjóð,
sem beitti vopnavaldi og knúði
fram vilja sinn með ofbeldi, en
ekki síður vegna hins, að með
samningnum var afsalað lands-
réttindum, samið um náttúru-
gæði, sem eru undirstaða að lífi
þjóðarinnar í landinu. Við telj-
um, að siíkur samningur geti
ekki taflizt bindandi fyrir nokkra
þjóð.
Af ásfcæðum, sem þegar hetfiur
verið gerð grein fyrir, teflur Al-
þýðubandalagið nú orðið élhjá-
kvæmilegt að hefjast handa um
nýja útfærslu landheflginnar á
girandvelfli landigrunnslaiganna frá
1948. 1 aillan vebur höflum við
lagt ofldkur flram um að né sam-
stöðu um máflið við aðra flelkflca
og efldki látið nein minni háttar
atriði torvelda hana. En tvennt
vair ófrávíflcjanflegur kjami
málsins að olckar dómi, áflcvörð-
un á þessu þingi um tiltekna út-
færsiliu. t.d. út í 50 milur, og á-
kvörðun um það, hvenær út-
færslan sflcyldi taka gildi Sam-
stiaða hefur náðst milli sfijómair-
andstöðufflofldkanna allra, sem nú
standa samedginlega að tdllflöigu
um athatfinir.
HSns vegar vair nofldkum veg-
in ljóst þegar fliá upphafi, að
stjómarffloödkaimir ætfluðu efldkert
að gera, en dnógu máilið íiins
veigiair á langinn með vífilengj-
um. Þeir voru auðsijáanilega
flirædidir við aðgeröarfleysið,
hreeddir við að koma fram fyrir
kjósendur í sumar og játa upp-
gjöf sóna. Þess vegna hafa þeir
lagt í það töfljuveröa vinnu að
gena sem fyrirferðai-miestar um-
búðir utan um það, sem efldkert
er, umfnam það, sem Mendingar
hafla marglýst yfir og endiurtek-
ið ótafl sdnnum í tfuflla tvo tugi
ára. Með röflcieysium reyna stjórn-
arhefrramir að fleila aðgieöarleysi
sitt af ótta við, að affleiöingar
ógæfusamningsdns fliá 1961 fcomi
bjóðinmi í fcdll. Þedr sfldrsflcota
mjög ta afllþjóðaráðstefnu um
réttameglur á hafinu, ráðstefnu,
sem llciann að verða haldin eftir
rúm tvð ár. e.tv. þó efldká íyrr en

Mynd úr þorskastríðinu, tckin um borð £ varðskipinu Maríu
Júlin, «r brezkt herskip hafði naarri siglt það niður.
fati.
Þetta er sagt gegn betri vdtund.
Mjög ólíklegt er, að á sfliflcri ráð-
stefnu, þótt af henni verði árið
1973 eða síðar, fláist endanfleg
niðurstaða um alþjóðlega flisfc-
veiðiflögsögu Hitt er Ijásit, að því
fleiri þjóðír sem fyrir ráðstefnu
þessa hafa helgað sér stærri
landhelgi en 12 máflur, því' mdnni
verður hættan á, að 12 mílna
reglan verði þar samþykkt sem
alþjóðaflöig. Vissuiliega t>er oflclkur
að taflca þétt í starfi á vegum
Samednuðu þjóöanna að lausn
landhelgismála og hatfa þar sem
annars staðar fulfla samstöðu með
þeim þölóöum, sem krefjast víð-
áttumifcililar flandhelgi. En við
höfum eflcfci tíma til að bíða eft-
ir óvissu ráðstefnuhaldii og enn
þá óvdssari úrslitum sflflcs ráð-
stefnuhalds, meðan fisldmiðin
umhverfis land olkflcar era í
bráðri hættu af ofveiði og meng-
un.
1 sdvaxandi mæfli stesfna nú
aðrar þjóðir flofium sanum á ís-
lenzflc fisldmið. Lfflshagsmunir
óklcar eim í húffl og ofldcur ber
l>æði réttur og sflcyflda til að
vemda þá.
Stjómarsinnar haflda því fram,
að þar sem vdð fs-
lendingar séum lögMýð-
in smáþjóð getum við efldkert
haft við þaö að athuga að sflcjióta
hugsanlegum aðgerðum oflcflcar í
físiflcveiðiflögsögumáflum til al-
þjóðadómstófls og hlíta úrsflcurði
flians. Sflík afsibaða þýöir f naiun.
að við séum twmdnár í méflinu
um ófyrirsöáanlega flramtíð og
fáum ofldfcur hvergi hrært.
Afllþjóðadómstóll mundd vafa-
laust dærna efitir þvi, sem hann
tefldi almennasta venju. Slík við-
miðun er að visu tmeytmgum
flráð, en þær breytingar era sein-
virlkar og dómstóllar offcast flialds-
samir og frernur á efftir þróun-
inni en undan. Þessar tweytingar
gerast mieð því mióti, að einsfiölc
riflci eða riikjahópar taflca sér auk-
inn rétt með einhliða álcvörðun,
og þegar slík riflci eruorðinmörg
hafia þau unnið hinum aullcna
rétti hefð. Pufllvfst má telja, að
ef úftfasirsla oiklkar í 12 míflur ár-
ið 1958 hefði verið borin undir
alþjóðadómstól, heffði hann á þeim
tíma dæmt hana óllöglega og að-
eins talið fjögurra mílna land-
heflgi heimifla að alþjóðalögum.
Með djarflegri áflcvörðuin áttum
við drjúgan þátt í þeirri bnóun,
sem varð á næstu árum.
Nú mundi alþjóðadócmstóll
vafalaiust faillasit á 12 mílna fland-
hélgi, en trúlega alls eflclld sbaarri
enn siem flccmið er. Það er því
fráledtt með öllu að æffla að bera
áfcvarðanir ofldcar um stæfldkun
Jandhelgi undir afliþjóðadómsiböfl-
inn í Haag, enda er með því al-
gerlega vikið frá þeirri megin-
íiugmynd, sem Jandigrunnsflög
ofldkar frá 1948 byggjast á, að við
liötfum lögsögurétt yfflr land-
granninu öflflu. Sú stefna stýóm-
arflofldkanna að una samndngnum
við Breta frá 1961 og mélsitooti
til Haagdómstólsins er sönnun
þesis, aö þeir æfifla sér efldki að
gera neitt að gagni í fisfcveiði-
lögsöguméllium.
í dag engu síður en árið 1958
er það undiir þjóðinni sjálfri
komið. flóflitoinu í landinu til sjáv-
ar og sveita. hwort flislcvedðrlög-
sagan verður færð út í 50 mdlur
á næsta ári eða eflcflcá. Áhugan
menn um þetta méfl um land
allt, látið fulltrúa sfijómamfiLolkk-
anna verða þess ræfldlega vara,
að þið æíflizt tdl aðgerða í þessu
flífshagsmunamáli þjóðairinnar;
með flundarsamþyfldfotum, undir-
sikrififcum og á annan hátt get-
ið þið tefcið flcröfituglega undir
lcröfurnar um uppsögn landheflg-
issammmgsdns við Bneta, um 50
mílna fisikveiðillögsögu og 100
mílna rnengiunarlögsögiu,
Það er enn hægt þrátt fflynir
mistök farusfcumonna stjómair-
floflckanna að ná víðtæikri sam-
stöðu um þefita stónmál, mynda
um það þá þjóðareiningu. sem
dugar tii sóknar og sásucs.