Þjóðviljinn - 15.01.1972, Blaðsíða 5

Laiugardagur 15. janúaa' 1972 — ÞJÓÐVILJIl'IN — SÍÐA g
Spilað djarft í nýju leikriti Rifbjergs — Peter Weiss
skipar skáldinu Hölderíin í flokka byltingarsinna — Eru
hárkollur tákn um úrkynjunartímabil? — Enskir
gagnrýnendur kjósa sér bók ársins
Klaius Rifbjerg, Daiiinn aÆ-
kBstaimiiMi, hiefur nýlega
látið sýna aftir sig leikrit sem
hedtir ,3varet blaeser í vinden“
Gagjnrýnandi iMfonmation kamst
á þá leið að orði um, þetta
verfc, að það sé um spila-
mennsku lífsáns — um að veQja
sér fcost og sitanda við hanin.
Menn gleta komið sér fyrir imn-
an ksrfisins eða fárið eigin
leiðir, en í báðnim tilvikum
verða memm að gera það upp
við sig hverjar eru forseodiur
þeiirra og hvaða ábyrgð þeir
tafca á siig.
Rifbjerg hefur sjálfur lýstþvi
ylfiir, að með þessiu veriká hafi
hamn stiigið það skref til fulísað
gerast pólitístot leikskáld. Gagn-
rýmandinm telur verkið að
ýmsu leyti gallað en í heild
hafi það diýpt, það ligigl ströng
ailivara að baiki umraeðummi.
Leilkritið gerist á baðstrand-
arihóteli í smálbæ þar sem memn
lifiðu áður á sumanleyfisigestum.
Nú trémar fiskimjölsveriksmiðj a
yfir húsunum og flestir fbúaim-
ir haifla fliækzt í neti iðmvæð-
ingarinnar.
Bn fcráreigamdiinm Jóoas viQ
ekki beygja sig undlir þessa
þréun og halda á brott, endai
þótt giastimiir séu hættir að
koma. Hann reynir að bjarga
sér með þvi að seija marfin og
smiyglað brennivin og tóbak. 1
tiilveru sinni stendur hann sitt
hvorum flæti í báðum herbúð-
um: fjrrir þá peninigia semtiamm
inmlheámtir firá þeim, sem hafa
saigt sig úr þjóðfélagskerfinu,
tryiggir hann sér borgairaleigan
orðstír og rétt til að fara eigin
leiðir.
En siík lausamemnslfca heiflur
í flör með sér retEsinigu flyrir
þann sem ekfci vill viðuirikemma
hve víðtæltoar afleiðingar verk
hans hafa. Jémas fær vöruisíma
frá fiskimdnmum, sem fcjésa
heldur að smyiglla en lenda í
tovöm flisltoimjölsverlksmiðjunn-
ar. Þeigar lögreglan nær þeim,
ber hamm vitni gegm þeim til
aö brjarga eigin sfcinni. Hámn
er reáðulbúinn tíl að tatoa á
méti, en elktoi til að giera neitt
f staðimn. Qg fisfcimennimir
tooma jaifinvægi á hlutina: heflna
sím rækilega þegar þeir haifa
setið af sér dlómimm . .
Enn nýrri tíðindi af Rifflbðerg
em þau, að hjomum hefflur verið
flalið að semija skiHdsögu fýrir
útvarp í samvinnu vdð hlhist-
endur. Það gerist mieð þeim
hætti, að hlustemdur semdá inn
hugmynidir að flynsta fcafflla og
Riiflbjerg skritfiar, — síðam er
kaflínm lesinm og Mustendur
gera sínar táliögur um flram-
halldið.
Per Weiss er þektotur mað-
ur, eins og við vitum —
nú hefflur hann skrifað nýtt
leiikrit, sem mörg þýzk leiklhús
hafla þetgar sviðsett eða panitað
(afltur á miólti þorðu fá í síðasta
leikiverik hains sem var um
Trotskí). Leilkritið fjallar um
þýztoa skáldið Hölderlin og ber
naifln hans. I hitteðfýrra voru
200 ár liðin frá flæðingu slkálds-
Peter Welss sendir Karl Marx
á íund Hölderlins í nýju leik-
verki sinu.
Hárkollan á sér merkllega
sögu: Um 1770 báru sérlega
finar dömur allt að 75 cm há-
ar kollur...
ins og fór firam um leið lífleg
kappræða og endursfcoðum á
þessum merltoa höfúndi. Fyrri
kymslóðir litu á hann sem
stkryggnt trúarskáld eða þjóðleg-
am spémiann — nú er það á
borð borið, að HöIderiKn hafi
verið hámm róttæfcastá, einsfcom-
ar þýzfcur Jafcdbimii.
Það er kannski ekki nema
eðlilegt, að persóna Höldertlims,
þessa álkaffla eimstafc.linigshygglju-
manns og nærna skélds, sem
sá sitómar byltimgarsýnir, vetoi
áhiuga WeiSs, siem heiflur sjtáiifl-
ur þróast flrá sálrænni sjélfs-
rýni til pólftískra áróðuorsleiilk-
vertoa.
Þau verlkefni sem Hölderlin
leifcsdms kom auiga á vonu efcki
smærri en frelsum hedmsins og
mannfcynsins. Hann er setturí
aðstæður, þar sem hans starf
rnætir athöffln annarra — t.d.
skáldsltoap Fidhites, Goeitíhes og
Schillers (sem allltaf enda meö
því að viðurlkenna það sem er),
hinni lönigu göngiu vinar sfcálds-
ins, Smdaiirs, í gegmum valda-
stcifmamimar og leið annars
vinar, Schmids, inn í raðir
þeirra sem viijai berjast. H61d-
erlin er þolandimn í öllum til-
vitoum, hann verður tfljirir öliu
en getur „aðeins“ brugðizt við
með orðum — hvort sem ar
um p»ólitísika kúgun að ræða
eða vonlausar ástir á Susette
Gomtard.
Weiss túikiar geðveifcá Höld-
erlins, sem flrá því um 1805
einangraði hamn frá heiminum,
sem samlbland af fllótta og
björgium: Svo mifcið djúp er
staðfesit miilili hins róttæka
draumamanns og skálds oig
andbyltingarum.hverfis, að skáld-
ið verður að þreyja þorrann og
góuina í sinni geðveiki. Von
um nýtt vor kernur undir lofc-
in, þegar Kari Marx á unga
aldri er látinm útskýra fyrir hdnu
aldraða skáldd þær leiðir serni
flara má til að breyta heim-
inum.
Hárfcollur hversltoonar hafa
náð fledkiilleigri útbreiðslu.
Þriðja hver bamdiamísk kona á
aldrinum 16-29 ára notar hár-
kollu eða a.mJk. „topp“ ogkarl-
memn gierast æ ófleiminari við
að skreyta ság með lánuðum
fjöðrum.
Ensfciur áhugamaður umsögu,
John WoodfOrde, hefur ritað
bók um hárkollur sem athygai
hefflur valtoið og neflnást „The
Sitra/nigie Stoiry of Flalse Hair“,
■Úr hinu nýja leikxiti Rifbjergs
leikfaúsinu í Höfn
Hann segir þar, að tilheeigáng
manna til að prýða sáig hári
ammairra komd aftur og alftur í
bylgljum og altíireii sé húnsterlk-
aii en eimmdtt á tímurn memn-
ingarleigrar hnignumar.
Harnn geitur um flaróa Egypta-
lands, siem viLdu efcfcá að flólb-
ið saaá hið heilaigia höfuð sitt^
nakið. HárkoQlur voru xnikið í
tízlcu í Róm — Messalína,
keásarafrú með brékasótt,
steypti yfir siig hárkoMu úrljósu
héri edmihverrar barbarakonu
þieigar hún var að skemmtasérí
hóruhúsiunum í útlhveirlflunum.
Kirkjam reyndi að hanna hár-
kollur sem heiðið tíltæfcá —
Ktlemens af Alexendríu ihéit því
flram að hlessiun kiæmist efcfcá í
gegp um amnarra manna hár.
Em kóngar sextáodu aldar hóxu
hárfcolluitízltou aiftur tíl vegs og
virðángar. Lúðvík fjórtándi bar
fiimamáfcfla hárfcoiMu sem í flór
hár af tíú, hausum — og eng-
inn sá hanm nofckru sánmi án
hennar nema ratoarinn faams. Um
1770 var svo teomið, að dötmur
sem höfðu verulega gott álit á
sjálfum sér báru allt að 75 cm
háar hárkoliur. Var teomiðfyr-
ir í beim ávöxtum, grærumeti
og ferskum blómum, sem burfti
að vökva.
Á nítjámdu öld settust hár-
kolllur á höfuð dlómara, laefcma
og presta — þær urðu einkenn-
isitátan emlbœttismanna. Um
sarna leyti voru konur sembáru
falsikt hár girunaðar um aðvera
sfcöllóttar og eiga sýtflildssjúlc-
lámig í ættinmi.
Veruleg emdurvafcning hár-
kolla gerðist ekitei fyrr en eftir
heiimsstyrjöldina sáðari og hún
er enn í sófcrn. Hárfcollumeást-
arar tótou brjár %íður í símai-
sterá New York borgar 1960,
árið 1970 bre+tán . .
¥ nýlegu tölublaði af Observat-
1 eur kjósa ýimsár þekiktir gagn-
rýnendur og rithöfundar sér
„btók ársims“ og sltoal hér vitíii-
að til nokkurra beirra mammai
sem menn kanoasit við.
sem nú er sýnt f KonungJega
Graham Greene segár, að
hann hafi haft rnesta ánœgju af
að lesa ævisögu Trotskís, 3ja
binida verk elfitir Isaac Deutsch-
er, sem endurútgefið var á ár-
inu í káljum. Þar næst hefði
sér verið mest ámœgja af að
lesa Bréf Thomasar Manns —
ervda séu þaiu laus við þá
drýldmá sem þirúgi ýmsiar sög-
ur þessa mikla höflundar.
Graham Greem giaf sjéifurút
endurminningar sínar (A sort
of láfe) á árinu, og eru þear
efisitar á blaði h já hánum vand-
fýsma og mieinyrta Malcólm
Muggeridge. Muggeridge dettur
etoká í hug frefciar em Greemað
niefna slkálidsögu — nœstmesit
gaman hefur hanm haft af „Sáö-
asita ár Tolstojs", daglbólk eánkar-
ritara hins rússmiesltoa stoáldiiölfl-
urs.
Robert Lowell og Philiph
Toynibeo niefna báðár „Hope agr
aánsit Hope“ etöár Nadezhdu
Maindelsitam, eru þieitta endur-
minniingar ekfcju þefclkts rússm-
esfcs skélllds sem lét líflið í
flamgalbúðum Stalíms.
Leáfagagmrýnandinm fraagi, —
Kemmeáih Tynan, setur efist á
blað tvær slkýrslur úr amea-ísik-
um fíamgelsum, The Joinit, sem
geyroir bréf fré flantga að nafni
James Blalke oig Spledad Bncvt-
her — bréfl Georges Jaidksomsi,
sem skotínn var tíl bana í
famgelisi á árimu, en Jackson
hetflu r komið milklid við sögu
réttíndabaráttu báökkumanna.
Affils tófcu 23 menn þátt í
þessari skoðanaköntnun hins
btrezika blaðs — og sjö beirra
nietflndu bók Nadezíhdu Mandel-
stam. Það er athyglisvert, að
langsamlega flestar bækiumaa-
eru æfisögur eða endunmánn-
ingar.
ERICH FRIED:
Leiðarvísir til að
efla baráttuþrekið
Því fleiri fjandmenn, því meiri sómi!
Fjandmenn
eru of langt undan
og tíðast
of öruggir i»n sig.
Breyttu því vinum þinun
í fandmemn
og gefðu þeim
á kjaftinn.
Gerir þú þá með því möti
að eindregnum
fjandmönnum
máttu hrósa happi:
Ég var sá fyrsti
sem reis upp
og lét hnefa skipta
í baráttunni gegn þeim.
ERLINGUR E HALLDÓRSSON.
þýddi.
METSÖLUBOKIN MAKALAUSA
Etos og memta vita geáuraöt
gerzt í íslenzkum bófcar-
málium. Þó slkal ég játa, að
mér varð á að nefna and-
sfcotamjn þegar sú fflrétt fcom í
blöðumum skömimu effltir jtól,
að xnetsölulbéik ársins væri:
Mimmipgar rSklisstjóraritarai ef t-
ir Pétur Bggerz.
Að vísu er það efctoi verri
afflþreying en hver önnur að
gluigga í þessa bóik. Þar segir
frá því hvemnáig húsigögnum
var safflnað til Bessastaöa,
hænsmaáiti fyrstu fflorsetahjón-
amna, tílhlökitoum höfumdar í
aimerisika steik, stóitflróðlegri
kieppná htomia mýtiílku mör-
laindá um göfflugastam sessvið
veizluiborð á Bessasföðum. Þar
greinir einniig frá áhrifamikl-
um aðferðum Einars Arnórs-
sanar, þáveramdi dómsmááa-
ráðlherrai, við að stríða Sveim
Björmssyná, og er sá taafli
reymdar með betri sterýtlum.
Það er eimnig riffljað upp, að
sú var tíðin, að Moxigumblað-
ið og ÞjóðváHjinm. voru immi-
lega sammála í utanrfkismál-
uxxl Þegar nýtojörmium florseta
íslaxxds, Sveini Björmssyni, var
boið til Bandaríkjamma 1944.
fór með honum utanríkisráð-
herra utamlþá’ngsstjtótmarinnar,
Villhjálimur Þór. Béðum þess-
um ágætu blöðum þótti þá í-
skygigilegt að nefflnidur ráð-
hexra fflæri tíl pólitískira við-
ræðrna sem þángiid vissd eteki
neitt um — eánkium þar sem
bandairísikir þángmenn voru
um það leyti fiaxmir að láta
haffla það effltir sér, að Bomda-
rikdn yrðu að tryiggja sór ís-
land að stríði lokmu hvað sem
tautaði og raralaði.
En þé erram við í raun og
verra komin að eflninu.
Pétur Eggerz segir flrátíma-
bilá fimaimiiikiMa breytinga op
sviptimga, tímahdli sem ein-
kemnást m.a. af bvi, að íslenzk
stjómmél eru að „ameríikami-
serast“, það er verið aðieggja
grundvöQl að bví að leggja
íslamd sem toklflileigast í fcjöltu
Bamdaríkj anna, eáms og það
var orðað á þeim tíma. Pétur
Eggerz er sem riikisréðsritari
og fiylgdammaður í návígi við
a.m.(k. tvo þeirra marnna sem
manmi sýnist haffla hafflt eimina
mestam áhuiga á bví að ýta
undár þessa þróuin, Svein
Björmsson og Vilhjálm Þór.
og vátamlega er hamn nálægt
ýmsum stórtíðindum öðrum.
En það er til lítills að leáta í
þessari bók að notokru um
bessi mál, né heidur yfirhöf-
uð að nokfcnu bví sem vairp-
að getur ljósi á eáttlwaö bað
sem máli slkiptir. Bólkin er
galtém etos og versiti rifcás-
sjöður. Þar er varla mokfcað
að fflinna nema hégómasikap
og sivo fliimaixiálfcið myndasafn
þar sem sjá xná sæg af Is-
lemdingum þeám sem helzt
þótti skcgur í á bví herrans
flomsetaáíá 1944.
Memn gæto sagt sem sivo, að
dáiplómötum sé vorfauinai:
þeir geti ekiki drengsteapar
vegma sagt flrá neánu bvt£ sem
málá skáptir og touraná það
teammsbi eklki hielldur, vegna
offlþjálfflunar í því aö tala um
matameði ým&sa þjóða og
laxveiðar. HStt er svo erfið-
ama að steilja, hvemniig á því
stendrar að eyðimörte eáras o@
þessi btólk skrali njótta vámsælda.
Þó sfcal sú tilgáta fflram borim,
að útbreiðsla henmar stafi af
bvf, að hún er að elflná tíi og
myndaivali eins nátægt Joónga-
bólk" og við eágram völ á.
Minningar rfkisnáðsritara haifa
[FЩTDILL
að lítetoidium selzt effltir sama
lögimáM og Hjemimet og ömn-
ur vámsœl máiLgögn dönsk:
þara rjúfca heflmámgs hraðaren
eflffia út úr bókaibúðum Reyteja-
vítaur ef Margrét terémprins-
essa eöa Anraa María dxottn-
irw? eru á florsíðunmi. Svo
komumghollir etrram við ís-
lemdlinigBr enm þann dag í
dag, þótt váð höflum grátið
með landtom á ÞtogvöQlum af
hrifflnámgiu yfir lýðvéldinu. Em
það var vist fyrir 28 árram.
Ámí Bergtmann.
I
I