Þjóðviljinn - 02.07.1972, Side 5

Sunnudagur 2. júli 1972 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 5.
Samtal tveggja íslenzkra námsmanna í Höfn um fjölmiðla,
Samtök ungra rithöfunda, Alþýðubandalagið, SIA og margt fleira
ingar og stefnur og hugmyndir
í stjórnmálum, ákveðnar tilhneig-
ingar. Það eru menn á íslandi
sem hafa mjög einokandi áhrif
á hvað hefur komizt til skila í
íslenzkum sósíalistískum fjöl-
miðlum, og stundum finnst okk-
ur núna, þegar við stöndum hér
og horfum aftur á bak, að anzi
mikið hafi orðið útundan í sósí-
alistískri uppfræðslu eða upp-
eldi. Svo þegar við förum að
kynna okkur þetta upp á eigin
spýtur úti í löndum, vegna örv-
andi áhrifa og umræðu þar, þá
kemur margt í Ijós sem hefur
aldrei borið fyrir augu venju-
legra fslendinga, annaðhvort
vegna þess að það er bara til á
útienzku eða þá að enigar tilvís-
anir til þess finnast á íslenzku.
— Ég held nú, Ólafur, að
þetta sé basði algengt í menning-
armálum og stjórnmálum. Á fs-
Iandi eru menn alltaf á eftir, og
það sem kemur fram á íslandi
er fyrir tilverknað mjög sterkfa
persónuieika, hvort sem það er
í menningarmálum eða stjóm-
málum og þarafleiðandi miss-
um við af ýmsu sem gerist er-
lendis, án þess að kynnast því
nokkurn tíma, og það sem verð-
ur ofaná, það er á eftir timanr
um. Og bara það, ef við tveir
til dæmis finnum að eitthvað
hefur orðið útundan í stjórn-
málaumræðu á íslandi og kom-
um því á framfæri, þá erum við
um leið orðnir mótandi á stefn-
una heima. Það vantar þennan
þátt heima, skoðanamiðlun, það
vantar hreinlega stöðugt streymi
á upplýsingum meðal íslendinga.
— Það virðist vera dálítið ráð-
andi afl í hugum þeirra sem
hafa verið stjórnandi í sósíalist-
ískri hugsjón og barátm á ís-
landi að þeir hafa ætlað að
vernda aðra gegn þeim villum
eða þeim villukenningum sem
þeir sjálfir hafa þótzt sjá
einhvers staðar. Þeir hafa unnið
að segja má mjög óheiðarlega á
þann hátt, að eftir að þeir sjálfir
hafa sannfærzt um að eicthvað
sé rétt eða rangt, hefur það ver-
ið þeim næg ástæða til þess að
úrskurða að „hið ranga" skyldi
ekki fá túlkun, ekki fá málflutn-
ing eða einfalda frásögn á ís-
landi. Það má segja að þeir menn
sem hafa verið þessi sía á ís-
landi hafi reynzt ögn staiíniscísk-
ir í því að ákvarða fyrir almenn-
ing eða hinn almenna flokks-
mann, hvað koma skyldi og
hvað ekki. Tiltölulega fáir menn
á íslandi hafa haft aðstöðu til
þess að vera með á nótunum og
vita hvað var á kreiki, og manni
finnst næ9tum að þeir hafi ekki
áttað sig á þeirri ábyrgð sem
því fylgir að hafa svona aðstöðu
á íslandi, þar sem sárafáir að-
ilar stjórna öllu upplýsinga-
streymi. Þeir hafa misnotað sér
þessa aðstöðu með því að túlka
einungis það sem þeim var að
skapi í þetta og þetta skiptið, en
ekki verið óhlutdrægir flytjendur
þess sem var að gerast í heim-
inum og þeirra hugmynda og
strauma sem voru efst á baugi.
Þeir hafa oft valið mjög sér-
kennilega, persónulega, — en
flutt það heim sem hið eina sem
væri á ferli fyrir utan.
— í þessu sambandi má minna
á þá frægu SÍA-menn og skýrsl-
ur þeirra, Ólafur. Ég held að
þeir hefðu getað rofið þetta
ástand, en þeir fylgdu bara vissri
þróun, vissri hefð. Þetta var
gamalt og gróið fyrirbæri, hin
Iokaða og samsæriskennda um-
ræða sósíalista. En jafnval hafa
SÍA-menn losað um þetta ástand
með því að hafa þó svona opna
umrasðu sín á miili.
— Já, losað? Komu áhrif SÍA
fram að öðru leyti en í SÍA-
skýrslunum? Veizt þú, hvort
þeirra gætti strax beint innan
vinstri hreyfingar á íslandi?
— Ég held að áhrif SÍA séu
fyrst núna að koma fram, ég
held að þau áhrif séu á eftir
tímanum, raunverulega, og þess
vegna verður sú barátta sem
núna á sér stað á íslandi eiigin-
lega barátta í fyrsta skipti, vegna
þess að SÍA-hópurinn náði ekki
áhrifum á réttum tíma.
— Þessi hugmyndafratðilega
umræða eða þau áhrif sem þeir
hafa valdið, þeir hugsuðu sér
aildrei að hún yrði opinber?
— Ég held ekki, ég held að
sú umræða hafi verið mjög mik-
ið inn á við, en hún þurfti nátt-
úrlega að beinast meira út á við.
— Við megum kannski þakka
Heimdellingum fyrir að hafa
gefið út skýrslurnar?
— Já, ég held að feimni
vinstrimanna við SÍA-skýrslurnar
sé alveg ástæðulaus og ég held
líka að menn geti lesið SÍA-
skýrslurnar sér til þroskunar að
því leyti að vinstri umræða verð-
ur að vera mjög opin, og að því
leyti megum við þakka Heim-
dellingum, hreinlega, fyrir að
hafa gefið þetta út.
— Það er mjög merkilegt að
þeir virðast fullkomlega hafa
gefið þessar skýrslur út í því
trausti að þær væru mikil
bomba; þeir hafa ímyndað sér
að þetta yrði mjög hæctulegt
og afdrifaríkt högg á íslenzkan
sósíalisma, ef þær kæmu fyrir
aiLmenningssjónir, en áreiðanlega
aldrei ímyndað sér að þetta yrði
prógressíft og jákvætt fyrir ís-
lenzka vinstrihreyfingu í fram-
tíðinni að fá SÍA-skýrslur út-
gefnar.
— Ég held, ef við hugsum
um SÍA-skýrslumar sem fram-
tíðarþætti í íslenzkri stjórnmála-
umræðu, þá hafi það verið mjög
ranghugsað af hægri mönnum
að gefa þær út, vegna þess að
til lengdar hljóta þær að hafa
þau áhrif, að vinstri umræða á
íslandi verður miklu opnari, og
það, að umratða verður opnari,
gerir hana miklu árangursríkari.
Enn um SÚR
— Svo við snúum aftur að
SÚR, Ólafur, þá væri kannski
gaman að heyra nánari skýring-
ar á þeim samtökum hjá þér,
því að ég býst við að lesendum
Þjóðviljans sé að mestu leyti ó-
kunnugt um þessi samtök sem
virðast vera í uppsiglingu.
— Já, það er í smttu máli, að
ungt fólk finnur að það er erfitt
að gefa út ný skáldverk á ís-
iandi, beinlínis orðið'ómqgulegt
í mörgum tilvikum, og þetta
framkallar þau viðbrögð, að unga
fólkið fer að hugsa upp nýjar
leiðir til þess að koma út sín-
um hugverkum og svo að hinu
leytinu fer það að íhuga hvaða
aðstæður búa til það ástand að
erfitt er að koma út skáildverk-
um og þessi skáldverk svo lítið
lesin ef þau samt komast út. Til
að byrja með virðist talsverður
áhugi á því að gefa út skáldverk
skipulega og sameiginlega á ann-
an hátt en tíðkazt hefur, en um
leið gætu þessi samtök orðið
mjög frjór umræðugrundvöllur
um bókmenntir og listir al-
mennt, en ekki sízt um fjöl-
miðlun sem er orðin mjög mikil-
vægur þáttur í öllum nútíma-
þjóðfélögum. Fjölmiðlun er ekki
lengur dægrastytting eða þjón-
ustufyrirbrigði, heldur er hún
beinlínis orðin framleiðsluþáttur
sem hefur mótandi áhrif á þjóð-
félagið sem skapaði þessa fjöl-
miðla. Vafalaut má í framtíð-
inni búast við stökkbreytingum
á afstöðu basði þeirra sem nú eru
eingöngu hlustendur og áhorf-
endur og svo hinna sem munu
starfa við þessi tæki. Og það má
einmitt búast við því, að mikið
af því fólki sem aðallega hefur
tileinkað sér ritmál fram að
þessu, það eigi alveg jafn auð-
velt með að tileinka sér þæt
tjáningaraðferðir og nýjar að-
ferðir sem munu verða notaðar
í fjölmiðlum framtíðarinnar.
Þetta eru sömu kenndirnar sem
liggja að baki því, að fólk vill
koma sér og skynjun sinni á
framfæri gegnum ritmái, nota
þann tjáningarmiðil, og að vilja
nota fjölmiðlana á skapandi hátt.
Ef vel heppnast getur verið að
styrkur saimtaka einsog SÚR geti
einmitt legið í því að tengja
þetca fólk sem þarf verulega að
fá botn í sín mál, hittast og
þekkja hvert annað. Að öðru
Ieyti þætti mér gaman að vona,
að SÚR gæti orðið mjög frá-
brugðið gömlum Iistamannasam-
tökum á þann hátt, að það yrði
miklu opnara gagnvart almenn-
ingi, teldi innan sinna vébanda
eða hefði á sínu áhrifasvæði fóáík
sem ekki beinlínis býr til skáld-
verk eða starfar við fjölmiðla
eða hvað það nú verður, reyndi
semsé að tengja listsköpun aftur
almenningi. Ég held að það sé
mjög nauðsynlegt fyrir okkur
að ná lífrænu og eðlilegu sam-
bandi við almenning, og það
krefst þess auðvitað að við reyn-
um að koma til móts við al-
menning.
— Hvað mundir þú þá telja
fyrsta skrefið í 9tarfsemi sam-
taka einsog SÚR, ef þau komast
á fót, Ólafur?
— Ja, eftir að heyrzt hafa
jákvseð orð frá a.m.k. 25 manns,
virðast strax vera ákaflega skipt-
ar skoðanir um þetta, það eru
mjög ákveðnar línur sem menn
vilja fara eftir. Svo það er erf-
itt að leggja svona samtökum
lífsreglurnar áður en þau hafa
fundið samstöðu um ákveðin
mál. Mér finnst merkilegt að
fram hefur komið alveg ákveðin
marxistísk lína annars vegar og
hinsvegar hreinskilin íhaldssöm
lína, 9em framleiða vill bók-
menntir á sama hátt og gert
hefur verið og dreifa þeim á
sama hátt, og búast fylgjendur
hennar við því, að lesendur
muni að lokum fást til þess að
lesa „venjuiegar" bókmenntir
aftur. Hér er sannarlega komið
efni til þess að ræða innan ein-
hvers hóps eða samtaka, skoð-
anaskipti um þetta efni gætu
brugðið Ijósi á fleira en bless-
aðar bókmenntirnar,
Lýst eftir
rannsókn
— Telur þú Kristinn, að nú-
tímamaðurinn í Vestur-Evrópu
sýni bein úrkynjunarmerki, —
finnst þér hann kominn á
ranga braut andlega, og getur
þú rissað upp einhverjar línur
að breytingum á manneskjunni?
Áhugi á alvarlegum bókmennt-
um hefur vafalaust farið minnk-
andi á íslandi, getur það verið
afleiðing einhverrar breytingar,
villivega sem manneskjan er
komin á?
— Ég held að það sé mjög
erfitt að setja dæmið upp þann-
ig að fólk sé á einhverri á-
kveðinni braut. Það er einmitt
skotturinn á ákveðinni braut sem
er aðalvandamálið, vegna þess
að áhrifin eru of fjölþætt, —
streymið úr fjölmiðlunum er
alltof mikið og heUist yfir fólk.
íslendingar hafa ekki hæfileika
til þess að ræða neitt ákveðið
mái, ÖII rökræða á íslandi fer
út í skæting og menn tala
aldrei saman á einum og sama
grundvdli, þetca er einhver
tízka sem hefur eyðilagt alla
umræðu á íslandL
— Þú heldur að það sé hægt
að breyta þessu núna?
— Ég vona það, ég vona í
það minnsta að vinstri umræða
á íslandi geti komizt út úr þeim
ógöngum sem hún hefur verið
í. Menn vita raunverulega ekki
hvar þeir standa. Þetca hefur
boðið því heim að menn hafa
gerzt borgaralegir án þess að
vita af því. Ég mundi telja að
öll vinstri þróun á íslandi ein-
kennist af því hvemig hin upp-
hafiega hreyfing verður alltaf
borgaralegri vegna áhrifa frá
þjóðfélaginu, og sú eina hugs-
anlega mótspyrna sem værifólg-
in í innri umræðu samtakanna
og skilgreiningu á þjóðfélaginu,
hana vantar.
—> En finnst þér ekki dálítið
vanta á íslandi að gerð sé grein
fyrir ýmsum hreyfingum og
hugsunum sem eiga sér stað í
heiminum? Mér finnst að tilís-
Frh. á bls. 15