Þjóðviljinn - 29.07.1972, Blaðsíða 5

Laugardagur. 29. júli 1972 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5.
Vopnabrak
°g
skákþögn
Heimsmeistaraeinvigið leiðir
til margs konar ritmennsku um
allan heim. Hér fer á eftir sýnis-
horn af skárra taginu — leiðari úr
danska blaðinu Information.
tSLAND ER eins og sumir
menn vita, mjög spennandi land,
en öf fáir Danir gerðu sér grein
fyrir þessu fyrr en það var orðið
of seint — þ.e.a.s. meðan Dan-
mörk og tsland voru eitt riki.
Áhugi Dana á tslandi hefur þá
fyrst vaknað að marki þegar
Norðurlöndum hefur verið
splundrað við sálmasöng um ein-
ingu og norræna samvinnu i öll-
um greinum.
Nú sem stendur er einn af svo-
kölluðum „brennipunktum at-
hygli heimsins” i Reykjavik —
enda þótt þar i borg rjúki aldrei af
eldi. Það er friðsamlegur hlutur
eins og skákborð sem athyglin
dregst að — sjálfsagt aðeins hlut-
ur athyglinnar reyndar, þvi að
skákáhugamenn eru ekki i meiri-
hluta. Og þó! Skák, sem ein-
hverra hluta vegna er flokkuð
undir iþróttir, er eins konar
ruslakompa fyrir heilastarfsemi,
ef maður á að leyfa sér að vera
illkvittinn. Þegar heimsmeist-
aratign er i tafli þá er forvitni al-
mennings tryggð fyrirfram, og
allt það makk sem fór fram við
byrjun einvigisins minnir á makk
þaö sem viðgengst i „venjuleg-
um” iþróttagreinum, einkum
tennis á Wimbledon, og þvi er
áhuga,einnig þeirra fáfróðu,ræki-
lega við haldið.
Og hér við bætast þær andstæð-
ur stórvelda sem tengdar eru ein-
viginu. . . .
FRUMKVÖÐLAR HEIMS-
MEISTARAKEPPNINNAR i
Reykjavik hafa vitað hvað þeir
gerðu, þegar þeir völdu Island að
vettvangi orustunnar. Skák er is-
lenzkt þjóðarsport. Það hefði
varla verið hægt að finna annars
staðar i heiminum jafn brennandi
áhuga á hverjum leik.
Séð undir þvi sjónarhorni sem
mönnum ber i nafni sálarheilla að
skoða heimsatburði og þróun
þeirra frá, er það einstaklega
hressandi að það er tefld
skák á þeirri eyju
þar sem áður glumdi vopna-
brak. Það eru ekki aðeins afkom
endur Snorra sem brjóta heilann
yfir tafli, það eru lika menn sem
rekja ættartöflu sina aftur til
manna eins og Þorsteins þorska-
bits, Ketils flatnefs og Þórólfs
mostrarskeggs — menn hafa góða
reiðu á slikum hlutum á lslandi.
Skákáhuginn þrifst semsagt vel
i þjóð sem öldum saman gaf úlfi
og erni lik að slita eða hjó fætur
og aðra lausa hluti hvert af öðru
Gangleri um
endurholdgun
— og stundum jafnvel þjóhnapp-
ana. Þeir menn virða
fyrir sér þögnina sem
grúfir yfir skákborðinu,
sem forfeður þeirra „iðkuðu
sennur og argaþras og engdu til
bardaga gjarna”. Það eru þessir
afkomendur sem gera jafntefli
eða máta hvor annan þar sem
þeir gömlu ,,fengu skurð i skalla’.
I STAÐINN FYRIR skákdóm-
ara höfðu menn áður þing, þar
sem menn mátu og vógu mann-
dráp hjá báðum aðilum og
dæmdu menn i bætur, sem gengu
oftast beint til þeirra sem fyrir
tjóni urðu (m.ö.o. góður siður og
verður eftirbreytni). Eða þá of-
beldismenn voru dæmdir til að
fara úr landi, og gerðu sér þá litið
fyrir og fundu Ameriku — eða þá
þeir lentu á Irlandi þar sem þeir
skildu eftir sig óafmáanleg spor,
sumpart i byggingum og sumpart
Framhald á bls. 11.
Vor- og sumarhefti Ganglera,
timarits Guðspekifélagsins,er ný-
komið út. Að þessu sinni er heftið
helgað efni sem allmikið hefur
verið á dagskrá að undanförnu i
fjölmiðlun (sbr. frægan sjón-
varpsþátt) en það er endurholdg-
un. Þrir islenzkir höfundar fjalla
um þetta efni — Sigurlaugur Þor-
kelsson, Karl Sigurðsson og rit-
stjóri timaritsins, Sverrir
Bjarnason. Þá eru i heftinu tvær
þýddar greinar um sama efni.
Sigvaldi Hjálmarsson skrifar
um það sálarástand sem hann
kallar veg hinna hvitu skýja og
athuganir á kyrrð. Skúli Magnús-
son, kinverskmenntaður heim-
spekingur, leitast við að svara
eilifðarspurningunni ,,Er þekking
möguleg?”
Ýmislegt annað efni er i ritinu,
m.a. ýtarleg frásögn af reim-
leikarannsóknum i Þýzkalandi.
Heimurinn heldur
áfram að breytast
FATT ER ALGENGARA en að
heyra bölsýnar kvartanir um að
heiminum fari litið fram. En nú
vill svo til, að það er ekki sér-
staklega erfitt að finna dæmi
um það gagnstæða. Kvikmyndin
um Sacco og Vanzetti, vönduð
og trúverðug mynd um dómsorð
i kjölfar móðursjúks ótta við
sósfalisma og verkalýðshreyf-
ingu, minnir einmitt á þetta. Við
getum borið þessa mánudags-
mynd saman við þá staðreynd,
að nýlega sýknaði kviðdómur
Angelu Davis, sem er allt i senn
kvenmaður, menntuð,
kommúnisti og þeldökk, af
ákæru um aðild að mannvigum.
Og annað dæmi: Daniel Ells-
berg, sá sem kom á framfæri
leyniskjölum Pentagons um
Vietnamstriðið, er að sönnu fyr-
ir rétti —en það er mikill mun-
ur á þeirri meðferð sem hans
mál fær ( sem er i reynd mjög
alvarlegt fyrir bandariska vald-
hafa) og þvi andrúmslofti, sem
sendi i rafmagnsstólinn fyrir
mjög hæpna njósnaákæru þau
Ethel og Julius Rosenberg fyrir
tveim áratugum.
AGÆTT DÆMI UM ÞÆR
BREYTINGARi heiminum sem
verða til batnaðar er einmitt til-
hneiging manna eins og Ells-
bergs að brjóta niður leyndar-
málamakk hernaðarfursta og
koma á framfæri við almenning
upplýsingum um ráðstafanir og
ákvarðanir, sem varða lif og
dauða miljóna manna. Nýlegt
dæmi um þetta kom fram ekki
alls fyrir löngu á siðum hins
bandariska vinstririts Ramp-
arts. Maður að nafni Fellwock
hafði um árabil verið starfandi
við svonefnt NSA (National Sec-
urity Agency) en sú stofnun
annast hlerun á fjarskiptakerf-
um og ráðningar á dulmálslykl-
um allra þeirra sem Bandarikin
vilja njósna um. Maður þessi
hafði eins og aðrir i NSA gengið
undir rækilega öryggisskoðun
áður en hann hóf störf og var
sjálfsagt að minnsta kosti 105
prósent Amerikani. Það var
persónuleg þátttaka hans i Viet-
namstriðinu, sem að lokum
breytti viðhorfum hans með rót-
tækum hætti og fékk hann til að
skunda á vit róttækra með vit-
neskju sina um NSA (i Banda-
rikjunum er stundum lesið úr
þeirri skammstöfun með
,,never say anything” — segðu
aldrei neitt).
Af orðum Fellwocks að dæma
er NSA sannarlega ekkert fá-
ráðlingasafn. Hann heldur þvi
fram, að NSA þekki „kallmerki
og númer hverrar einustu so-
vézku flugvélar, sem og nafn
flugmannsins. Staðsetningu
hvers einasta kjarnorkubáts og
hverrar einustu sovézku eld-
laugardags
flaugar. Dvalarstað næstum þvi
allra háttsettra manna i Sovét-
rikjunum á hverjuiri tima. Stað-
setningu hvers leitarfylkis,
hverrar herdeildar, hverrar
hersveitar — sem og vopna
þeirra, foringja og birgða-
stöðva”.
SVONA MIKIL ÞEKKING hef-
ur sjálfsagt ýmsar hliðar, en við
skulum að sinni hafa hugann við
þær sem gleðilegri eru. Ef við
litum okkur sjálfum nær, þá
sýnást fullkomin hlerunartæki
stofnunar eins og NSA, sem
spannar allan hnöttinn með
gervitunglum og öðrum merk-
um græjum, gera alvöruþrungið
tal um þýðingu herstöðvarinnar
i Miðnesheiði nokkuð svo mark-
litið. Ef i raun réttri er hægt
að hlera simaviðtöl Kosygins i
Moskvu eða óska sovézkum
þotuflugmanni á æfingu yfir
Pamir til hamingju með afmæl-
isdaginn, þá hlýtur mönnum að
finnast það tal skrýtið og út i
hött, að það verði háskasamlega
erfitt að fylgjast með svamli
rússneskra kafbáta um Norður-
Atlanzhaf ef Svörtu riddar-
arir hætta að athafna sig i
Keflavik. Eða erum við kannski
ekki að frétta það, að það sé
hægur vandi að fylgjast með
gjörvöllum siglingum heimsins
með þvi að kasta hylkjum, bún-
um senditækjum, i sjóinn með
vissu millibili?
En þá er sjálfsagt að spyrja
sjálfan sig og aðra af hverju
væntanleg heimsending banda-
risks liðs frá Keflavik veldur
þeim gauragangi og tauga-
strekkingi sem raun ber vitni.
Astæðurnar eru sjálfsagt marg-
ar, og við skulum gera litla til-
raun til að fitja upp á nokkrum
þeirra.
— ÞAD MUN TALIÐ PÓLI-
TÍSKT AFALLfyrir stórveldi ef
smærri . riki segja þvi að
verða á heim með herlið sem
þar kann að vera. Samt sem áð-
ur hefur slikt gerzt oftar en einu
sinni. Lýbiumenn sögðu
Amerikönum að verða á brott
fyrir nokkrum árum, og nú ger-
ist það i grannlandi þess við
Nilarfljót, að Sadat forseti segir
sovézkum herfræðingum að
fara heim —- enda þótt hann sé
sjálfur staddur undir raunveru-
legum hernaðarháska frá Isra-
el.
— Af þvi má taka mörg dæmi
fyrr og siðar, að þeir sem til
metorða komast i herjum til-
heyra ihaldssömustu pörtum
samfélagsins. Og þótt þeir séu
flestir jafnfíknir i nýjustu
tæknibrellur, þá hafa þeir
sterka tilhneigingu til að hugsa
um hernaðarlega hluti á sama
hátt og gert var i siðasta striði á
undan — þegar þeir sjálfir voru
ungir menn og komust til frama.
Þetta á ekki sizt við um hugar-
far manna gagnvart virkja-
smiði, varnarbeltum og her-
stöðvum á erlendri grund.
— Peningar eru auðvitað
raunverulegt vald i margvis-
legum átökum milli einstakra
aðila og deilda innan herja — og
ef einhver herstöð er lögð niöur
getur það þýtt verulegan spón
úr aski viðkomandi aðila. Herir
og sendiráð hinna ýmsu þjóða
eru einmitt þekkt fyrir að ráðast
i ýmiskonar geðbilunarfram-
kvæmdir til þess eins að eyða
fjárveitingum, sem annars
væru teknar af þeim ef engin
umsvif væru sýnd.
SÚ TÆKNIÞRÓUN SEM GER-
1R upplýsingasöfnun sem þá er
áðurnefnd NSA rekur jafn ýtar-
lega og raun ber vitni, er hafin
fyrir alllöngu og hún fékk nýjan
byr i seglin með geimrann-
sóknatækjum. Þær miklu breyt-
ingar sem hún veldur sjást vel á
þvi, að nú treysta stórveldi sér
til að semja um takmarkanir á
kjarnavopnum og eldflaugabún-
aði, það stafar ekki af þvi að
Nixon og Bréznéf séu betur inn-
rættir en þeir voru Krústjof og
Eisenhower á sinum tima, held-
ur er nú til sú spæjaratækni,
sem gerir gagnkvæmt eftirlit
mögulegt. Tækni þessi er að
sjálfsögðu ekkert einhliða gleði-
efni, viðtæk notkun hennar er
mikið áfall fyrir einkamál
manna. En að öðru leyti sýnist
hún drjúgur skerfur til að skapa
það traust milli hervalda sem
menn hafa svo mjög á milli
tanna . Og þessi þróun er einmitt
kærkomin hvati á það, að
tslendingar stingi af úr þeim
striðsleik sem þeir áttu reyndar
aldrei neitt erindi i.
Arni Bergmann.