Þjóðviljinn - 10.08.1972, Síða 7

6. SIÐA — ÞJÓÐVILJINN1 Fimmtudagur 10. ágúst 1972
Krnst Kischcr
Einn helzti
ERNST
FISCHER
LÁTINN,
73 ÁRA
AÐ ALDRI
kcmur Fischer einkum inn á
þetta cr hann gcrir grein fyrir
réttarhöldunum i Moskvu — en
liann fckk þaft hlutverk að skrifa
uin þau skýrslu. Fischer gerði sér
ekki margar blekkingar um
þessar hreinsanir, en hann hélt
samt fast við það, að hinir ákærðu
væru sekir, og hélt óskertu trausti
sinu á Stalin.
,,Það sem hafði áhrif á mennta-
menn cins og mig var sá hæfileiki
Stalíns að geta einfaldað hluti og
þar ineð gefa til kynna rétta at-
liöfn við þverstæðufullar að-
stæður. Þetta var skelfilegt i
iillum sinum eint'aldleika. Ilina
gagnrýnu skynsemi varð að bæla
niður til að við gætum unnið
okkur þrótt til athafnar.”
FISCIIKR BKEYTTI UM
AFSTÖDU er hann sneri aftur til
rannsókna á listum og gerir þær
að sannleiksinælikvarða. Hann
heitir vitnisburði listarinnar gegn
innantómum frösum ýmissa fyrri
samherja i valdastólum, fjallar
uin listir sem nauðsynlegt tæki til
gagnrýninnar rcynslu, sem
bcndir fram á við ., og gefur til
kynna grunnlit nýrra tima”.
menningarfrömuður
marxismans er látinn
ÞANN FYRSTA AGÚST lézt á
sjötugasta og fjórða aldursári
hinn þekkti austurriski bók-
nienntafræðingur og marxisti
Krnst Fischer. Fischer var lengi
vel einn af helzt áhrifamönnum
Kommúnistaflokks Austurrikis,
en hann var rekinn úr honum
vegna gagnrýni sinnar á þvi sem
hann kallaði sjálfur „skriðdreka-
sósialisma” — innrásinni i
Tékkóslóvakiu.
Fischer cr ásantt Ungverjanum
Georg I.ukacs viðfrægastur
þeirra maiiiia sem hafa fjallað
um listir og bókmenntir frá
marxisku sjónariniði ( „Nauðsyn
listarinnar”, „List og friðsamleg
sambúð" ofl. ) Brezki gagnrýn-
andinn Kenneth Tynan nefndi
Fischer „Aristoteles
marxismans".
Fischer átti sér flókna sögu og
sambúð hans eigin tilhneiginga
og þeirrar pólitísku kröfugerðar,
sem hann taldi þeim æðri, var
ckki alltaf friðsamleg. Hann leit
svo á sjálfur, að liann væri ekki
fær um að starfa að pólitik.
„Ég verð aldrei pólitiskur for-
ingi, ég er þvi hlutverki ekki vax-
inn. Má vera að mér takist að
gefa öðrum innblástur, en mér
tekst aldrei að skipuleggja þá",
segir Fischer i siðustu bók sinni,
scm hann nefnir „Kndurminning-
ar og hugleiðingar” (Erinnerung-
en und Iteflexionen). tvitnun
þessi er einmitt frá 1934 þegar
hann gekk i koininúnistaflokkinn
„i fullri vitund um að það væri
skref sem tekið var vegna mál-
staðarins og gegn sjálfum mér,
hæfileikum ininum og tilhneig-
inguin”.
ERNST FISCHER VAIt sonur
austurriks herforingja, fæddur i
Kæheimi árið 1899. Honum tókst
unguin að koma undir sig fótum
sem Ijóðskáldi og leikskáldi,
ineðal annars með stuðningi
Stefans Zweigs. llann gerðist
blaðamaður við inálgagn sósial-
demókrata meira út úr neyö en af
löngun, en hann varð að hverfa
frá náini vegna fátæktar. Sem rit-
stjóri blaösins Arbeiterwille, sem
var málgagn svonefnds austro-
inarxisina, varð liann fljótlega
einn af lielztu áhrifamönnum
vinstra arms Sósialdemókrata-
flokksins. Svik flokksins og
slátrun Dolfussstjórnarinnar á
vcrkamönnum. sem uppreisn
gerðu 1934, fengu hann til að stiga
skrefið til fulls og ganga i lið með
ko m inúnistum.
Vegur Fischers meðal hinna
nýju félaga sinna varð allmikill.
hann var hraðmælskur ræöu-
maður og skarpur penni. A út-
lcgöarárunum i Moskvu var hann
yfirinaður þess áróðurs sem beint
var að Austurriki. Arið 1945 sneri
liann heim til Vinar i sérstakri
sovézkri flugvél. Hann varð þá
u m t i in a m e n n t a ín á 1 a r á ð -
herra Austurrikis og rektor há
skóla i Vin eitt kjörtimabil. Arið
195(1 var hann enn á þann veg
stemmdur. að liann neitaöi að
skrifa undir mótmæli rithöfunda
gegn sovézkri ihlutun i Ungverja-
iandi og var þá rekinn úr PEN-
kltibbi Austurrikis. Siðar hefurj
Fischer skýrt svo frá, að hannf
hafi bælt niður með sér það, sem
honum fannst sjálfum rétt, til
þess aö koma betur að gagni mál-
staönum, byltingunni.
FLEIRI KOMMÚNISTAR EN
FISCIIER hafa reynt þessa af-
neitun sjálfsins i nafni pólitískrar
kröfu. í endurminningum sinum
llin pólitiska „villutrú”
Fischers byrjaði fyrir alvöru
þegar Tékkar tóku til við að
cndurineta bókmenntalega arf-
leifð Franz Kafka og reisa hana
til nýrrar virðingar. Allt frá hinni
sögulegu ráðstefnu um Kafka
sein haldin var i Tékkóslóvakiu
19(13 og fram að innrásinni 1968
setti Fischcr traust sitt á tékkó-
slóvakiskan umbótakommún-
isma, og það varð þvi rökrænt að
„skriðdrekakommúnisminn”
táknaði endanleg vinslithans við
flokkinn. Þau táknuðu og
klofning innan Kommúnista-
flokks Austurrikis, en meirihluti
miðstjórnarmanna greiddi at-
kvæði með Fischer. Flokkurinn
liefur ineð naumindum lifað af
brotthvarf sins frægasta félaga,
en L'ischer hefur siðan unnið með
ýmsum marxistum er sama
sinnis voru og hann að timarita-
útgáfu um marxisma á vorum
dögum.
Fischer og Lukacs er oft likt
saman, en þeir voru um margt
ólikir. Þrátt fyrir allt hélt Lukacs
tryggð sinni við flokkinn til hins
siðasta — það kemur frani i
fagurfræði hans þar sem ekki er
mikið plass fyrir tilrauna-
starfsemi og „úrkynjaða” list.
Fischer er ljóðrænni, óútreiknan-
legri.
A siðustu árum taldi Fischer
inargt sameiginlegt með hug-
myndum sinuin og uppreisn
æskufólks. Kndurminningabók
hans er skrifuð i þeim tilgangi að
miöia kunnáttu og reynslu til
þessarar nýjukynslóöar. „Ég finn
að ég er skyldari byltingarsinn-
aöri æsku en minni cigin kynslóö.
Hún er rómantisk cins og við
vorum — en hún er algáðari og
skýrari i hugsun...”
Þetta var i upphafi litið fyrirtæki með 5 starfs-
menn, og hlutaféð var 125 þús. kr.
Frá 1952 til 1965 voru smiðaðir 27 fiskibátar úr
tré, allir undir 100 tonnum.
Málamyndafyrirtækið Bjarmi h.f. var stofnað
1964, og Rafnaust h.f. 1966.
1965 er ákveðið að hefja smiði stálskipa.
Stækkun stöðvarinnar er fjármögnuð af
almannafé, á ábyrgð almennings, en i þágu
hluthafanna.
Frá 1967 er Slippstöðin rekin með bullandi tapi,
en Itafnaust h.f. virðist skila miklum hagnaði.
A 5 árum nemur tap fyrirtækisins 76 milj. kr.
FORSAGA
Slippstöðin h.f. á Akureyri var
stofnuð i nóvember 1952 i þeim til-
gangi að reka dráttarbraut og
annast skipaviðgerðir og nýsmiði
skipa.
Starfsmenn voru þá fimm, en
hlutafé nam 125 þús. kr. Stofn-
endur fyrirtækisins voru þrir
skipasmiðir á Akureyri ásamt
nokkrum fleiri aðilum þar á
staðnum. Forstjóri var ráðinn
Skafti Askelsson, en hann var
einnig aðalmaður i stjórn hlutafé-
lagsins. Á hann eftir að koma
nokkuð viö sögu þessa.
Slippstöðvarinnar er sjaldan
getið i fréttum þessi ár, enda
engra stórtiðinda þaöan að
vænta. Starfsemin gengur vel, og
forystumenn fyrirtækisins virð-
ast starfinu fyllilega vaxnir, og
annáð starfsfólk unir vcl við sinn
hag. Frá 1952 til 1965 eru smið-
aðir 27 fiskibátar úr tré i stöðinni
allir undir hundrað tonn á stærð.
Þetta er timabil þess þáttar kapi-
taliskrar hagþróunar, þegar
engin rof eru á milli stjórnunar
og eignar. Verkefnin eru ekki
fjármagnsfrekari en svo, að ekki
þarf að leita eftir meiru almanna-
fé en þvi sem fæst i gegnum við-
skiptabanka fyrirtækisins.
Það er ekki fyrr en árið 1964, að
vart verður hræringa i kringum
félagið á Oddeyrinni nyrðra. Það
árerstofnað hlutafélagið Bjarmi.
véla- og plötusmiðja. Stofnendur
eru flestir starfsmenn og / eða
hluthafar Slippstöðvarinnar h.f.,
en framkvæmdastjóri þess er
Skafti Askelsson, forstjóri Slipp
stöövarinnar. Þegar þetta gerist
er Slippstöðin h.f. orðin að stór-
fyrirtæki með tæplega hundrað
starfsmenn.
Bjarmi h.f. var rekið sem verk-
takafyrirtæki og yfirtók allar
viðgerðir i smiðjum Slippstöðv-
arinnar. Ekki verður á þessum
blöðum fjölyrt um raunverulegan
tilgang með stofnun þessa mála-
Fimmtudagur 10. ágúst 1972 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 7.
Aðalskrifstofur Slippstöðvarinnar — „Engin breyting varö á rekstri eða stjórnun fyrirtækisins við þaö
að breytast úr litlu handverksfyrirtæki i stóriðnaöarfyrirtæki ...” Ljósm. Matthías Ó. Gestsson.
UM
SLIPPSTÖÐINA
A
AKUREYRI
Stálplöturnar logskornar.
Ljósm. Matthías ó. Gestsson. Mcö smiöi stálskipa uröu þáttaskil f starfsemi fyrirtækisins. Smiöi
straiulferðaskipanna Esju og Ileklu hófst voriö 1968
Myndin sýnir Heklu i framhlaupi. —
myndafyrirtækis, en ótrúlega
hefur það verið þeim fjárhags-
legur baggi. Hitt verður látið
liggja milli hluta hvaða gagn
Slippstöðinni var að þessu félagi,
hins má geta i þessu sambandi að
stofnun sníkjufyrirtækja er al-
geng aðferð hérlendis til að hag-
ræða hagnaði milli fyrirtækja.
En Bjarmalandsferö Slipp
stöðvarinnarerþóvarla meira en
ómerkileg prufukeyrsla áður en
lagt er út i vænlegri veiðiferðir.
Slippstöðin h.f. er hægum en ör-
uggum skrefum að feta sig út úr
formyrkvun nafnleysisins inni
uppljómun frægðarinnar. Saga
hennar er að hefjast. En hvort
það hefur nú verið fengsælni
Bjarmalandsferðar eða athafna-
semi eigendanna um að kenna, þá
er ákveðið á árinu 1965 að hefja
smiði stálskipa. Þáttaskil verða i
starfsemi fyrirtækisins. Ráðizt er
i miklar fjárfestingar og starfs-
fólki fjölgað að mun. Hafin er
smiði skipasmiðahúss og verk-
stæðisbyggingar.
Umsvif öll virðast einkennast
af stórhug og framsýni. A árinu
1966 — eða um svipað leyti og
Bjarmi h.f. er yfirtekinn af Slipp-
stöðinni — er stofnað nýtt mála-
myndafyrirtæki, Rafnaust h.f.
Stofnendur eru sumir helztu að-
standendur og nokkrir starfs-
menn Slippstöðvarinnar.
Þegar hér er komið sögu hefur
fyrirtækið vaxið verulega og um-
svif orðin mjög mikil eins og að
framan getur. En eigendurnir
virðast ófúsir til að fjármagna
þessa stækkun með eigin fjár-
magni, þvi lítil sem engin aukn-
ing verður á hlutafé. Einhvern-
tima á árabilinu milli 1952 og 1970
eykst það um 20 þúsund kr. i 145
þús. kr., það er allt og sumt.
Stækkunin er þvi fjármögnuð af
almannafé án þess að almenn-
ingurhafi nokkra möguleika á að
hafa gát á fyrirtækinu eða hvern-
ig fénu er eytt. Þetta hefur i för
með sér algert ábyrgðarleysi eig-
endanna.Fyrirtækið er stækkað á
ábyrgð almennings en rekið i
þágu hluthafanna. ,
Það er ekki ástæða til að fara út
i smáatriði hér, en rétt er að geta
þess svona til fróðleiks að á sama
tima og Slippstöðin h.f. var að
smiða Strandferöaskipin Heklu
og Esju — en smiði þeirra hófst
um vorið 1968 — lét forstjóri
Slippstöðvarinnar, Skafti Áskels-
son, Rafnaust h.f. vinna alla raf-
lögn i skipunum. Rafnaust h.f.
bauö ekki i verkið eins og alvöru
verktakafyrirtæki sæmdi, heldur
vann það i reikning, og er það haft
fyrir satt, að Rafnaust h.f. hafi
haft af þeim viðskiptum mikinn
hagnaö, en Slippstöðin h.f. er
rekin með bullandi tapi allt frá
árinu 1967. Til að undirstrika þau
einkar nánu tengsl.sem Rafnaust
h.f. hafði við Slippstöðina h.f. má
geta þess, að Slippstöðin h.f. mun
hafa legið með lager Rafnaustar.
Ýmislegt virðist benda til þess,
að ekki hafi verið gætt fyllstu ráð-
deildar og grandvara á þessum
umbrotatimum, því af siöari
hlutafjárþátttöku rikissjóös má
ráða að fyrirtækið hafi skuldaö
tolla og einnig virðist eitthvað
ekki allt eins og skyldi i sambandi
við tollendurgreiöslur vegna ný-
smiða.
Engin breyting varö á rekstri
eða stjórnun fyrirtækisins við það
að breytast úr litlu handverksfyr-
irtæki i stóriðnaðarfyrirtæki.
Hvorki bókhald né skipulagning
verka breytast að marki, enda
ber öll áætlanagerð og undirbún-
ingur tilboða þess merki. Enda
fcr fljótlega að halla undan fæti
þegar farið er út i stálsmiðina.
Hallarekstur fyrirtækisins hefst
árið 1967 en það ár nemur tapið
7,1 miljón kr. Arið á eftir er tap
upp á 6,6 milj. kr. Siðan fer það
ört vaxandi. Árið 1969 er það 12,6
m.kr., 1970 nemur það 13,4 m.kr.
og á siöasta ári kemst tapið upp i
17,9 m.kr. Alls eru þetta 57,6
m.kr. Ef með eru taldar 18,4 milj.
kr. mismunur á samningsverði og
kostnaðarveröi strandferðaskip-
anna, nemur tapið þcssi fimm ár
alls 76,0 miljónum króna. Dálag-
lcg upphæð það!
Fæst fyrirtæki standast slikt
mótlæti árum saman, enda er svo
komið i árslok 1969 að fyrirtækið
er komið i algjört greiðsluþrot,
lánstraust þess er gengið til
þurrðar og traust þess út á við
búið að vera Þá nemur tap þess
26,3 milj. kr. siðustu þrjú ár. Að
visu verður þess ekki vart að
nokkuð kreppi að fjárhagsafkomu
eða lifnaðarháttum „eigend-
anna”, en fyrirtækið sjálft er i
andarslitrunum.
Nú voru góð ráð dýr.
(Niðurlagá morgun)