Þjóðviljinn - 12.09.1972, Qupperneq 5

GRÆNLENZKT
SAMFÉLAG
í ANDARSLITRUNUM...
Þriðjudagur 12. september 1972,'IÞJöirviLJINN~.^^njS""571
óvíða í veröldinni hafa
jafn miklar breytingar
orðið á lífi manna á þess-
ari öld sem á Grænlandi.
Dönsk áhrif hafa með öllu
! kippt grundvellinum und-
an hinu ævaforna félags-
kerfi Grænlendinga, sem
var fyllilega hlutverki
sínu vaxið i þessu harð-
býla landi. Fornir at-
vinnuhættir hafa verið
lagðir niður, að sögn
danskra stjórnvalda meö
það fyrir augum að flytja
Grænlendinga inn í tutt-
ugustu öld og hennar við-
horf. En það er hægara
sagt en gert, að varpa
menningu og lifsháttum
þjóðar fyrir róða á nokkr-
um áratugum og stinga
þess i stað að henni rytj-
unum af starfsháttum og
upplausnarmenningu
Norður-Evrópu. Enda
hafa afleiðingarnar ekki
látið á sér standa.
Drykkjuskapur er geig-
vænlegur meðal Græn-
lendinga, kynsjúkdómar
eru jafn algengir og kvef,
og byggðasamfélög og
fjölskyldur leysast upp og
tvistrast. Grein sú, er hér
fer á eftir i lauslegri þýð-
ingu, birtist í danska
blaðinu Information fyrir
skömmu, og segir þar frá
því, er sextán grænlenzk-
ar fjölskyldur voru
neyddar til að yfirgefa
heimabyggð sina, námu-
þorpið K'utligssat.
Nokkrir K'utligssatbúar um borö I prammanum. Oröan á brjósti mannsins fyrir miöju var veitt fyrir
langa og dygga þátttöku f iþróttaféiaginu „Nanok”.
NAUÐUNGAR-
FLUTNINGAR Á
GRÆNLANDI
Jakobshöfn, i júlimánuði.
Þokan grúfði yfir K’utligssat
þegar fyrstu fjölskyldurnar
söfnuðust saman á ströndinni
laust fyrir klukkan sjö að
morgni sunnudagsins 16. júli.
Þær stóðu með aleigu sina, koff-
ort og pappakassa og nokkur
stofublóm i plastfötum. Kona
ein var með kanarifugl i búri.
Honur var greinilega hrollkalt.
Fólkið var ráðleysislegt að sjá,
brottfararstundin var runnin
upp, og litið hafði orðið um næt-
ursvefn. Nokkur smábörn
gráta, þokan er köld og rök, og
þótt strandferðaskipiö eigi að
koma um sjöleytið, þá er eins
vist að þvi seinki, isjakar gera
siglingar örðugar i Diskóflóa.
Og þó, — skipið siglir tignar-
lega út úr þokubakkanum rétt
rúmlega sjö, flautar þrisvar og
varpar akkerum.
Fyrsti hópurinn
Það er engin höfn. i K’utligs-
sat. Aðeins fjara úr svörtu
basaltgrjóti. Dönum hefur
aldrei þótt taka þvi að gera
höfn, þess i stað er notazt við
jarðýtu, sem ýtir aflóga stál-
pramma frá heimsstyrjalóar-
árunum á flot, auk tveggja
dráttarbáta. Þessi útbúnaður
dugir til flutninga á kolum og
mannfólki. Fyrsti hópurinn
gengur um borð i prammann.
Þar á meðal getur að lita glæsi-
lega klæddan Grænlending, og
hvit léreftsföt hans, vendilega
knýtt hálsbindi og ermahnappar
úr gulli, stinga i stúf við klæðnað
samferðafólksins. Þetta er full-
trúi Dana i K’utligssat, æðsti
umboðsmaður Danaveldis á
staðnum. Hann heitir Knud
Rosing, og gagnstætt öðrum um
borð, er för hans ekki heitið til
Jakobshafnar einnar, heldur
ætlar hann þaðan til Danmerk-
ur, i sumarfri.
Nú eru allir komnir um borð,
og jarðýtan hrindir pramman-
um á flot. Það stríkkar á köðlum
dráttarbátsins, pramminn berst
frá landi, handleggir birtast yfir
stálbyrðingnum og veifa ákaft
til þeirra er standa á ströndinni.
Nokkrum andartökum siðar
hverfa þeir i þokuna. Þá eru
þrir hópar eftir.
Vasaklútum brugðið upp: og
sumir draga sig út úr hópnum,
setjast afsiðis og tárfella. A öðr-
um verður engra svipbrigða
vart. þeir stara út i grámuna og
svipast um eftir útlinum strand-
ferðaskipsins, sem á að sigla
klukkan niu. Hið opinbera
greiðir förina, og morgunverð
um borð. Fyrr en varir er brott-
flutningi fólksins á ströndinni
lokið, og skipsflautan hljómar á
ný. fbúar K’utligssat eru komn-
ir um borð ásamt pottblómum
sinum, þeir standa á dekki og
horfa til átthaganna. Þokunni er
létt og sólin skin. Kolanáman,
byggingar dönsku stjórnarinnar
og smáhýsi Grænlendinganna
sjást greinilega, þar sem þau
berviðræturbasaltfjallsins, sem
gnæfir tvö þúsund metra yfir
byggðinni.
,,Þarna er
K'utligssat"
Þegar fyrstu ibúar K’utligssat
voru fluttir á brott fyrir rösku
ári, spurðu þjónarnir á strand-
ferðaskipinu skipstjórann að þvi
hvort ekki væri réttast að loka
barnum. Grænlendingarnir
drekktu heim’þránni i bjór.
Skipsmenn bjuggust við þvi
hinu sama að þessu sinni og
gátu vel unnt þeim að svala
þorstanum. En til þess kom þó
ekki. K’utligssatbúar drukku
naumast nokkuð, hinir fullorðnu
sátu i sólinni, eða hölluðu sér út
fyrir borðstokkinn og horfðu á
isjakana vagga i kjölfarinu, og
börnin léku sér á þilfarinu.
Jarðýtan hrindir prammanum á flot út I þokuna. Um borð eru fjöl-
skyldurnar, sem nú verða að kveðja átthagana.
„Þarna er K’utligssat.1— Þar megum viö ekki búa lengur”. Einn út-
flytjandanna horfir yfir borðstokkinn á strandferðaskipinu.
Roskinn maður situr einn sins
liðs úti i horni, kunningi minn
frá þvi á dansleiknum kvöldib
áður.
„Hefurðu nokkuö á móti að ég
taki af þér mynd?” Hann hristir
höfubiö, brosirog segir: „Þarna
útfrá er K’utligssat. Nú megum
Við ekki búa þar lengur”.
Eins og flestir landar hans,
sem komnir eru af léttasta
skeiði, er hann ekki sleipur i
dönsku. Hann getur þvi aldrei
tjáð gremju sina yfir því að vera
fluttur frá heimkynnum sinum
eins og hver annar búfénaður og
settur inn i tilveru, sem hann
þekkir ekki til. Og kannski er
hann ekki gramur, að minnsta
kosti er það ekki á honum að
sjá. Lifsneistinn virðist hins
vegar alveg slokknaður. Hann
segiraftur: „Þarna er K’utligs-
sat”. Hann brosir og horfir út á
isinn á meðan ég tek myndina.
Það er fulltrúi dönsku stjórn-
arinnar, sem stjórnar flutning-
unum. Sér til aðstoðar hefur
hann sérstakan útflytjenda-
ráðunaut, yfirvöldin taka sér
ekki orðið nauðungarflutninga i
munn. Raunar hefur enginn
verið beinlinis neyddur til að
flytja, það hefur aldrei tiðkazt á
Grænlandi. Þegar samfélag á
borð við K’utligssat er lagt nið-
ur, þá er skólakennslu hæft,
læknar og hjúkrunarkonur flutt-
ar brott, verzlunum lokað og
áætlunarsiglingum til staðarins
hætt. Námurekstur er lagður
niður, en ibúar K’utligssat höfðu
viðurværi sitt af honum.
En ef einhver skyldi vilja vera
um kyrrt, þá er það i lagi af
hálfu danskra yfirvalda. Þeim,
sem vilja flytjast á brott, er
veittur fjárhagsstuðningur og
bætur fyrir hús sin. Til þess að
búa fólkið sem bezt undir hina
nýju tilveru, hafa gestir frá öðr-
um byggðarlögum komið til
K’utligssat og rætt við ibúana.
Til dæmis kom Michael Erik-
sen, formaður sveitarstjórnar
Jakobshafnar, i heimsókn.
Hann er sjálfur frá K’utligssat,
en flutti þaðan árið 1956.
Slæmar atvinnuhorfur
t blaðinu K’utlek (Lampinn),
sem gefið er út i K’utligssat, er
haft eftir Eriksen, ,,að til þessa
hafi ekki verið örðugt að útvega
atvinnu fyrir útflytjendur frá
K’utligssat, og fastlega megi
gera ráð fyrir að allir þaðan geti
fengið vinnu i Jakobshöfn. Þar
eru verksmiðjur, og eftir einnar
Framhald á bls. lll