Þjóðviljinn - 05.08.1973, Blaðsíða 4

4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. ágúst 1973.
LAUNAJÖFNUÐUR — JAFNRÉTTI
Njóta konur jafn
réttis í
atvinnulífinu?
Til aö byggja upp sóslallskt
þjóöfélag er mikilvægt aö vekja
upp kvennafjöldann og fá þær til
þátttöku I framleiöslustörfunum.
Karlar og konur veröa aö fá sömu
laun fyrir sömu vinnu f fram-
leiöslunni. Raunverulegt jafnrétti
kynjanna getur aöeins oröiö veru-
leiki sem hluti sósfalískrar um-
byltingar þjóöfélagsins I heild.
Þannig talaði Maó tse tung
1955. Og þannig töluöu rússneskir
hugsjónamenn á undan honom og
margir leiðandi menn sósialískra
rikja. Samt hefur raunverulegt
jafnrétti kynjanna ekki oröið að
veruleika I þessum rikjum enn.
Kannski vegna þess að hin
sósialiska umbylting þjóð-
félagsins hefur ekki tekizt i raun,
stjórnarfarið hefur ævinlega
fljótlega sigiö á borgarahliöina.
Kannski vegna þess, að orðalagið
,,sömu laun fyrir sömu vinnu”
stangast i rauninni á við
sósialiska hugsun, sem getur ekki
verið sömu laun fyrir sömu vinnu,
heldur sömu laun fyrir alla vinnu
eða hvaða vinnu sem er.
Víst skal viðurkennt, að um
margt hefur verið betur búið að
konum i sambandi við þátttöku
þeirra i atvinnulifinu i rikjum,
sem kenna sig viö sósialisma en
hér vestra, svosem með jafnrétti
til hvaða menntunar sem vera
skal, uppbyggingu barnaheimila,
skóladagheimila og mötuneyta á
vinnustað, tilhliðrun i sambandi
við veikindi barna osfrv. Samt er
staðan ekki jöfn, sérstaklega ekki
hvað snertir stöður — konur eru
mun sjaldnar i toppstöðum en
karlar og undantekning, aö þær
séu I pólitískum áhrifastöðum.
Kannski hefur sjálf hugsunin að
búa svo og svo vel að konum
mótað viðhorfið, þaö eru semsagt
konurnar, mæðurnar, sem eru
foreldri númer eitt, það eru þær,
sem eru heima úr vinnunni, ef
barnið er veikt, það eru þær, sem
mega hafa styttri vinnutima
vegna barna á heimilinu osfrv.
Enda eru það lika þær, sem gera
húsverkin, þær sem elda matinn,
þær sem sjá um innkaupin...Og
það eru lika þær, sem hlaupa i
skarðið og passa, þegar þær eru
orönar eldri — hve oft hefur ekki
rússneska babúskan verið hafin
til skýjanna?
Fyrst þetta er svona i rikjum
þar sem opinberlega hefur verið
stefnt að þvi að koma á raunveru-
legu jafnrétti, er þá að furða þótt
ástandið sé slikt sem það er i
okkar borgaralegu þjóðfélögum i
Vesturálfunni?.
Sömulaunakenningin
Reyndar á svo að heita, að hér
vestra sé lika stefnt að jafnrétti,
mas. hér á íslandi, þótt litið fari
fyrir samfélagslegum fram-
kvæmdum. En launajafnrétti
kynjanna var þó lögfest á þingi
fyrir einum 13 árum og á 5 ára
aðlögunartimabili 1962-67 áttu
laun kvenna að hækka til jafns við
laun karla fyrir sömu störf i öll-
um greinum, sem samið er um á
grundvelli alþýðusamtakanna.
Takið eftir, að þarna var lika
talað um sömu störf. Og hvað
gerðist? Jú, alveg nákvæmlega
þaö sama og i öðrum löndum V-
Evrópu, sem lika höfðu lögfest
launajafnrétti á grundvelli
alþjóðasáttmálans um launa-
jöfnuð kynjanna: Atvinnurekend-
um tókst að fara kringum laga-
bókstafinn með þvi að kyngreina
störfin, með þvi að nefna störf
karlmanna eitthvað annað en
störf kvennanna, þótt um sömu
verkefni væri að ræða, og með þvi
að skipta verkefnum enn greini-
legar en áður milli kynjanna, þar
sem kyngreind verkefnaskipting
var að einhverju leyti fyrir.
Allir virtust hafa gleymt þvi, að
I alþjóðasáttmálanum var
reyndar ekkitalað um sömu laun
fyrir sömu vinnu, helfur jöfn laun
fyrir jafnverðmæt störf.
Látum atvinnurekendur liggja
milli hluta I þessu efni. þeir skilja
og túlka hlutina auðvitað alltaf
þeim skilningi, sem þeim er i hag,
þe. samkvæmt þvi hvernig þeir
komist upp með að borga sem
minnst laun fyrir sem mesta
vinnu. En þvi miöur hafa framá-
menn verklýðshreyfingarinnar
lika til skamms tima virzt gæddir
skilningi atvinnurekandans og
þaö er ekki langt síöan bæði karl
og kona úr þessum hópi framá-
manna létu i ljós við mig sem
skoðun sina, að launamisrétti
væri ekki fyrir hendi meðal
félaga ASl, þarsem allsstaðar
væri orðið borgað jafnt fyrir
sömu störf.
Sem betur fer eru mörg merki
þess nú, að hér séu að opnast
augu verklýðsforystunnar, menn
gera sér grein fyrir þvi, að sömu-
launakenningin er i meira lagi at-
hugaverð.
Verðmætiskenningin
En kemur verðmætiskenningin
okkur þá nokkuð lengra áleiðis?
Hver metur störfin? Hvernig
skiptast menn i þau? Ætli klókum
atvinnurekendum sé ekki jafn-
hægt um vik að telja sum störf,
þe. störfin, sem karlar vinna,
verðmætari hinum, sem konur
vinna að meirihluta, ef þeir sjá
sér hag I þvi? Og hætt er við, að
þeir, sem fara með kjaramál
alþýðustéttanna geti alveg eins
dottið I þennan pyttinn sem hinn
fyrri, enda er mér hugstætt ný-
legt dæmi, sem sjálfur þáverandi
forseti ASI nefndi við mig i út-
varpi 1. mai sl. Nefnilega, að það
væri fullkomlega eðlilegt, að
maöur — undirskilið karlmaður
— sem stjórnaði stórri og dýrri
vinnuvél, fengi þessvegna hærra
kauþ, vegna ábyrgðarinnar.
Þarna átti matið að mótast af
þvi, hve dýrt og mikið tæki þetta
var, sem maðurinn hefði kannski
getað eyðilagt. Sama viðhorf var
mjög áberandi i starfsmati
BSRB, einkum fyrstu uppköstun-
um, sem ég hafði tækifæri til að
kynna mér. Þar var ábyrgð öll
metin eftir þvi, hve dýr og merki-
leg tæki viðkomandi gæti kannski
eyðilagt eða hve miklum pening-
um hann gæti kannski stolið eða
sólundað. Umönnun sjúkra á
spitala eða meðferð barna I skóla
og á barnaheimilum var ekki
metin nærri þvi eins mikils sem
ábyrgð. Enda er hjúkrunarfólk
konur með örfáum undantekning-
um, fóstrur konur og barna-
kennarar konur að miklum meiri-
hluta. Og þeir, sem eru i aðstöðu
til að stela og eyðileggja eitthvað
verulega dýrmætt að peninga-
mati, mestmegnis karlmenn.
Stjórnun vinnuvélarinnar var
semsé i augum forsetans meiri
ábyrgð og þarafleiðandi
verðmætara starf en þau störf,
sem fólk vinnur vélalaust með
höndunum einsog td. snyrting og
pökkun fiskflakanha, sem
konurnar annast i frystihúsunum.
Samt er fiskurinn okkar aðalút-
flutningsvara, markaðurinn
mikilvægur og ekki sizt i sam-
bandi við flökin gerðar miklar og
nákvæmar kröfur um frágang.
Standist varan ekki fyllstu kröfur
stórskaðar það útflutninginn.
Hvert er þá verðmæti samvizku-
samlega unnins starfs á þessu
sviði? Fyrir utan fiskveiðarnar
sjálfar er þetta undirstöðuat-
vinnuvegur þjóöarinnar. Hvert
væri verðmæti starfsins, ef kon-
urnar neituðu einn góðan veður-
dag að sinna þvi?
Annars er ég persónulega á
móti verðmætamati starfa i þjóð-
félaginu og álit það hættulega
stefnu að ætla að fara að meta
störfin jafnvel eftir þvi, hve mikið
þau gefa i aðra hönd fyrir þjóðar-
búið. Flest störf, sem unnin eru,
eru þjóðfélaginu i heild nauðsyn-
leg, bæði framleiðslustörf og
þjónustustörf, þótt þjónustu-
störfin hafi hér reyndar belgzt út
langt umfram eðlilegar þarfir,
einsog i fleiri neyzluþjóðfélögum.
Eðlilegast væri þvi, að öll störf
væru hreinlega launuö jafnt. En
við erum vist langt frá sliku
kommúnutakmarki, sem ekki
hefur einu sinni veriö reynt að
framkvæma i sjálfu kommúnu-
landinu mikla, Kina.
Skortur á
statistík
Njóta konur jafnréttis i at-
vinnulífinu? var sú spurning, sem
ég ætlaði að reyna að fjalla um
hér. I námshóp á vegum Norræna
sumarháskólans, sem ég hef
starfaömeð undanfarið, erum við
aö reyna að gera okkur grein fyr-
ir stöðu konunnar á atvinnu-
markaönum á Islandi. Það
reynist mun erfiöara en við hugð-
um og rekum við okkur þar fyrst
og siöast á átakanlegan skort á
statistik eða tölulegum upp-
lýsingum. Töluleg úrvinnsla er
dýr I framkvæmd og fáar stofn-
anir hérlendis, sem vinna slikt,
Hagstofan og hagrannsóknadeild
Framkvæmdastofnunarinnar og
kannski einhverjar hagskýrslu-
deildir sveitarfélaga: þó held ég
reyndar, að Reykjavik sé þar ein
á báti. Þessar stofnanir vinna að
sjálfsögðu aöeins þau verkefni,
sem fyrir þær eru lögð af opin-
berri hálfu og hingað til virðist
enginn opinber aðili hafa haft
áhuga á stöðu konunnar, hvorki á
vinnumarkaðnum né yfirleitt i
þjóöfélaginu.
Einstaka könnun hefur verið
gerð á stöðu kynjanna i af-
mörkuðum atvinnugreinum,
einsog td. könnun á kjörum
bankastarfsmanna, sem tveir
kvenkyns starfsmenn Lands-
bankans gerðu, þar sem niður-
stöður voru i stuttu máli, aö i öll-
um bönkum landsins störfuðu þá,
1971, 979 manns, þaraf 524 konur
og 455 karlar. 1 fimm kauplægstu
flokkunum reyndust konur I yfir-
gnæfandi meirihluta og meiri-
hluti kvennahópsins þar, en i efri
flokkunum voru karlar i þvi meiri
meirihluta sem ofar dró og einir i
þeim efsta.
Niðurstöður ýtarlegrar
könnunar, sem Rauðsokkar gerðu
meðal uþb. 700 félagsmanna VR i
fyrirtækjum, sem valin voru af
handahófi, gáfu mjög lika mynd:
konurnar röðuðust i neðri launa-
flokkana, karlarnir i þá efri eða
voru með — og það reyndar
stærsti hópur þeirra eða 44% —
umsamin laun fyrir ofan hæsta
flokkinn, sem er 12. flokkur. 1%
kvennanna var i þessum hóp.
í könnun, sem sami launa-
rannsóknahópur Rauðsokka gerði
meðal 110 félaga i BSRB hjá
tveim opinberum fyrirtækjum
þar sem jafnframt var tekið tillit
til menntunar, kom fram, að
konur dreifðust fyrst og fremst á
5.-12. launaflokk, en karlar á 12.-
27. 1 öðru fyrirtækinu tóku konur
með miðlungsmenntun i hæsta
lagi laun samkvæmt 10. flokki, en
karlar með sambærilega
menntun samkvæmt 14.-21.
launaflokki og i hinu fyrirtækinu
dreifðust konur með miðlungs-
menntun á 8.-17. launaflokk, en
karlar með miðlungsmenntun á
13-25.
Það er kannski að bera i bakka-
fullan lækinn að vitna enn einu
sinni i þessar kannanir, svo oft
sem það hefur verið gert, en það
er ekki af svo mörgu tölulegu að
taka og þessar niðurstöður sýna
einmitt það, sem við höfum fyrir
augunum daglega eða hver er
fulitrúinn og hver ritari á skrif-
stofunum? Hver er skólastjóri og
hver almennur kennari? Hver er
verzlunarstjóri og hver af-
greiðslustúíka og hver deildar-
stjóri og hver simastúlka? (Mas.
stöðuheitin eru kynbundin!) Hver
vinnur svokölluð ábyrgðarstörf i
iðnaðinum og hver almenn verk-
smiðjustörf, hver vélflakar og
hver pakkar i frystihúsunum?
Þaö má ganga útfrá launamis-
réttinu sem visu, sömuleiðis kyn-
greiningu starfanna. Það eru
ástæðurnar, sem við viljum fá
fram. Hverju er borið við?
Fyrirvinnan
„Karlmenn eru fyrirvinnur
fjölskyldunnar — konan vinnur á
heimilinu”.
Þetta fyrirvinnuhugtak er
kannski það, sem mest er notað
gegn konum á vinnumarkaðnum.
Reyndarekki aðeins gegn konum,
þvi er nokkurt réttlæti i þvi, að
karlinum séeinum ætlað að þræla
fyrir uppihaldi sinu, konunnar og
sameiginlegra barna? A hann
stöðugt að bera meiri ábyrgð og
þyngri byrðar, vera peninga-
maskina heimilisins? Hvers-
vegna skyldi fullfrisk manneskja
ekki sjá fyrir sér og sinum hluta
barnanna þótt hún sé kvenkyns?
Ber henni ekki sama skylda til
þess og karlinum?
En litum ögn nánar á fyrir-
vinnuna. Þær eru ekki orðnar
margar, fjölskyldurnar á íslandi,
sem geta lifað af venjulegum
daglaunum einnar manneskju.
Amk. ekki ef fjölskyldan saman-
stendur af tveim fullorðnum og
einhverju af börnum. Þá er oft
um tvennt að velja: Annaðhvort
vinnur fyrirvinnan, karlinn, >svo
og svo mikla eftirvinnu og þrælar
sér út fyrir aldur fram eöa konan
aflar heimilinu einnig tekna. Þvi
miður er ástandið i kjaramálum
lægstlaunuðu stéttanna ekki
betra en svo, að stundum þarf
þetta hvorttveggja.
Hver er þá fyrirvinnan? Er
karlinn það áfram, þótt konan
vinni llka utan heimilis?
Ariö 1970 voru 52,4% giftra
kvenna komnar úti atvinnulifið,
þe. þær öfluðu einhverra tekna.
Árið 1963 var þessi tala aðeins
36,6%, svo þróunin er ótviræð og
kæmi ekki á óvart, þótt hlutfallið
yrði 60% eða meira árið 1980.
Þegar við bætist tala ógiftra
kvenna á atvinnumarkaðnum, er
hlutfall kvenna orðið æði hátt. En
þvi miður hefur okkur ekki tekizt
að fá þá hlutfalistölu, þareð hún
kemur hvergi fram i opinberum
skýrslum.
Tölurnar um atvinnuþátttöku
giftra kvenna koma fram i einni
af hinum sjaldséðu könnunum á
stöðu kvenna i atvinnulifinu og
sennilega hinni einu, sem unnin
hefurverið af opinberum aðilum.
Það var hagrannsóknadeild
Framkvæmdastofnunarinnar,
sem geröi könnun á atvinnuþátt-
töku og launatekjum giftra
kvenna í fyrra, reyndar ekki fyrir
beiðni frá neinum opinberum
aðila, heldur af einskærri for-
vitni, enda hafa niðurstöðurnar
hvergi blrzt og námshópurlnn
okkar fyrsti aðilinn, sem skýrt
var frá þessu opinberlega, þótt
einstaka einstaklingar hafi
reyndar fengið að glugga i þær
áður.
Astæðan til, að hagrannsókna-
deild fór að kanna þetta, var
undrun starfsmanna þar og
hreint og beint efasemdir, er þeir
komust að I sambandi við aðra
könnun, að heildarlaunatekjur
giftra kvenna árið 1970 höfðu
numið rúmum tveim miljörðum.
Ótrúleg tala.
Þessar tölur, 36,6% 1963 og
52,4% 1970, eru miðaðar við öflun
einhverratekna. En þegar gerður
var greinarmunur á virkri þátt-
töku i atvinnulifinu og einhverri,
og þá með virkri þátttöku miðað
við árlegar launatekjur yfir 15
þús kr. 1963 og yfir 45 þúsund 1970,
reyndist virk þátttaka 20,8% 1963
og 35,1% 1970.
Hlutfallsleg atvinnuþátttaka
giftra kvenna 1970 i heild reyndist
meiri útá landi en i Reykjavik og
nágrenni, en virk þátttaka meiri
á höfuðborgarsvæðinu. Barneign-
ir virðast ekki hafa þau áhrif,
sem almennt er talið, nema
barnafjöldinn sé þá þvi meiri.
Hinsvegar virðist aldur hafa
nokkur áhrif; þó er athyglisvert,
að svo virðist af tölunum, að
giftar mæður, sem fara úr at-
vinnu visst árabil, sennilega
meðan börnin eru ung, komi
fremur aftur út á vinnu-
markaðinn, þegar þær eru eldri
og búnar að koma börnunum upp,
en hinar, sem eru barnlausar, en
vinna samt ekki úti. Þær fara enn
siður til þess á efri árum.
Hinn mikli munur hlutfalls
virkrar þátttöku og einhverrar
þátttöku stafar áreiðanlega að
miklu keyti af þvi, að konur eru
lausavinnuaflið i framleiðslunni,
Vilborg Harðardóttir
ihlaupaliöiö, sem atvinnurekend-
ur kalla á, þegar verkefnin eru
mikil og aðkallandi, að þau vinn-
ist fljótt, en rekur svo heim, þeg-
ar«titiö er að gera, þvi „karlmaö-
urinn er jú fyrirvinnan og þarf að
sitja fyrir vinnunni, og er ekki
lika bezt fyrir börnin aö móðirin
sé heima hjá þeim. . . .”
Böm og barneignir.
Og með börnunum komum viö
aö tylliástæðu nr. 2. „Konan á
börnin”. Það mætti ætla, að hún
ætti þau ein, að hún væri sífellt ó-
létt og að hver einasta kona sé á
barneignaaldri frá 16 ára til sjöt-
ugs, ef dæma skyldi útfrá þvi,
hvernig atvinnurekendur og fleiri
láta konur gjalda þeirrar liffræöi-
legu staðreyndar, aö þær ganga
með börnin og fæða þau og annast
þannig aðalverkið við fjölgun
mannkynsins.
Vegna þess að kona getur kann-
ski eignazt barn, er hún sett i
lægri launaflokk, lægra metna
stöðu, ekki fastráðin o.s.frv. Hún
er álitin óáreiðanlegur vinnu-
kraftur, sem hættir nokkra mán-
uöivegna barneigna, hættiralveg
vegna þess sama, hættir i miöjum
vinnutima vegna barna, sem eru
veik sem þarf að sækja eða fara
með á dagheimili, sem eitthvað
kemur fyrir; mætir ekki vegna
hins sama. Þetta álit gengur jafnt
yfir allt kvenkyns, jafnvel þótt
þær séu löngu komnar úr barn-
eign.
Staðreynd er, að konur eru
látnar gjalda þess i okkar þjóðfé-
lagi, aö þær ganga með börnin.
Þess vegna er þeim mismunað i
atvinnu og það er ekki komið til
móts við erfiðleikana með bygg-
ingu nógu margra dagvistunar-
stofnana af ýmsu tagi. Þær bæta
ekki einu sinni úr brýnustu þörf
forgangshópa einsog einstæöra
foreldra og námsfólks. Hvað þá,
að létt sé undir með foreldrum
með skólamáltiðum, ódýrum
mötuneytum á vinnustöðum og
öðru sliku. Ein af afeliðingunum
verður ma. vegna hefðbundinnar
hlutverkaskiptingar kynjanna —
að flestar mæður, sem stunda
vinnu utan heimilis, hafa i raun-
inni tvöfalda vinnu, þvi vinnan á
heimilinu bætist ofaná. Mismun-
andi mikil að sjálfsögðu, það fer
eftir fjölskyldustærð, samsetn-
ingu fjölskyldunnar og makan-
um, ef fyrir hendi er.
Allt þetta dregur úr konum að
sækja útá vinnumarkaðinn.
Men ntuna rskortu r.
Eitt af þvi, sem mikil áhrif hef-
ur á stöðu kvenna I atvinnulifinu,
erminni menntun þeirra yfirleitt.
Nú á svo að heita, að allir á Is-
landi hafi jafnan rétt til að afla
sér menntunar af hvaða tagi sem
vera skal, en hver er reyndin?
Hlutfall stúlkna, sem ijúka lág-
marksmenntun einsog gagn-
fræða- eða miðskólaprófi er mjög
svipað og strákanna. En þar
skilja lika leiöir. Mun fleiri piltar
en stúlkur fara i lengra nám og
þvi lengra, sem námið er, þvi ó-
hagstæðara hlutfall kvenþjóöinni.
Framanaf i menntaskóla og sam-
bærilegum skólum er munurinn
ekki átakanlegur, en stúlkurnar
falla fremur úr og við stúdents-
próf eða lokapróf eru piltarnir
oftast orðnir fleiri. Háskólanám
og annað framhaldsnám stunda
og ijúka mun fleiri karlar en kon-
ur á Islandi.
Þetta má marka t.d. af félaga-
Framhald á bls. 15.