Þjóðviljinn - 24.11.1973, Síða 7

Laugardagur 24. nóvember 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Hvorki tannlaus
né langrækinn
Gunnar Benediktsson;
Stungiö niður stilvopni.
Minningahrafl hvildar-
stunda. örn og örlygur 1973,
168 bls.
Nær áttræður situr Gunnar
Benediktsson, sá maður sem af
einna mestri iþrótt hefur farið
með ritgerðarlist hér á lándi,
hreint ekki auðum höndum. Hann
er á kafi i ýmislegum fræðum,
semjandi útvarpsleikrit, heldur
áfram að rita sögu tslands frá
striðsbyrjun. Samt finnst honum
ekki nóg að gert. Og þegar „að-
gerðarleysi” sækir að, finnst hon-
um eðlilegast að reka það á dyr
með skriftum. Hann setur saman
minningaþætti frá þvi skeiði æv-
innar, þegar hann kynntist mjög
náið skoðanakúgun af hálfu
þeirra, sem með völd fóru hér á
landi. Þetta timabil hefst um
1930, þegar Gunnar hefur hætt
prestskap vegna þess að honum
þótti annað nauðsynlegra, og
gerst einn ötulasti og vigreifasti
útbreiðandi sósialiskra sjónar-
miða, flokksbundinn þeim, sem
ákveðnastir voru i þeim efnum,
kommúnistum.
Gunnar hefur valið sér mjög
lauslegt form, og varar menn
reyndar við þvi i formála, að þeir
geri aðrar kröfur til bókarinnar
en hún sé einmitt „minningahrafl
hvildarstunda”. Hann segir m.a.:
„Ég ætla mér að gefa hnoða hug-
myndatengslanna fullkomið
frjálsræði til að vinda upp á sig
að eigin vild og skeyti engu um
rökrænt samband tima og rúms”.
Þetta er ekki nema rétt: frásögn-
in er laus i reipum. Efnið er að
visu flokkað eftir viðfangsefnum
Gunnars — i einum kafla segir
hann einkum frá kennslustörfum
sinum, i öðrum frá erindrekstri
um landið, i hinum þriðja kynn-
umst við erfiðismanninum Gunn-
ari, i enn einum er hann ritstjóri
dagblaðs, þegar Bretar hafa
bannað Þjóðviljann og fangelsað
ritstjórnina. Samt er einnig þessi
skipting mjög frjálsleg. Þvi er
ekki að neita, að liklega hefði
margt unnist við stranglegri
vinnslu efnisins, hliðstæðum at-
vikum fækkað en fleiri málsatvik
komið fram, sem betur eru
geymd en gleymd. En þá hefði
bókin einnig misst nokkuð af
þeim áreynslulausa þokka munn-
legrar frásagnar yfir fjórtán
kaffibollum, sem hún er gædd.
Bókin fjallar að mestu um
framgöngu Gunnars Benedikts-
sonar i pólitiskum vigaferlum
kreppuáratugsogstriðsára. Hann
flytur erindi gegn afturhaldi i trú,
menningu og stjórnmálum, gerir
stéttarlegar úttektir á sjávar-
plássum landsins og býður mönn-
um að rökræða þær við sig, skor-
ar stólpa ihalds og krata á hólm á
kappræðufundum, vinnur sér
góðan orðstir á helstu alþýðu-
skemmtunum þeirra tima, fram-
boðsfundunum. Lesanda finnst sá
helstur galli á frásögn af þessum
hlutum, að miklu meiri áhersla sé
lögð á umbúnað atvikanna —
ferðalög, viðtökur ágætisfólks um
allt land með gestrisni og hjarta-
hlýju, andrúmsloft fundanna —
en á sjálft inntak deilnanna, á
dæmi af málflutningnum. En það
ber að þakka það sem til skila er
haldið, þvi þeir eru þvi miður allt-
of fáir sem hafa fest á blað minn-
ingar úr stéttabaráttu. Ég nefni i
þvi sambandi eitt af fleygum til-
svörum þess tima. Egill kaupfé-
lagsstjóri hafði látið dynja á
Gunnari svivirðingar út af mis-
heppnuðu verkfallsbroti m.a.
kallað hann hundapisk margoft.
Svarar þá Gunnar: „Ef ég er
hundapiskur, segðu mér þá : Hver
er hundurinn?”
I lýsingu Gunnars af andrúms-
lofti þessara tima finnst mér
einna fróðlegastað velta fyrir mér
einkennilegu samblandi af pólit-
iskum ofsóknum á hendur komm-
únistum timans og virkum, opn-
um áhuga á nýjum hugmyndum,
sem Gunnar hefur margoft rekist
á: „A þessum árum var allur al-
menningur mjög umburðarlyndur
gagnvart skoðunum, sem ekki
féllu i hans kram, hugir voru sár-
þyrstir eftir þvi að heyra eitthvað
nýtt”. Þessu til sönnunar er hin
mikla aðsókn að blóðrauðum er-
indum Gunnars i fámennum
plássum landsins. Og þó sérstak-
lega eftirminnileg frásögn af þvi,
þegar löngu málþingi var lokið á
Eiðum, og dans átti að hefjast. Þá
var þeim boðið að sitja eftir i
fundarsal, sem vildu hlusta á
Gunnar Benediktsson flytja er-
indi um kommúnisma. Enginn
hreyfði sig úr fundarsalnum þær
tvær stundir sem Gunnar talaði —
harmonikan á næstu hæð fyrir
neðan þagnaði innan skamms.
Máski stóð ofstopi ýmiskonar
valdamanna í garð Gunnars og
hans félaga á þessum árum i
réttu hlutfalli við þennan opna
Allsber bókavöröur
llilmar Jónsson: Fólk án
fata. Veröldin séð frá Kefla-
vik á árunum 1958-73. 149bls.
Hilmar Jónsson, bókavörður i
Keflavik og höfundur bóka, segir i
upphafi máls sins, að „bak við þá
mynd, sem kommúnistar og
fylgifiskar þeirra hafa dregið upp
af staðnum, kemur i ljós önnur,
þegar Hilmar hefur skyggnst þar
beturum”. Þetta er ekki óefnileg
yfirlýsing. En þvi miður er það
svo, að þótt kommúnistar hafi
ekki verið alltof iðnir við að gefa
einhverja heildarmynd af plássi
eins og Keflavik, þá er Hilmar
Jónsson i reynd enn latari. Það er
lifsins ómögulegt að sjá i brotum
þeim, sem hann hefur tint saman
neina „mynd” af fróðlegu plássi.
Aftur á móti heldur hann áfram
að lýsa sjálfum sér eins og aðrir
höfundar bóka.
Meginmál bókarinnar er
annarsvegar skrýtlusafn úr
bæjarlifinu, hinsvegar frásögn af
framgöngu Hilmars i hans á-
hugamálum. Keflvikingur hefur
að sjálfsögðu gaman af að rifja
upp hin og þessi tilsvör og spaugi-
leg atvik. Hvort utanbæjarmenn
hafa einnig skemmtun af, er svo
ekki eins vist. Verst er að Hilmar
segir fá ný tiðindi; það er helst að
hann flikkar upp á hið fræga
læknastrið i Keflavik með birt-
Hilmar Jónsson
ingu skopkviðlings, og i sambandi
við brennivinsmál birtir hann
stórskemmtilegt bréf til sóknar-
prests frá konum, sem heimta að-
gang að klúbbi kanans i Rokkvill
og engar refjar. Oftar en ekki læt-
ur hann sér verða litið úr málum
ogpersónum. Honumiverðurfurðu
litið bæði úr samtali við þær
merku konur, Framnessystur,
sem úr lýsingu á helstu pólitisk-
um foringjum Keflvikinga. Iion-
um er ekki lagið að skyggnast á
bak við mál eins og embættis-
rekstur bæjarfógeta né heldur
sjúkrahúsmálið, hann rekur
nokkur ytri atriði, hefur ekki tök
á stærra samhengi.
Ahugamál Hilmars eru mest
tengd áfengi: hann berst gegn
brennivinsbúð á staðnum, krefst
þess, að fyrir ölvun við akstur
verði refsað, og heimtar að lönd-
um verði bannaður aðgangur að
klúbbum á Vellinum. Það skal
viðurkennt, að það þarf hugrekki
til að bægja brennivini frá þessu
sjávarplássi og þó einkum til að
meina tslendingum að drekka ó-
dýrt meö könum. Mér er nær að
halda að margur hafilifiölifið fyr-
ir minna. Donkikkótar eru ekki
allir jafn skemmtilegir, en það er
altént yfir þeim viss ára.
Undir lok bókarinnar fjallar
Hilmar um afskipti sin af málum
rithöfunda, og hlýtur það að vera
mikill raunalestur öllum þeim
sem trúa á Hagalin, Kristmann,
Matthias og upphaflegan tilgang
Almenna bókafélagsins. „Flestar
bækur minar’,' segir Hilmar,„hafa
ekki fengist ritdæmdar i Morgun-
blaðinu,enda þótt undirritaður sé
liklega einn heiðarlegasti og
skorinorðasti andstæðingur
kommúnista sem nú er upii hér-
lendis”. Heimilisböl er þyngra en
tárum taki.
A.B.
Gunnar Benediktsson: hugmyndatengslin vindi upp á sig aö eigin vild.
áhuga almennings á nýjum boð-
skap? Kommarnir voru náttúr-
lega þeim mun hættulegri sem
fleiri hunsuðu dillandi tóna
harmonikunnar vegna þess að
þeir vildu fá svör við þvi, af
hverju atvinnuleysi ríkti og hvers
vegna brauði væri brennt i svelt-
andi heimi. Og kannski er um-
burðarlyndi ráðamanna gagnvart
skoðunum, sem vissulega helur
aukistsiðan (þótt það, nota bene,
standi ekki ýkja traustum fót-
um), tengst þvi, að móttökuskil-
yrði hala dofnað hjá þeim al-
menningi, sem hefur hlotið sina
kaldastriðsinnrætingu, ofmeltast
af fjölmiðlum og skemmtanaiðn-
aði, einangrast á sinni velferðar-
skák?
Allavega er það engin lýgi að
Gunnar hafi verið lagður i einelti.
Honum er meinað að stunda
kennslu, sem hugur hans stendur
þó mest til, nema hvað honum
lekst með naumindum að reka
einskonar einkaskóla um tima.
Þegar verst á stendur ljárhags-
lega er honum bolað úr starfi
þingskrifara. A striðsárunum er
hann dæmdur i tukthús fyrir að
skrifa um hæpinn lisksölusamn-
ing til Breta. Kóngur þeirra Ar-
nesinga bannar að slikur maður
fái að ganga i kaupfélag, og kost-
ar það málaferli og undarlegustu
vitnaleiðslur að fá þvi banni
hnekkt. Gunnar, sem oftar en
ekki vann fyrir sér með erliðis-
vinnu, var rekinn úr Dagsbrún
meðtveim merkum mönnum öðr-
um, og forysta ASt reyndi að fá
hann rekinn úr Bárunni á Eyrar-
bakka. Skammsýni valdniðslu-
manna er lurðuleg: engum
þeirra, og allra slsl krötum, virð-
ist hafa dottið i hug, að ofbeldi af
þessu tagi mundi fyrst af öllu
stórefla hið rauða lið, en steypa
þeim sjállum út i siöferðilegt for-
að (þar sem kratar hafa reyndar
setið siöan). llvað sem þvi liður
þá verður þessi samantekt holl
lesning þeim, sem aldrei hafa
leyft sér að efast um aö það lýð-
ræði sem við þekkjum sé vamm-
laust, og minna þá á þaö, að þeir
sem fara meö eignarrétt, embætti
eða önnur völd eiga margan kost
á að grafa undan þeim formlega
rétti til málfrelsis sem kveðið er á
um i lögum.
Bókin minnir einnig á þá sterku
samkennd, félagslegu ábyrgðar-
tilfinningu og siðferðilegu alvöru,
sem einkenndi i mjög rikum mæli
hina rauðu fylkingu fjórða ára-
tugsins. Mörgum er þessi andi
saknaðarefni, en aðrir af vinstra
armi hugsa sem svo, að þessi
fyrirbæri séu tengd aðstæðum
sem nú eru horfin og koma ekki
aftur. Nokkuð til i þvi — hitt er
jafnvist, að róttæk hreyfing verð-
ur á hverjum tima að leysa það
verkefni að skapa i sinum röðum
andrúmsloft og tengsli, sem eru i
raun og veru öðruvisi en hjá
„venjulegum” flokkum. Fátt er
hæpnara fyrir þá sem vilja breyta
hlutunum svo um muni, en að
verða „eins og fólk er flest”.
Timar bókarinnar voru rysjótt-
ir, og snýtti margur rauðu; sögu-
maður sjálfur varð fyrir margri
fúlmannlegri árás, sem fyrr seg-
ir. Hann kveðst sjálfur svo hepp-
inn að hann sé „gleyminn á það,
sem valdið hefur vanliðun”. En
hvort sem rekja má til þeirrar
„innréttingar sálarlifsins” eða
þeirrar mildi sem fjarlægðin
breiðir yfir liðna tið, þá vill Gunn-
ar sem fæst erfa við menn. Hann
gengur þar lengst, að segja um
tiltekinn mann: „Þvi minna sem
talað er um þann mann, þvi
betra”. Allavega er hann i bók-
inni minnugri á elskulegt kaffi-
spjall við rauða lækna ellegar
klerka og þeirra frúr en á persón-
ur sinna andskota. llann segir
reyndar að hann sé svo skapi far-
inn að hann veiti sér góðan tima
til að „dvelja við hitt, sem veitt
hefur mér ánægju”. Þvi rifjar
hann skemmtilega upp þá ánægju
sem erliðisvinna gat veitt ef hún
bauð upp á „hressileg átök” og
breytilegverkelni.Og hann kveðst
hafa lært þau visindi vel, að ekki
væri vil i þvi að hafa áhyggjur af
morgundeginum — hefði honum
reyndar orðið illa lift á þeim lim-
um ef svo hefði ckki verið. Þessi
bók. sem er olt mjög skemmti-
lega stiluð, sýnir mikið alúðlega
rnynd af gömlum striðsmanni,
sem hvorki er tannlaus né smá-
lega langrækinn — og alls ekki
laus við að vera upp með sér af
sinni framgöngu. Er það karla-
grobb miklu fremur góðkynjað.
Gunnar segir á einum stað, að
leiðangrar hans út um land i þágu
málstaðarins hafi verið „án allra
launa utan þeirra sem andanum
einum tilheyra, nautnar
skemmtilegra átaka og tilfinn-
ingar lyrir þvi að gegna skyldu
sinni við þjóðina og mannkynið,
guð og samviskuna”. Og vissu-
lega er hann einn af þeim sem
hafa rétt til að taka sér slik orð i
munn án þess að roðna.
Arni Bergmann.
Bók Spocks
um barniö
komin út
Skarð hefur gefið út Bókina um
harniðeftir Benjamin Spock, en
engin handbók fyrir foreldra mun
hafa náö meiri hylli en þessi bók.
Þýðinguna geröi Bjarni Bjarna-
son, en formála skrifaði Halldór
Hansen.
Benjamin Spock veitir aðgengi-
legar upplýsingar um hvaðeina
sem að þroska barna og hlutverki
foreldra lýtur, allt frá fæðingu
þeirra fram á kynþroskaaldur -
hvort sem er um að ræða fatnað,
mataræði, heilsufar, skólagöngu,
sérstök og almenn félagsleg
vandamál. Höfundur hefur haft
gifurleg áhrif, einkum i heima-
landi sinu, en sjálfur varar hann
við þvi, að orð hans séu tekin bók-
staflega, hvetur til sjálfstæðs
mats á þeim. Og þessi málsvari
frjálslyndis, sem hefur verið
sakaður um að bera ábyrgð á
losaralegum uppeldisháttum, er
mjög áfram um að fátt sé nauð-
synlegra en skynsamleg kröfu-
gerð i garð barna. Benjamin
Spock hefur komið viðar við
sögu en i uppeldismálum, hefur
hann t.d. gengið fram fyrir
skjöldu i friðarmálum.