Þjóðviljinn - 20.10.1974, Blaðsíða 7

Sunnudagur. 20. október. 1974 ÞJÓDVILJINN — SIDA 7
ÞORGEIR
ÞORGEIRSSON
SKRIFAR
Um
tungumál
Arið 1974, þann 13. október, lesum við það i
Mogga að islenska sé „eitt merkasta tungumál
veraldar”.
Tunga þeirra englendinga og bandaríkja-
manna fær þar öllu lakari einkunn og er meðal
annars kölluð „mál kúreka” i niðrandi tón.
A bak við kynþáttahrokann og stéttarþóttann i
þessari röksemdafærslu lúrir einhvers staðar
vottur af þeim sannindum að mál sé nokkurn
veginn jafn gott og þeir sem nota það.
Naumast væri islenska „eitt merkasta tungu-
mál veraldar” nema islendingar væru merki-
legri en aðrar þjóðir.
Vonandi er hér um að ræða ranghugmyndir
sem aðrar þjóðir kalla paranoja. Það gæti semsé
haft óskaplegar afleiðingar ef umheimurinn
kæmist að þvi að íslendingar bæru svona af öðr-
um þjóðum.
Sem betur fer má draga þessa kenningu um
ágæti islendinga i efa án þess að neita þeirri
staðreynd að islendingar eru, enn sem komiö er,
mun Islenskari en aðrar þjóðir.
Ef ísland og Islendingar bæru svona mikið af
öðrum þá ætti til að mynda skáldskapur Shake-
speares að vera meiri og stórfenglegri skáld-
skapur I fslenskum þýðingum heldur en á sinu
kúldurslega frummáli, máli kúrekanna. Það
mundu englendingar fyrirgefa okkur miklu
seinna en landhelgismálin.
En sem betur fer er þetta ekki svo. Enn siður
er sú raunin að hver barnaskólakrakki hér yrki
betur en Shakespeare. En sú virðist vera ósk
He'ga Hálfdánarsonar sem ég hef verið aö vitna
I. óskin er vissulega fróm, en krafan um fram-
kvæmd hennar er draugaleg heimtufrekja.
Það var aldrei nema einn Jónas Hallgrimsson.
Sá eini Sveinbjörn Egilsson sem til var kenndi
honum sérviskulegt málfar I griskutimum á
Bessastöðum. Báðir þessir menn dóiven verk
þeirra lifa með kostum slnum og göllum. Orm-
arnir I jörðinni urðu feitir um stund af likama-
leifum jafnvel Jónasar en málhreinsunarber-
serkir eru enn að éta yfir sig af andlegri arfleifð
Fjölnismanna og málhreinsunargræðgi þeirra
er langt komin að drepa Islenskt mál. Og máliö
er jafn dautt I höndum þeirra þótt hræið sé dubb-
að upp i kjól og hvitt.
Ef Islenska er I hættu þá er hún stödd I þeirri
hættu á vorum tlmum. Það ætti að athuga og
einnig hitt að lausn þeirra mála er fráleitt fólgin
I þvi sem nú er að verða tiska og patent, semsé
að agnúast út i þarfa kennslu annarra tungu-
mála.
Vandamál Islensku á okkar dögum verða frá-
leitt leyst með þvi að taka aftur upp „Hot spring
river this book”-aðferöina við enskukennslu. Og
draumurinn um eittþúsund Sveinbirni Egilssyni
að kenna þrjátiu þúsund Jónösum Hallgrims-
sonum gullaldarislensku i enskutimum er jafn
fjarlægur og þeir „góðu gömlu timar” þegar
innan við eitt prósent þjóðarinnar fékk aö njóta
skólalærdóms.
Við megum ekki alveg ærast úr skelfingu þó
aldrei nema það komi I ljós að þjóðin I heild sé
eitthvaö tornæmari á bókina en örlitiö úrtak af-
burðamanna var á sinum tlma.
Allra sist megum við þó láta ástæðulausa
skelfingu verða til þess að ráðist sé i hroka-
bólgnu offorsi á þarfar nýjungar I skólakerfinu
sem aukinheldur koma vandamálinu ekkert viö.
XXX
En til hvers er annars tungumál?
Það er samgönguleiö á milli einstaklinga og
hópa. Samgönguleiö hugmynda okkar. Leiö okk-
ar til veraldarinnar og leið veraldarinnar til
okkar sér i lagi.
Þaö væri djöfull klénn vegamálastjóri sem
miðaði vegagerð árið 1974 við Ferðalok Jónasar
Hallgrimssonar og Skúlaskeið Grims Thomsen
og hefði ekki aörar handbækur i faginu. Sumum
þykir jafnvel nóg um tortryggni þessa embættis
gangvart „blöndun á staðnum”-tækniundri
Sverris Runólfssonar.
Sannleikurinn er sá að i móðurmálskennslu
erum viðenná stigi hestvagnanna. Mál dagsins I
dag er á hinn bóginn vægast sagt „blöndun á
staðnum” og við þvi fær enginn gert. Andlega
samgöngutækið köllum við tungumál löngu eftir
daga Gutenbergs og viö miðum kennsíu þess,
vegalagninguna sjálfa, við þá Snorra Sturluson
og Jónas Hallgrimsson. Snorri sá aldrei dagblað
og Jónas náði I blá upphafið á blaðaútgáfu. And
leg farartæki þessara manna eru ekki nógu
gæfuleg i samgöngur yfir veröld þar sem mynd-
skreytt dagblöð og spriklandi sjónvarpsskjárinn
ráða lögum og lofum.
Við tilkomu prentlistar stækkaði hugtakið
tungumál. Við það stækkaði lika tungumála-
kennslan. Ræðumennska verður ónóg, ritsmið er
lika kennd. Þetta kemur hverjum og einum að
gagni, eins þó viðkomandi ætli sér engan veginn
að verða rithöfundur. Svo lengi sem skoðunum
og áróðri er haldið aö fólki með prentuðu máli þá
á þaö vörn ef það veit sjálft hvernig ritgerð er
sett saman. Sá sem lært hefur ritgerö I skóla eða
annars staöar er sjálfstæðari lesari dagblað-
anna og bókanna og timaritanna. Honum nýtist
daglega þessi menntun.
Við tilkomu kvikmynda fyrir tæpri öld og sjón-
varps á þessari öld hefði aftur þurft að endur-
skoða og stækka hugtakið móðurmál og stækka
það til muna. Nú eru ferðalög hugmyndanna
jöfnum höndum á vegum talaös máls, ritaðs
máls og myndmáls. Sumir halda þvl fram að
myndmálið, einkum sjónvarpsformiö, sé yfir-
gnæfandi mikilvægast.
Ef viö litum á aðrar þjóðir sem jafningja okk-
ar en ekki með gleraugum paranoju og þjóð-
rembings gætum við leitað ráða hjá þessum
jafningjum okkar. Viða I löndum er nú einmitt^
verið að endurskoða hugtakið móðurmáls-
kennslu og stækka það i samræmi við kröfur
timanna. Aukið er við fyrra námsefni kennslu i
gerð útvarpsefnis, lestri dagblaða, kvikmynda-
gerð barnanna sjálfra og meðferð á myndsegul-
böndum.
Mér er sagt af þeim sem gert hafa þessar til-
raunir aö stórar likur séu á þvi að nú alist upp
kynslóð sem er sjálfstæöari gagnvart áróðri og
auglýsingum i sjónvarpi og tildurlegum áhrifum
- biómynda.
Timinn einn sker úr um þetta. Hitt nægir mér
raunar I bili að fyrir hálfu öðru ári sá ég slatta af
kvikmyndum eftir dönsk skólabörn. Þar á meðal
nokkrar hreinar perlur af kvikmyndum. Börnin
virðast hafa gnótt til mála að leggja undireins og
þau snerta þennan hluta móðurmálsins.
1 framhaldi af þessari staðreynd hugsast
manni það ofur einfaldlega að örlög tungumáls-
ins i þrengstu merkingu ráðast á vorum dögum
ekki fremur af öðru en þvi hvernig viökomandi
tunga artar sig I kvikmyndatexta og sjónvarps-
samtali. Mannskepnan er nú einu sinni þannig
gerð að ekkert lærir hún sem er nýtt frá rótum.
Geta hennar til að læra er fólgin i þvl að byggja
ofan á það sem fyrir er.
Að sögn þeirra sem fást við móðurmáls-
kennslu með þessum nýju aðferðum birtist þessi
staðreynd I þvi að nemendur eru fúsari og
ánægðari við nýju aðferðina. Og manni er ljóst
að það er ófyrirgefanlegur glannaskapur að
vera að kenna jafn mikilvægan hlut og móður-
málið nemá byggja einmitt á þvi sem öllum er
kunnugt dr daglegu umhverfi sinu — sjónvarpi
og kvikmyndum.
Samanburður Islendinga og annarra þjóða
verður naumast eins hressandi út frá þessu sjón-
arhorni. Dönsku börnin gætu margt og mikiö
kennt Ómari Ragnarssyni og Magnúsi Bjarn-
freðssyni en raunar ekkert sem þeir hefðu ekki
getað lært ef þetta hefði verið kennt á slnum
tlma I barnaskólanum þeirra.
Semsé — ef íslenska er að fara til andskotans
þá er orsakanna vitaskuldaðleita hjá skólakerf-
inu að parti. Aður en við sláum því föstu að
meinið sé liggjandi I þeim fáu nýjungum sem
teknar hafa verið upp I skólunum og yfirburöum
islenskrar tungu yfir aðrar þjóðtungur þá ættum
við að skoða hvort þessu sé ekki öldungis öfugt
farið.
Erum viö máske á eftir öðrum að þróa skiln-
ing okkar á hugtakinu mál og málkennsla? Staf-
ar hrokinn máske einmitt af þessu. Hrópum viö
um ágæti Islenskunnar af þvi við finnum aö hún
er að dragast aftur úr.
Ef svo er þá skulum við I guðanna bænum
hætta að æpa og fara að gera eitthvað I þessu
auðvelda máli.
Þorgeir Þorgeirsson
Sláttuvél og garðkönnu, m.a.s. aðdáandi, sem hiustar á hana spila á
fiðlu, — allt býr hiin til sjálf.
Harriet við pianóið sitt.
Hún saumar það
sem hana vantar
Harriet Freedman, 25 ára
Lundúnastúika, á flest það sem
maður þarf á að halda tii að lifa
sæmilegu lifi: Teketil og kaffi-
könnu, húsbar meö pernó,
campari, viski og kókakóla, reið-
hjól, spil.rúlluskautaog pianó. Og
vanti hana eitthvað fleira, þá
bara sauntar hún það. Þvi aiia
þessa hluti hefur Harriet sjálf
saumaö úr filti, bómull og satini.
Listakonan hefur tekið það I sig
að likja eftir flestum hlutum i
daglega lifinu og gera þá mjúka.
Og hún velur ekki aðeins smáhluti
sem fyrirmynd, Frelsisstytta
New York borgar og aðalsmerki
Lundúna, Big Ben, þjóna henni i
llki risastórra sófapúða.
Harriet er svo myndarleg, að
maður gæti haldið að hún hefði
gengið I Kvennó. Og nú er hún að
verða fræg og farin að græða á
uppfinningasemi sinni Franskt
snyrtivörufyrirtæki hefur t.d.
pantað hjá henni sápudósir,
saumaðar úr taui og listunnandi
nokkur hefur pantað saumaðar
eftirmyndir drottningarinnar og
Filips prins i likamsstærð.
Erfiðasta pöntunin til þessa
hefur verið frá frú einni i Banda-
rikjunum, sem vildi fá gjöf handa
manninum sinum: ibitna sam-
loku með hnetusmjöri, bróm-
berjasultu og gráðosti. Til að geta
uppfyllt óskir frúarinnar smurði
Harriet sér svona samloku og beit
I hana. — Ég hef aldrei á ævinni
smakkað neitt ógeðslegra, sagði
hún.
RAFAFL
L
Vinnufélag
rafiönaðar-
manna
Barmahllð 4
HÚSEIGENDUR,
HÚSBYGGJENDUR
• önnumst allar nýlagnir og
viðgerðir á gömlum raflögn-
,um.
• Setjum upp dyrasima og lág-
•spennukerfi.
• .Ráðgjafa og teikniþjónusta.
• Sérstakur simatimi milli kl.
1-3 daglega, simi 28022.
Bókhaldsaðstoð
með tékkafærslum
rFBÚNAÐARBANKINN
\f l/ REYKJAVÍK