Þjóðviljinn - 01.11.1974, Qupperneq 7

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 1. nóvember 1974.
Föstudagur 1. nóvember 1974. ÞJÖÐVILJINN — StDA 7
Þar sem Guömundur Hjartar-
son er ekki i borginni i dag, verð
ég að biðja Þjóðviljann að færa
honum kveðju mina og hamingju-
ósk i tilefni dagsins. Og um leið
langar mig að færa honum
persónulegar þakkir. Það er
margt aö þakka úr löngu sam-
starfi og eftir langa viðkynningu.
Guðmundur hefur aldrei legið á
liði sinu og sinnt fjölmörgum
störfum fyrir flokk okkar beggja.
En þó er það einkum tvennt,
sem mig langar að þakka honum
sérstaklega. Vil ég þá fyrst telja
það, sem mest er um vert, og það
eru hin mörgu og oft löngu sam-
töl, sem við höfum átt um stjórn-
mál. Ekki veit ég hvort Guð-
mundur hefur lært nokkuð af
þeim, en ég hef lært margt. Við
höfum ekki alltaf verið sammála,
stundum mjög á öndverðum
meiði um mikilvæg mál, sem
skift hafa sköpum i framvindu
sósialiskrar hreyfingar á íslandi.
En við Guðmundur höfum aldrei
hætt að tala saman, hversu and-
stæðar sem skoðanir okkar hafa
verið. Og við höfum rætt þvi
meira saman sem skoðanir okkar
hafa verið andstæðari og málefn-
in brýnni og örlagarikari, sem um
þvi tilefni eiga ekki að vera i
mærðarfullum minningarstil,
enda maðurinn hress og starfs-
glaður.
í aö minnsta kosti 25 ár höfum
við starfaö saman i sósialiskum
samtökum, ekki alltaf verið sam-
mála, en fóstbræður og samherj-
ar i mörgu öldurótinu. Ég minnist
þess verla allan þennan tima, ef
stór og erfið verkefni voru fyrir
höndum, að Guömundur væri
ekki tilkallaður að taka að sér
lausn þeirra. Guðmundur Hjart-
arson er á ýmsan hátt sérstæður
maður, — hann er ekki „sam-
heimskur”, eins og einn ágætur
klerkur komst að orði um fjölda-
framleiðslu menntastofnana,
heldur sjálfstæður persónuleiki.
Skólaganga Guðmundar er einn
eða tveir vetur i héraðsskóla, en i
vandasömum úrlausnum mála '
verða „spámenn og spekinga-
fans” oft hreinir aular við hlið
hans. Farsæld, greind, glögg-
skyggni og samneyti við marga
gerir hann óvenju ályktunarhæf-
an, þegar meta þarf aðstæður
varðandi fjölbreytileg vandamál.
En stundum þybbast maður
samt gegn tillögum hans, þegar
þær koma þvert á vanabundnar
i lifsbaráttunni sjálfri. Guðmund-
ur vandist snemma allri algengri
vinnu. Hann nam I hérðasskólan-
um að Laugarvatni og Reykholti i
tvo vetur og stundaði svo almenn
störf til lands og sjávar til 1942.
Til Reykjavikur fluttist hann 1939
og hefur síðan átt hér heimili þótt
aldrei hafi hann slitið tengslin við
sitt gamla heimahérað.
Guðmundur réðist til starfa I
lögregluliöi Reykjavikur 1942 og
gegndi þvi til 1946. Ég hygg að
hann hafi verið kominn þar til
starfa er hugur hans og áhugi
beindist að baráttu alþýðunnar
fyrir batnandi lifskjörum, aukn-
um réttindum og betra og réttlát-
ara þjóðfélagi. Hann gekk heils
hugar til liðs við málstað
sósialismans og gerðist virkur og
athafnasamur félagi i samtökum
sósialista. Vakti hann fljótt traust
félaga sinna fyrir dugnað, skipu-
lagshæfni og glöggskyggni. Var
hann ráðinn erindreki Sósialista-
flokksins 1946 og gegndi þvi og
ýmsum öðrum störfum fyrir
flokkinn allt til ársins 1956. Ferð-
aðist hann þá viða um land og
kynntist vel mönnum og málefn-
um. Vann hann ötullega að þvi aö
treysta grundvöll flokksfélag-
ekkert losni úr böndum, að öðrum
kosti tekur hann ekki að sér verk-
efnið. Þetta viðhorf Guðmundar
endurspeglast i öllu hans einka-
lifi.
Það er margs að minnast eftir
svo margra ára óslitna vináttu
viö Guðmund Hjartarson, vin-
áttu, sem aldrei hefir borið
skugga á. Guðmundur er af-
bragðs ferðafélagi, utan lands
sem innan, traustur og varkár, en
léttur I skapi og hláturmildur.
Mér er i minni ein ferð okkar og
fleiri vina upp á Arnarvatnsheiði
fyrir mörgum árum. Við fengum
hesta að Hallkellstöðum i Hvitár-
slðu. Bóndinn varaði okkur við,
að einn klárinn væri hrekkjóttur
og ætti til að fleygja mönnum af
baki. Guðmundur bauðst til að
riða þeim hesti, enda vanur
hestamaður frá uppvaxtarárum.
Varla var Guðmundur kominn á
bak, fyrr en klárinn hnykkti hon-
um af baki þannig að hann lá
kylliflatur á jörðinni. Ekki lét
Guðmundur þetta á sig fá og hló
hæst allra og valdi klárnum nokk-
ur hógvær skammaryrði og hóf
sig aftur á bak. Stuttu siðar eftir
áningu, fleygði klárinn Guðmundi
sem þannig hefur unnið, og fáir
hafa liklega gert betur en hann i
þeim efnum. Guðmundur er fjöl-
gáfaður maður. Hann er sérstak-
lega ihugull og á gott með að átta
sig á flóknum viðfangsefnum.
Hann er ekki langskólamaöur og
getur þvi ekki státað af háum
menntagráðum. Hann ætti þvi
liklega ekki að komast I há emb-
ætti eða hálaunaöar stöður eftir
þeim reglum, sem ýmsir vilja nú-
orðið halda fram. En þó að Guö-
mundur sé ekki langskólagenginn
er hann þó eins vel menntaður, og
i rauninni miklu betur að sér á
mörgum sviðum, en margir þeir,
sem lengi hafa setið á skólabekk.
Guðmundur er bókamaður og
hann er einn af þeim, sem lesa sér
bækur til gagns og fróðleiks, en
ekki til afslöppunar og tima-
eyðslu.
Guðmundur er gjörkunnugur
mönnum og málefnum, jafnt i
Reykjavik og annars staðar á
landinu. Hann á vini og kunningja
i flestum stéttum, og pólitiskir
andstæðingar virða hann fyrir
skarpskyggni og pólitiska einurð.
Guðmundur Hjartarson er einn
af þeim mönnum, sem mér hefur
Guömundur Hjartarson 60 ára
var deilt. Þessar umræður voru
aldrei þras, þar sem hvor um sig
hefur þann tilgang að klekkja á
skoðunum hins og kaffæra hann I
orðræöum, heldur málefnalegar
viðræður, þar sem tiigangurinn
var sá einn að brjóta málefnin til
mergjar og komast að niðurstöðu.
Og ef viðhorfin voru svo ólik, að
ekki reyndist unnt aðjcomast að
sameiginlegri niðurstöðu, þá að
finna leiðir til samstarfs þrátt
fyrir allt, sem skilur. Sjálfsagt
hefur mér stundum runnið i skap,
en aldrei minnist ég þess að hafa
séð skapbrigði á Guðmundi. Og
ég held að oftast eða næstum allt-,
af hafi Guðmundur átt
frumkvæðiö að umræðunum. Mér
virðist fátt sanna betur einlæga
umhyggju Guðmundar fyrir
flokki sinum. Mér er nær að
halda, að ef aðrir áhrifamenn i
flokknum hefðu haft sama háttinn
á, hefði ýmislegt skipast á annan
og betri veg i okkar hreyfingu. Og
enda þótt nú séu aðrir timar og
önnur verkefni og mér sé nú fyrir
löngu um megn að hafa nokkur á-
hrif á framvindu mála, þá vildi ég
óska þess að eiga enn marga við-
ræðufundi við Guðmund.
Annað sem ég vildi sérstaklega
þakka Guðmundi fyrir, er starf
hans að fjármálum flokksins og
fjáröflun fyrir hann. 1 þeim efn-
um var hann óvenjulega fundvis á
ráð og slyngur að koma þeim i
framkvæmd, þegar verst horfði.
Slfkt er ekki litilsvirði fyrir bláfá-
tækan flokk, sem á undir högg að
sækja I fjandsamlegu þjóðfélagi
og þar sem flestir eru hinir mestu
aular I þeim efnum, og er ég einn i
þeirra hópi. Af öllum málaflokk-
um held ég að ég hafi minnst vit á
þessum. Nú er Guðmundur kom-
inn I háa stöðu i þjóðfélaginu, þar
sem hæfileikar hans á þessu sviði
fá að njóta sin. Þó að ég sé allra
manna ódómbærastur á þessa
hluti, leyfi ég mér að hafa þá
skoöun, að hér sé einmitt réttur
maöur á réttum stað. Og eitt er
vist: í þessari stöðu mun hann
ekki gleyma núverandi flokki sin-
um, þar sem ég held, að hann
kunni að mörgu leyti betur við sig
en I hinum fyrri, þar sem við unn-
um mest saman.
Þá er ekki annað eftir en að
óska afmælisbarninu innilega tii
hamingju og langra lifdaga.
Brynjólfur Bjarnason
Mér er sagt, að vinur minn,
Guðmundur Hjartarson, sé sex-
tugur I dag. Þessar linur minar af
reglur og vinnubrögð, — og ekki
vil ég nú viðurkenna að hann hafi
alltaf rétt fyrir sér. En oft þegar
tillögur Guðmundar hafa sannað
ágæti sitt þá kemur mér i hug,
þegar maður var á sild fyrir
Norðurlandi i gamla daga og sild-
arflotinn lá á Grimseyjarsundi og
veiði treg. Þá tók kannski einn
sildarkóngurinn sig út úr og sigldi
á fullu austur að Rauðunúpum
eða vestur á Húnaflóa og fyllti sig
þar. Þótt mér komi i hug þessar
æskuminningar, þá hvarflar ekki
að mér, að Guðmundur sé haldinn
nokkrum yfirnáttúrulegum skiln-
ingi, eins og trú manna var um
þessa sildarkónga, en býsna mik-
ið áræði og kjark þarf oft til að
leggjast á móti vanans troðnu
slóðum. Verkefnum þeim, sem
Guðmundur hefur af hendi leyst,
hefði ekki nægt greind hans ein, ef
hann ekki mitt i rósemi sinni
byggi yfir smitandi eldmóði og
bjartsýni.
Sjálfur hef ég persónulega
notið holiráða Guðmundar Hjart-
arsonar i verkefnum þeim, sem
ég hef glimt við og fyrir það á ég
honum skuld að gjalda.
Nú er Guðmundur orðinn Seðla-
bankastjóri, en þá ósk á ég hon-
um og okkur vinum hans til
handa, að hann eigi ekki eftir að
verða leiðinlegur embættismaöur
lokaður inni i höll, heldur eigi
hann áfram eftir aö hlæja smit-
andi og hressilega i góðra vina
hópi, — og aö hann verði áfram
lifandi þátttakandi I vandamálum
hins striðandi lifs.
Guðmundur J. Guðmundsson.
Ekki fer hjá þvi þegar vinir
manns og samferðamenn um
langa hrið eiga merkisafmæli að
upp hrannist I hugann endur-
minningar frá liðinni tið. Svo er
a.m.k. um mig þegar sú stað-
reynd blasir við að Guðmundur
Hjartarson er orðinn sextugur.
Þær minningar skulu þó ekki
raktar eða festar á blað af þessu
tilefni. Erindið er nánast að óska
honum til hamingju með tima-
mótin og láta I ljós þakklæti fyrir
að hafa átt hann að nánum vini og
samherja i rúmlega þrjá áratugi.
Guðmundur Hjartarson er
Mýramaður að uppruna, fæddur
að Litla-Fjalli i Borgarhreppi.
Hann ólst upp við kjör og aðstæð-
ur sem eru býsna ólik þvi sem
ungt fólk þekkir og býr við nú til
dags. Þá heyrði umtalsverð
skólaganga til undantekninga, en
þorri ungs fólks tók snemma þátt
anna og efla þau til átaka og
starfa. Komu þegar á þessum ár-
um iljós þeir hæfileikar og mann-
kostir Guðmundar sem hafa orðið
þess valdandi að konum hafa si-
fellt verið fengin erfiðari verkefni
og meiri ábyrgðarstörf á vegum
hinnar sósialisku hreyfingar.
Guðmundur var ráðinn einn af
forstjórum Innflutningsskrif-
stofunnar 1956 og var i þvi starfi
til 1960. Hann hefur um langt ára-
bil verið i fremstu röð hinnar
sósialísku stjórnmálahreyfingar
á Islandi og gegnt fjölmörgum
trúnaðarstörfum fyrir Sósialista-
flokkinn og Alþýðubandalagið.
Hann var um tima formaður
Sósialistafélags Reykjavikur.
Hann átti lengi sæti I miðstjórn og
framkvæmdastjórn Sósialista-
flokksins og siðar Alþýðubanda-
lagsins. Þá átti hann um skeið
sæti I verðlagsnefnd, bankaráði
Búnaðarbanka Islands, stjórn
Áburðarverksmiðju rikisins,
framtalsnefnd Reykjavikurborg-
ar, fasteignamatsnefnd Reykja-
vlkur og um tima var hann endur-
skoðandi borgarreikninga. Sam-
vinnustarfið i Reykjavik hefur og
notið góös af starfskröftum hans
og áhuga. Hann átti lengi sæti i
stjórn KRON og var varaformað-
ur félagsins er hann lét af þvi
starfi eftir að hann tók við starfi
bankastjóra við Seðlabanka
Islands.
Enda þótt Guðmundur Hjartar-
sonhafigegnt öllum þeim störfum
sem hann hefur tekið að sér af
einstakri trúmennsku og ötulleik
þá hygg ég þó að starfið að sam-
vinnumálunum i Reykjavik hafi
ekki sist átt hug hans. Honum
hefur alla tið verið ljóst mikilvægi
samvinnustarfsins og samvinnu-
verslunarinnar við hlið verka-
lýðsbaráttunnar. Ætla ég og að á
engan sé hallað þótt sagt sé að
þaö sé ekki sist verk Guðmundar
aö samvinnuverslunin i Reykja-
vik hefur verulega fært út kviarn-
ar á siðustu árum þótt hann hefði
vafalaust kosið þá sókn enn harö-
ari og með stærri skrefum.
Þótt hér sé ekki um neina tæm-
andi upptalningu að ræða á þeim
margþættu verkefnum og trún-
aðarstörfum sem Guðmundi
Hjartarsyni hafa verið falin ætla
ég þó að af henni megi ráða hve
mikils trausts hann nýtur meðal
samherja og samstarfsmanna.
Og þeir sem þekkja Guðmund
vita af hverju það traust er
sprottið. Hann er maður óvenju-
lega starfshæfur. Kemur þar ekki
einungis til hve fljótur hann er að
átta sig á flóknum viðfangsefnum
og hversu auðvelt hann á með að
greina kjarnann frá þvi sem
minna máli skiptir, heldur og
sjaldgæfur dugnaður og festa sem
gerir honum unnt að skila hinum
erfiðustu verkefnum heilum I
höfn og af þeim myndarskap sem
er til eftirbreytni. Hafa samtök
islenskra sósialista æði oft notið
þessara hæfileika og kosta Guð-
mundar Hjartarsonar þegar mest
hefur legið við. Þau eru ekki orðin
fá kosningaátökin sem hann hefur
beinlinis bjargað fjárhagslega
með forustu sinni og skipulags-
hæfni. Og allir sem til þekkja vita
hve stóru hlutverki hann hefur
gegnt i öflun starfsaðstöðu fyrir
hreyfinguna bæði fyrr og siðar.
GuBmundur gengur aldrei hálfur
að neinu starfi, heldur heill og
óskiptur^og þesshafa þau samtök
notiö sem hann hefur helgað á-
huga sinn og starfskrafta.
Heimili þeirra Guðmundar og
hans ágætu konu, Þórdisar Þor-
bjarnardóttur, býr yfir þokka og
myndarskap og þar er gott að
vera gestur. Um það geta allir
borið sem þar hafa margsinnis
notiö alúðar og gestrisni. Og ekki
er siður ánægjulegt að sækja þau
hjón heim i sumarhúsi þeirra i
Borgarfirði þar sem allt ber sömu
smekkvisi og myndarskap vitni.
Ég og kona min höfum átt með
þeim margar ánægjustundir á
liðnum árum sem ástæða er til að
þakka og minnast á þessum tima-
mótum og er þaö von okkar að svo
muni einnig verða á ókomnum
tima. Guðmundur Vigfússon.
Þegar ég ræddi við Guðmund
Hjartarson i fyrsta skipti var ég
strax viss um, að þar færi maður
traustur og að hann væri ekki sið-
ur þéttur I lund en á velli. Kynni
okkar siðan i meira en 25 ár hafa
sannað mér, að þetta álit mitt var
rétt.
Margs er að minnast i ágætu
starfi hans að félagsmálum, en
þar sem aðrir, sem minnast sex -
tugsafmælis Guðmundar i dag,
munu væntanlega gera þeim
þætti skil, kýs ég heldur að minn-
ast hans utan þess sviðs, sem vin-
ar I meira en aldarfjórðung.
I einkalifi sinu er Guðmundur
sami trausti maðurinn, sem i fé-
lagsiifinu hefir sannað, að hann
hefir vald á þeim verkefnum, sem
hann tekur að sér. Fyrsta boðorð
hans hefir ávallt verið, þegar
hann tekur að sér verkefni, að
hafa fullt vald á þvi, þannig að
aftur af baki og var eiginlega ekki
auga á fest hvernig klárinn fór að
þessu. 1 algerri kyrrstöðu tókst
honum að ná slikum hnykk og
vindingi, að ekki minni maður en
Guðmundur lá kylliflatur á jörð-
inni. Guðmundur lét sem ekkert
væri en hafði gaman af, en ekki
fleygði klárinn Guðmundi oftar af
baki i þessu ferðalagi, enda mun
Guðmundur hafa náð fullu valdi á
klárnum eins og öðru, sem hann
hefir með höndum.
1 vinahópi er Guðmundur hrók-
ur alls fagnaðar, ræðinn og
skemmtilegur, en vill að menn
haldi sér við efnið þegar það á
við. Þótt ég gæti lengi haldið
áfram að lofa Guðmund læt ég
hér staðar numið og ber ekki vin-
áttu okkar frekar á torg, vináttu,
sem hefir aldrei hávaðasöm ver-
ið, enda er maðurinn enn ungur
að árum og nægur timi til stefnu,
en ég og minir óska honum og
Þórdlsi allra heilla á þessum degi
og biðjum þau lengi lifa.
Halldór Jakobsson
Guðmundur Hjartarson er orð-
inn 60 ára. Samstarf okkar Guð-
mundar er orðið býsna langt,
fyrst um árabil i Sósialistaflokkn-
um og siðan I Alþýöubandalaginu,
en Guðmundur hefur lengi veriö
einn af fremstu mönnum i for-
ystuliði islenskra sósialista. Hann
hefur oft verið formaður i flokks-
samtökunum i Reykjavik og unn-
ið þar óhemju mikið verk. Guö-
mundur hefur einnig veriö lengi i
miöstjórn, fyrst i Sósialista-
flokknum og siöar i Alþýðubanda-
laginu og i framkvæmdastjórn
flokkanna beggja, oft sem for-
maður. Auk þess hefur hann skip-
að ótal margar trúnaðar- og á-
byrgðarstöður á vegum okkar
pólitisku samtaka.
Guðmundur Hjartarson er mik-
ill starfsmaður. Honum er sýnt
um að vinna, enda tekur hann
varla að sér störf, án þess að skila
þeim af sér eins og til var ætlast.
Guðmundur hefur tekiö að sér
mörg vandasöm verkefni fyrir
samtök okkar sósialista og unnið
þau á þann hátt, að honum verður
seint fullþakkað.
Það hefur jafnan veriö svo i
samtökum okkar sósialista, að
ýmsir góðir félagar hafa orðið að
leggja mikiö á sig I vinnu og fyrir-
höfn án þess að fá peninga-
greiðslu fyrir. Guðmundur Hjart-
arson er einn af þessum félögum,
þótt gott að leita til og ræöa við
um ýmis konar vandamál, sem
upp hafa komið. Guðmundur
hefur þann mikla hæfileika að
kunna að hlusta, hann kann að I
huga og hann kann að taka þátt i
umræðum, allt eftir þvi sem við á
hverju sinni. Það er þvi gott að
eiga Guðmund að samstarfs-
manni og vini.
Nú hefur Guðmundur ráðist til
starfa i einni af æðstu stofnunum
þjóðarinnar. Hann er orðinn
bankastjóri við Seðlabanka ís-
lands. Ekki efast ég um, að hann
mun gegna starfi sinu þar meö
prýði.
1 tilefni af afmælisdegi Guð-
mundar vil ég óska honum
og hans ágætu konu alls
hins besta á komandi árum,
um leið og ég og min kona
þökkum þeim hjónum fyr-
ir trygga vináttu við okkur.
Það er von min, að Guðmundur
megi áfram hafa tækifæri til að
vinna með okkur i röðum Is-
lenskra sósialista að þeim fjöl-
mörgu sameiginlegu áhugamál-
um, sem við eigum.
Lúðvlk Jósepsson.
A geiranum, þar sem Hvitá og
Þverá mætast I Borgarfirði
ganga hamrahjallar i útsuöur, og
sunnan undan þeim, á norður-
bakka Hvitár, eru haröir vellir
sem til skamms tima voru ógrón-
ir. Þar er nú búið að rækta tals-
veröa spildu og giröa rammlega,
en á spildunni miðri stendur hús,
rekið saman úr traustum viöum,
jafn eðlilegt i umhverfi sinu og
það væri hluti af landinu sjálfu.Fá
ir þeir sem ferðast um Borgar-
fjörð munu veita þessu húsi at-
hygli, enda er það ekki I alfara-
leið, en þaðan má þó sjá gervall-
an Borgarfjörð og raunar viðar,
allt frá Snæfellsjökli til Lang-
jökuls, frá Skarðsheiði að Trölla-
kirkju á Holtavörðuheiði. Þeim
sem á þetta hús er ekkert um það
gefið að beina athyglinni að sjálf-
um sér, en hann vill sjá vel til
annarra og vita deili á þvi sem er
að gerast i kringum hann. Þetta
er sumarbústaður Guðmundar
Hjartarsonar, og þó er orðiö
sumarbústaður rangnefni: Guð-
mundur dvelst þarna öllum
stundum þegar honum gefst ráö-
rúm. Hann á heima i þessu um-
hverfi, i þessari borgfirsku
náttúru, meðal fólksins sem
þarna býr; maður finnur það
glöggt þegar kunningjar og ná-
grannar koma i heimsókn, einatt
til þess að leita ráða, og það er
setiö og rabbað yfir kaffibollum,
við milda birtu gaslampans,
meðan Hvitá niðar og veiðimenn
munda stangir sinar fyrir neðan
Svarthöföa handan fljótsins. Guð-
mundur Hjartarson er sveita-
maður I þess orðs bestu og sönn-
ustu merkingu, og hann hefur
gætt þess ákaflega vel að slita
engar rætur sinar, halda órofnum
tengslum við þá náttúru og það
mannlif sem hann þekkir best.
Þótt Guðmundur hafi unnið mest-
an starfsaldur sinn i Reykjavik
hefur hann aldrei „flosnað upp”
eins og stundum var sagt um
sveitamenn þegar þeir fluttust á
mölina; hann hefur haldið upp-
runalegum viðhorfum sinum
óskertum og beitt þeim að nýjum
verkefnum, stjórnmálabaráttu,
félagshyggju, sósialisma. Þetta
jafnvægi, þessi tengsl við um-
hverfið, jafnt náttúruna sem
hræringar mannlifsins, hafa fært
Guðmundi Hjartarsyni næmari
eðlisávisun en flestum mönnum
er gefin, I ætt við sagnaranda
aflakóngsins sem ævinlega finnur
fisk i ördauðum sjó eða næmi
bóndans sem synjar óorðnar veð-
urfarsbreytingar. Þetta eru engir
yfirskilvitlegir eiginleikar, held-
ur umbun þeirra sem kunna að
lifa I sátt við umhverfi sitt og eiga
i blóði sinu reynslu og þekkingu
heilla kynslóða, einnig þeirra sem
gengnar eru. Þannig er Guð-
mundur Hjartarson.
Við Guðmundur höfum verið
nánir samverkamenn i hreyfingu
Islenskra sósialista i nær þrjá
áratugi, fyrst i Sósialistaflokkn-
um, siðan Alþýðubandalaginu. Ef
gera ætti störfum Guðmundar
skil þyrfti að rekja sögu þeirrar
hreyfingar, og það verður ekki
gert hér. Þar hefur engum ráðum
verið ráðið án þess að til hans
væri leitað; hafi hreyfingin átt i
erfiöleikum i félagsstarfi, við út-
gáfu Þjóðviljans, i fjármálum eða
húsnæðismálum hefur Guðmund-
ur einatt verið beðinn að ljá ótrú-
lega atorku sina til þess að leysa
vandann, og tæki hann það að sér
þurfti ekki að spyrja að málaiok-
um. Hann hefur flestum mönnum
frekar mótað stefnu og starfsað-
ferðir hreyfingarinnar um langt .
skeið, átt i senn ósveigjanlegan
vilja og þann næma sveigjanleik
sem gat beint reynslu og viðhorf-
um margra i einn farveg. Hann á
i rikum mæli aðgætni, tortryggni
og ihaldssemi sveitamannsins.
En það hefur einnig verið Guð-
mundur Hjartarson sem einatt
hefur átt hugmyndirnar að ýms-
um þeim ákvörðunum sem máttu
virðast tvisýnastar og djarfastar
og stærstar I sniðum. Þá hefur
hann notið þeirra eiginleika sem
ég minntist á áðan og við félagar
hans höfum lært að treysta.
Nú er sveitapilturinn úr Borg-
arfirði orðinn seðlabankastjóri.
Ég varö þess var að ýmsir urðu
hissa þegar Guðmundi var falið
það verkefni; áttu seðlabanka-
stjórar ekki að vera sprenglærðir
háskólaborgarar, hátt hafnir yfir
almúgann? Svona rik er minni-
máttarkenndin enn i ákaflega
mörgum. Samt er það svo að
meginverkefni Islenskra félags-
hyggjumanna er að tryggja si-
vaxandi efnahagslegt lýðræöi á
ókomnum árum og áratugum,
þannig að fulltrúar almennings
og almannasamtaka fari með
ákvörðunarvöldin, jafnt i einstök-
um fyrirtækjum, stofnunum og
rikiskerfinu I heild. Þá verða
menn að afla sér þekkingar,
reynslu og dirfsku til þess að tak-
ast á við slík verkefni. Ég er þess
fullviss að störf Guðmundar
Hjartarsonar I seðlabankanum
muni einmitt stuðla að slikri þró-
un, brjóta niður minnimáttar-
kennd og fordóma, greiða leiðina
fyrir þá framtiðarþróun sem hlýt-
ur að verða. Ég harma það eitt að
Guðmundur mun nú hafa minna
ráðrúm en fyrr til þess að takast á
við verkefni Alþýðubandalagsins.
Þó veit ég að við eigum eftir að
ráögast, einatt dag hvern, jafnt i
Reykjavik sem á björtum sumar-
kvöldum i húsinu góða við Hvitá.
Magnús Kjartansson
Þorsteinn Jónsson
Ólafur Haukur Símon-
arson, skáld og Þorsteinn
Jónsson, kvikmynda-
gerðarmaður hafa gert
þrjár 30 mínútna myndir
fyrir sjónvarpið, og verð-
ur hin fyrsta þeirra sýnd
á sunnudaginn kemur. Sú
mynd var gerð í Grinda-
vík og f jallar um mannlíf
í íslensku sjávarþorpi.
Hinar myndinrar tvær
eru annars eðlis. önnur
heitir ,,Gagn og gaman"
og fjallar um listneyslu
almennings, og samskipti
listamanna og þeirra sem
verka þeirra geta notið.
Hin þriðja segir frá ungu
fólki sem afneitað hefur
hefðbundnu f jölskyldulífi
og ramma þeim sem
borgarlífið setur fólki.
Það býr utan Reykjavik-
ur og fer eigin leiðir.
Þeir Ölafur og Þor-
steinn vinna nú að gerð
f jórðu myndarinnar fyrir
sjónvarpið, en Þjóðviljinn
bað þá gera hlé á ræmu-
gerðinni stutta stund, og
skýra frá myndinni sem
sýnd verður á sunnudag-
inn. Hún heitir ,,Fiskur
undir steini".
Er það ekki óvenjulegt, að
sjónvarpið fái menn utan stofn-
unarinnar til að vinna dag-
skrárliði, eins og þið hafið gert?
Þorsteinn: Þetta mun hafa
verið i annað skipti sem sjón-
varpið gerir samning við fólk
utan stofnunar um að gera kvik-
myndir. Hið fyrsta var mynd
um félagslegar afleiðingar
Vestmannaeyjagossins. Mér
skilst þetta sé ný stefna hjá
sjónvarpinu, tilraun til að blása
nýju lifi I þáttagerðina, kannski
bæta hana. Vonandi verður
þetta til að sýna þeim fram á að
sú stefna sé rétt.
Ólafur Haukur Simonarson
ólafur Haukur: Það hefur nú
verið meinið við sjónvarpið, að
það hefur verið algerlega lokað
hús. Sjónvarpiö hefur aðeins
verið vettvangur fyrir þá sem
komnir eru þangað á ævilangan
bás. Það hefur verið ræðupallur
fyrir alls konar málsvara, at-
vinnuræðumenn — i stað þess að
vera tjáningarmiðill fyrir fólk,
þar sem það getur komið sinum
heimi, sinum vandamálum á
framfæri.
Þorsteinn: Við erum utan-
stofnunarmenn, við tökum að
okkur verkefni sem við höfum
áhuga á, við erum ekki að fram-
kvæma annarra hugmyndir. Við
leggjum okkur fram um að
koma okkar hugmyndum skýrt
og skilmerkilega til skila, og á
áhrifarikan hátt. í hinni hefð-
bundnu framleiðslu sjónvarps-
manna sjálfra gerist þetta mjög
sjaldan. Þar eru menn oft að
vinna verk, sem þeir trúa ekki
á, vinna jafnvel með hangandi
hendi.
Hvergi fólk —
nema á vinnustöðum
Hvernig varð svo myndin úr
Grindavík til?
Þorsteinn:Fyrsta hugmyndin
var nú vist sú, að finna út hvern-
ig islenskt sjávarþorp væri túlk-
að i listum. Nú, við fórum til
Grindavikur. Það sem þar
mætti okkur var t.d. stórt,
glæsilegt, dýrt og tómt félags-
heimili. En það var hvergi fólk,
ekkert aö gerast — nema á
vinnustöðunum, enda fengum
við fljótt fregnir af þvi, að þetta
væri staöur þar sem fólk ynni
yfirleitt frá átta að morgni fram
til miðnættis, jafnvel allt árið.
Okkur fannst þaö hlyti að vera
mikilvægt aö gera grein fyrir
menningarástandi á svona stað.
ólafur Haukur: Við notum að-
eins þennan stað til að segja
dæmisögu. Þetta er engin tæm-
andi úttekt á mannlifi i Grinda-
vik. Eins og alltaf i kvikmynd-
um, þá er þetta einföldun á mál-
inu. Við bryddum bara á þvi, að
þarna sé um vandamál að ræða.
Þetta er ekki nein óhrekjandi
félagsleg rannsókn, enda er það
ekki innan ramma svona kvik-
myndagerðar.
Að sýna með dæmum...
Þorsteinn: Þetta er alls ekki
tæmandi upptalning á þvi sem
gerist i svona plássi á menning-
arsviði, heldur sýnum við með
dæmum þá möguleika sem fólk
hefur til að njóta menningar.
ólafur: 1 framhaldi af svona
mynd, væri þörf á að fólkiö á
staðnum fengi aðgang að sjón-
varpinu til að gera grein fyrir
sinum vandamálum. En þaö
verður varla gert, þvi þarna er
aöeins um að ræöa einn hóp
manna af mörgum, sem ekki
hafa neinn aögang að neinum
fjölmiðli
Fólkið i svona sjávarplássum
er láglaunafólk, sem hefur háar
tekjur, vegna hins ofboðslega
ianga vinnutima.
Hvernig tóku grindvfkingar
ykkur?
ólafur: Við komum ekki fram
sem neinir „byltingarsinnaðir
umbótamenn”, heldur tindum
við einfaldlega til nokkrar stað-
reyndir úr umhverfinu. Við
reyndum ekki á neinn hátt að
ýta við fólki, eða leiða það á ein-
hverja braut. Það er hinsvegar
hlutverk myndarinnar að ýta
við fólki — kannski hastarlega.
Leikin mynd —
heimildamynd
Þið kallið myndina dæmisögu,
heimild um ákveðna mannlifs-
þætti, en nú er hún leikin?
Þorsteinn: Það er ekki eins
mikill munur á leikinni mynd og
heimildamynd og margir áiita.
Við skáldum sögu. Það er ekki
hlutverk myndarinnar að kom-
ast að einhverjum algildum
sannleik. t venjulegri heimilda-
mynd taka menn oft atburði og
raða þeim i ákveðna röð — geta
þannig fengið út hvaö sem er.
Hvert er hlutverk leikarans I
myndinni?
Ólafur: Hann er borgarbúi
sem fær þá hugmynd, að vilja
skoða svona pláss. Hann þekkir
ekki svona stað. Hann hefur
fengið sinar hugmyndir um
plássið, t.d. gegnum sjónvarpið,
úr bókum og viðar að. Samt hef-
ur hann afar óraunhæfar hug-
myndir um þetta pláss, og þvi
rekur hann sig hastarlega á ýms
átriði sem á vegi hans verða.
Hann hittir ekki fólk, þvi það er
hávertíð, vinnudagur. Hann
hefur áhuga á menningarþátt-
um mannlifsins þarna, en það
kemur á daginn, að eini vegur-
inn til að komast i kynni við fólk,
er að fara i vinnu.
Návist
herstöðvarinnar
Þorsteinn: Við gefum það i
skyn, að návist herstöðvarinnar
hafi sin áhrif á lifið fremur þó á
táknrænan hátt en að lýsa þvi
beinlinis i hverju þau áhrif fel-
ast.
t kvikmynd er ekki hægt að
vera að telja sjónvarpsloftnetin
á húsþökunum, sem snúa til
Keflavikur, telja timana sem
útvarpað er eða sjónvarpað. Við
vitum að það er ákveöið sam-
band mil'i herstöðvarinnar og
plássins. Við vitum að um hver
jól er börnum úr þorpinu boðiö i
jólaparti hjá hernum. Það má
deila um áhrifin, en það er stað-
reynd að öll börnin i þorpinu
fara einu sinni inn i herstöðina
og kynnist andrúmsloftinu þar.
Þau alast upp við að hafa er-
lendan drápsher i nágrenninu.
ó!afur:Lifið I plássinu er gert
erfitt. Fólk neyðist til að vinna
langan vinnudag til að geta búið
i dýrum einbýlishúsum. Húsin
verða dreifð, gatnagerð og hita-
veita og annað slikt er afarmik-
ill baggi á sveitarfélaginu.
Vinnuveitandinn gerir á-
kveðnar kröfur til vinnuaflsins.
Við urðum vitni að þvi að fólki
var blátt áfram neitað um fri.
Það er gert undir yfirskini
gamla söngsins um að verðmæti
megi ekki fara i súginn. Verð-
mæti hvers? —GG
„FISKUR
UNDIR
STEINI’’
Sjónvarpið hefur látið gera mynd um
menningarlíf í íslensku sjávarplássi