Þjóðviljinn - 09.02.1975, Qupperneq 3

kennara frá 1919 er það tekið
fram, að öll ákvæði um kennara i
þeim lögum ættu og við um
kennslukonur.
A sama tlma og löggjöfin veitti
körlum og konuin I opinberri
þjónustu rétt til sömu launa fyrir
sömu störf átti sér stað launamis-
rétti hjá öðrum starfshópum,
þám. verkafólki, verslunarfólki
og skrifstofufólki. Meöal þessa
starfsfólks giltu oft sérstakir
kauptaxtar og launaflokkar fyrir
karlastörf og fyrir kvennastörí. 1
mörgum tilvikum var þó um
sömu störf að ræða. Taxtar karl-
anna voru jafnframt hærri en
taxtar kvennanna. Breytingar á
þessum aðstöðumun kynjanna
innan viðkomandi starfsstétta
komu i kjölfar fullgildingar
íslands fyrst allra Norðurland-
anna árið 1958 á samþykkt
Alþjóöavinnumálastofnunarinnar
nr. 100 frá 1951 um jöfn laun karla
og kvenna fyrir jafnverðmæt
störf og skyldi framfylgja
samþykktinni. td. með lands-
lögum, reglugerðum eða heildar-
samþykktum milli vinnuveitenda
og launþega.
Hér á landi var löggjafarleiöin
valin. 27. mars 1961 samþykkti
alþingi lög um launajöfnuð karla
og kvenna. Samkvæmt þeim
skyldu laun kvenna hækka á ár-
unuin 1962 til 1967 til jafns við
laun karla fyrir sömu störf i eftir-
töldum starfsgreinum: Almennri
verkakvennavinnu, verksmiðju-
vinnu, verslunar- og skrifstofu-
vinnu.
Árið 1964 fullgilti Island
samþykkt Alþjóðavinnumála-
stofnunarinnar nr. 111. Þessi
samþykkt var gerð i Genf 25. júni
1958 og varðar misrétti með tilliti
til atvinnu og starfs. Með
fullgildingu þessarar samþykktar
hefur islenska rikið skuldbundið
sig til að stuðla að jafnrétti hvaö
snertir vinnumöguleika og
meðferð i atvinnu eða starfi I þvi
skyni að útrýma hverskonar
misrétti i þessum efnum, einnig
misrétti vegna kynferðis.
í meirihluta í lægri launa-
flokkum
Það hefur oft verið haft á orði,
að þrátt fyrir alla lagasetningu
um launajafnrétti og þessa skuld-
bindingu islenska rikisins,
samkvæmt alþjóðasamþykktum,
sé tilhneiging til að meta hin
svokölluðu kvennastörf til lágra
launa. Athuganir sýna, að konur
eru jafnan i meirihluta i hinum
lægri launaflokkum. Virðist þetta
gilda um hvaða launkerfi sem er.
Þá hefur verið bent á ýmis
dæmi um inisrétti á vinnustað,
sagt er að sömu störf séu
stundum nefnd mismunandi
starfsheitum eftir þvi hvort karl
eða kona á i hlut. Karlar fá gjarn-
an hærri laun en konur i skjóli
mismunandi starfsheita.
Siðan er fjallað nokkuö ýtar-
lega uin þessa lagaskyldu og
formlegan rétt, sein fyrir hendi er
i landinu og hann borinn saman
við reyndina, sein virðist rikja á
vinnumarkaðnum. 1 þeiin sainan-
burði segir ma. i skýrslunni:
1 fréttabréfi kjararannsókna-
nefndar frá júni 1973 er tafla sem
sýnir samanburð á launum
verkamanna og verkakvenna við
nokkur störf árið 1966 til 1971.
Samkvæint töflu þessari voru
laun kvenna i fiskvinnu árið 1966
95,9% af launum karla, en 1971
97,5%. Launamismunurinn hafði
þvi minnkað um 1,6% miöað við
árið 1966. Timakaup kvenna i
verksmiðjuvinnu var hinsvegar
80,3% af timakaupi karlanna árið
1966, en 82,7% áriö 1971 og haföi
mismunur launanna minnkað um
2,4%. Samsvarandi tölur um af-
greiðslustörf eru ekki til frá árinu
1966, Hinsvegar eru laun kvenna
við afgreiðslustörf árið 1967 73,8%
af launum karlanna og 1971
73,5%. Samkvæmt þessu hefur
launamismunurinn haldist
óbreyttur hvað afgreiðslustörf
snertir. Þó ber þess að geta, að i
athugasemd meö töflu þessari er
sagt, að samanburður á launum
karla og kvenna sé ekki nógu
marktækur I bæjarvinnu og við
afgreiðslustörf vegna þess hve
fáar vinnustundir eru i úrtaki
kvenna.
Hverjir vinna hvaö?
A flestum sviðuin atvinnulifs
kemur fram ákveðin verkaskipt-
ing kynjanna, sem felur i sér, að
karlar og konur vinna mismun-
andi störf. Verkaskiptingu kynj-
anna I fiskvinnu var þannig hátt-
að i stórum dráttum I tveimur
fiskiðjuverum I Reykjavik
suinarið 1973: Við pökkun og
snyrtingu unnu næstum eingöngu
konur. Við handflökun unnu bæði
karlar og konur, en yfirleitt
heldur fleiri karlar. Svipaður
fjöldi karla og kvenna vann við
flökunarvélar. Eingöngu karlar
störfuðu við klefavinnu, akstur og
vélagæslu. Verkstjórn var að
miklu leyti i hönduin karla.
Sé athugað til hvaða launa-
taxta þessi störf teljast, keinur i
ljós, að almenn fiskvinna var
greidd samkvæmt 2. taxta verka-
lýðsfélaganna, hausninga- flatn-
ings- og flökunarvinna eftir 3.
taxta, vinna við frystitæki og i
klefum eftir 4. taxta og bifreiða-
stjórn samkvæmt 4. eða 5. taxta.
Konur fengu þvi laun sainkvæmt
2. og 3. taxta, þareð þau störf,
sem þær unnu féllu undir þá
taxta. Karlar unnu fleiri störf en
konur og fengu þvi laun eftir 2. til
5. taxta samkvæmt tegund starfs.
í ýmsum atvinnugreinum tiðk-
ast, að karlar séu frekar yfir-
borgaðir en konur og i skýrslunni
eru rakin fjölmörg dæmi, sem
sýna i hverju þessi yfirborgun er
fólgin og hvernig hún kemur fram
á ýmsan hátt i hinum einstöku
starfsgreinum.
Ennfremur er tekin til
meðferðar sú algenga fullyrðing,
að konur séu óstöðugur
vinnukraftur, sem ma. er byggð á
þeirri fullyrðingu, að i mörgum
tilvikum sé uin húsinæður að
ræða og gerð er sérstök athugun á
þvi, hvernig þetta er I reynd með
þvi að bera saman vinnuhlutfall
karla og kvenna á mismunandi
árstimum.
Siðan er i skýrslunni gerð ýtar-
leg úttekt á þvi, hvernig launa-
flokkaskipting, verkaskipting og
taxtaskipting er hjá hinuin
einstöku starfsgreinum karla og
kvenna i þjóöfélaginu.
Heildarmyndin sem kemur þar i
ljós er, að þrátt fyrir að bráðum
eru liðin tiu ár frá þvi að lögin um
jafnrétti karla og kvenna tóku
gildi og Islendingar löggiltu
alþjóðasamþykktir á þessu sviði,
er dulinn eftir margvislegum
leiðum margvislegur misinunur
karla og kvenna, launamis-
munur, sem komiö er i kring eftir
margskonar öðrum leiðum en
hinum lagalegu.
Forystuhlutverk karla og
kvenna i þjóðfélaginu tekur
skýrslan til meðferöar, allt frá
alþingi, sveitastjórnum og öðruin
sviðum þjóðfélagsins til ýmissa
samtaka og þar skipa hags-
munasamtökin, verkalýðsfélög,
launafélög og starfsgreinafélög
mikinn sess og mig langar aðeins,
vegna þess að þessi félög eiga
aðild að þessari ráöstefnu, til að
kynna að lokum nokkrar af þeim
niðurstöðuin sem þar koma frain.
Mas. þar sem konur eru i
meiri hluta, eru fleiri karl-
ar í stjórn
Innan vébanda Alþýðusam-
bands Islands eru 7 sérsainbönd
launþega á landsgrundvelli og 56
félög sem eru með beina aðild.
Félög og deildir ASI eru samtals
221 og landsfélög eru 12 talsins.
Arið 1972 voru fullgildir félagar i
ASI 41.336, þaraf voru konur 38%.
En þótt konur væru tæp 40%
félagsmanna ASI var yfirstjórn
samtakanna næstum eingöngu I
höndum karla. Arið 1972 var
miðstjórn ASÍ skipuð 15 mönnum,
14 körluin og einni konu. Hlutfall
kvenna i miðstjórn var þvi 6,6%
og langt frá þvi að vera I
samræmi við hlutfall kvenna I
félagatalinu.
I sambandsstjórn ASI eiga sæti,
auk miðstjórnarmannanna 18,
aðrir 18, sem Alþýðusambands-
þing kýs og 12, sem til nefndir eru
af sérsamböndum. Arið 1972 voru
2 konur i sambandsstjórn, ein úr
miðstjórn og ein kosin af þingi
ASl.
1 félögum sem hafa beina aðild
að ASI eru tæp 11 þúsund
félagsmenn. I þeim hópi eru
konur heldur fleiri en karlar,
54,8%. I fjórum sérsamböndum af
sjö eru eingöngu karlar, i þremur
sérsamböndum bæði karlar og
konur þe. Landssambandi isl.
verslunarmanna, Sjómannasam-
bandi Islands og Verkamanna-
sambandi íslands. I Lands-
Framhald á 22. siðu.
Sunnudagur 9. febrúar 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3
Þessa dagana er mikið um að
vera i listaheiminum. Othlutun
listamannalauna var jafn spreng-
hlægileg og áður. Þetta er einn
þeirra fáu brandara sem hægt er
að endurtaka hvað eftir annað án
þess að menn fái leiða á honum. I
ár slógu skemmtilegheitin jafnvel
öll fyrri met og nálguðust hót-
fyndni þegar einn nefndarinanna
lýsti þvi yfir, að listamenn væru
ómagar og orð þeirra að engu
hafandi. Annars eru listamanna-
laun of ómerkilegt fyrirbrigði til
að eyða orðum i þau, meöan
ELÍSABET
GUNNARSDÓTTIR
SKRIFAR
UM MYNDLIST
Á steinsteypan
að nægja
i
skipulag þeirra er með þeim hætti
sein nú er, og þau i raun og veru
ekkertnema fáránlegt sjónarspil.
Myndlistarinenn og listunnend-.
ur hafa haft i fleiri horn aö lita
undanfarið, þvi deilan um
Kjarvalsstaði hefur sifellt farið
harðnandi, og nú er svo komið að
inyndlistarmenn hafa sagt upp
öllu samstarfi við borgaryfirvöld
um stjórn hússins. I umræðuin
þeim sem fram hafa farið um
um sýningum. Nokkrar sýningar
hafa verið árvissar svo sein
haustsýning F.l.M og Listahátið-
in annað hvert ár, aðrar hafa ver-
iö tilviljunum háðar. Ef húsinu
væri aftur á móti tryggt rekstrar-
fé væri auövelt að fá þangað sýn-
ingar erlendis frá og ráða starfs-
kraft til að byggja upp sýningar á
vegum hússins, mætti i þvi sain-
bandi nefna yfirlitssýningar á
verkum einstakra listamanna, —
ingarstarfsemi, þá er það lág-
markskrafa að það treysti þeim
sem falinn hefur verið rekstur
hússins til að bjarga sér á eigin
spýtur fram úr vandræðunum. En
i stað þess að hlita dómi rétt kjör-
inna fulltrúa, gripur borgarráð til
þess gjörræðis að veita lista-
manni austursalinn, þegar sýn-
ingarráð hefur meinað honum af-
not af vestursalnum, og séð var
að ákvæði reglugerðar um aö
borgarráð megi tilnefna tvo
aukafulltrúa I sýningarráð og láta
fara fram endurmat dugði ekki til
að breyta fyrri ákvörðun sýn-
ingarráðs. Svona lagað væri kall-
að ljótum nöfnum ef það gerðist i
útlöndum.
Nú hafa fulltrúar listamanna
Kjarvalsmynd: Bækur hans hétu að visu Grjót, Meira grjót og Enn grjót. En samt sem áður
þetta mál hefur það viljað brenna
við að horft hafi verið fram hjá
aðalatriðunum og kröftunum eytt
i argaþras sem ekki getur leitt til
neins raunhæfs árangurs.
Undirrót þess ágreinings sem
nú rikir má rekja nokkur ár aftur
i timann. Upphafsins er að leita
til þeirrar rammislensku mein-
loku að ekki þurfi frekar að sinna
menningarstofnunum þegar búiö
er að koma utan um þær stein-
steypu. Það var mikill fengur aö
þvi að fá Kjarvalsstaði á sinum
tima, en þetta ágæta hús hefur
aldrei verið nýtt sem skyldi. Hús-
iö var byggt, reglugerö sett og
siðan ekki söguna meir. Allir við-
urkenna að iðnaður, útgerð, land-
búnaður o.s.frv. þurfi rekstrarfé,
en ekki er talið að menningar-
stofnanir þurfi peninga til starf-
semi sinnar. Þegar að þeim kem-
ur þarf alltaf að fara að spara.
Erlendir sýningasalir á borð
við Kjarvalsstaði skipuleggja
starfsemi sina langt fram i tim-
ann, sýningum er raðað saman
með það i huga að gefa áhorfend-
um ákveðna heildarmynd. Að
Kjarvalsstöðum er tekið á móti
leigutilboðum og þau vegin og
metin. Fyrir utan Kjarvalssýn-
ingarnar og sýningu á verkuin i
eigu Reykjavikurborgar hefur
húsið sjálft ekki staðið fyrir nein-
stefna eða timabila i islenskri list.
Þar fyrir utan væri svo hægt að
veita listamönnum afnot af sölun-
um undir sýningar sinar og einnig
að veita öðrum listgreinum að-
stöðu i húsinu. Slikt hefur verið
reynt, þegar skáldin lásu úr verk-
uin sinum, og tókst með ágætum,
en þetta ætti auðvitað að ná til
miklu fleiri listgreina.
I húsi þar sem væri lifandi og
fjölbreytt starfsemi af þessu tagi
mætti stöku sinnum bjóða upp á
sýningar fristundamálara sem
ekki standast þær listrænu kröfur
sem húsið annars gerði. Slikri
stofnun stafaði ekki hætta af þvi
að gera sýningu úr söluvarningi
allra rammagerðarverslana
bæjarins, þvi þar gæfist kostur á
samanburði við annað sýningar-
efni hússins. En þar sem fé og
mannafli hefur ekki fengist til að
annast þessa starfsemi, hefur
dagskrá Kjarvalsstaða verið allt-
of einhliða og dauf, neina þegar
atburðir eins og listahátið eða
1100 ára afmæli hafa bjargað
málunuin uin stund.
Ef þessi saga er höfð i huga
verður sú ákvörðun borgarráðs
að gripa frain fyrir hendur sýn-
ingarráðs enn hörmulegri. Úr þvi
að borgarráð hefur ekki séð sér
fært að veita nægu fé til hússins til
þess að þar sé rismikil menn-
lagt niöur storí i sýningarráði, en
borgarráð falið hússtjórn
Kjarvalsstaða að fara með vald
sýningaráðs, þar til annað verði
ákveðið. Ekki fæ ég séð að hús-
stjórn sé fær uin að valda þessu
hlutverki, þar sem hún nýtur ekki
lengur listrænnar leiðsögu full-
trúa listamanna, auk þess sem á-
kvarðanir hennar munu binda
hendur þess sýningaráðs sem
seinna verður skipað. Ekki fæ ég
heldur annað séð en að borgarráð
sé komið illilega i mótsögn við
sjálft sig þegar það samþykkir
annarsvegar að taka myndir
Kjarvals niður á niræðisafmæli
hans og hafa að engu ákvarðanir
sýningaráðs, en hinsvegar að það
telji „eðlilegt að um rekstur
Kjarvalsstaða sé höfð góð sam-
vinna við saintök listamanna”
(sainþykkt 5.2.). Hvernig borgar-
ráö ætlar að samræma þessi and-
stæðu sjónarmið sin veit ég ekki,
en hitt þykir mér liklegt að sam-
tök listamanna sætti sig ekki við
svona málsineðferð.
Þegar þetta er skrifaö á miö-
vikudegi eru viðbrögð listamanna
ekki kunn, en ekki þar meö sagt
að þau séu það ekki þegar þetta
birtist, þvi nú er engin lognmolla i
listalifinu og atburðirnir gerast
hratt.
Elisabet Gunnarsdóttir.