Þjóðviljinn - 09.02.1975, Page 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 9. febrúar 1975
MAGNÚS KJARTANSSON:
Hverjir hafa hlaupist
frá ábyrgri stefnu?
Þeir sem lengi hafa fylgst meö
stjórnmálabaráttu á Islandi, eins
og höfundur þessarar greinar,
vita að þjóöfélagi okkar er ekki
einvöröungu stjórnað með
ákvörðunum i efnahagsmálum,
atvinnumálum, félagsmálum og
öörum hliöstæöum verkefnum.
Eitt helsta stjórntækið er and-
rúmsloftiö i landinu, þau viðhorf
sem reynt er aö innræta almenn-
ingi til þess að hafa áhrif á mat
fólks á framtiö og horfum. Það
hefur verið sameiginlegt einkenni
á öllum ihaldsstjórnum á íslandi
áratugum saman að þær hafa
kappkostað að bregða upp fyrir
þjóöinni sem skuggalegustum
myndum af framtiðinni, magna
svartsýni og kviða, draga kjark
úr fólki. Vissulega hefur oft verið
unnt að styðja slika spádóma
æmum rökum, en megintilgang-
ur þeirra hefur þó ævinlega verið
sá að fá láglaunafólk til þess að
sætta sig við skert kjör án þess að
beita valdi samtaka sinna, fá
menn til þess að una félagslegri
stöðnun eða afturför. Hér hefur
verið um sálfræðilegan hernað að
ræða til þess að hafa áhrif á
stéttaátökin i þjóðfélaginu.
Rikisstjórnir þær sem sósialist-
ar hafa tekið þátt i nýsköpunar-
stjórnin og vinstristjórnirnar
báðar, eru þær einu sem hafnað
hafa slikum barlómsáróðri en I
staðinn hvatt menn til bjartsýni
og framfara, stuðlað vitandi vits
að bættum kjörum og auknum fé-
lagslegum réttindum. Enda
leystu þessar rikisstjórnir úr læð-
ingi fjör og áhuga i þjóðfélaginu,
svo miklar framkvæmdir að
ihaldssömum mönnum þótti
meira en nóg um. Samt eru það
einmitt þessar framkvæmdir sem
orðið hafa hornsteinar efnahags-
kerfisins og gert okkur að ein-
hverju fjáðasta þjóðfélagi I víðri
veröld.
Blómlegt bú
Sjaldan hefur þjóðin verið leidd
inn i aðra eins gerningahríð
svartsýni og bölmóðs og undan-
farnar vikur, og vissulega er unnt
aö styðja frásagnir um þá örðug-
leika gildum rökum. En and-
spænis sllkum vandkvæðum stoð-
ar ekki að sýta sárt og kviða,
heldur verður að bregðast við
þeim af manndómi og trú á fram-
tiðina. Og okkur eiga að verða
þau viðbrögð þeim mun sjálfgefn-
ari sem við höfum nú meiri burði
en við höfum nokkru sinni áður
haft; framleiðslukerfi okkar er
öflugra, fjölbreytilegra og af-
kastameira en nokkru sinni fyrr
og þjóðartekjur á mann enn ein-
hverjar þær hæstu I viðri veröld.
Vinstristjórnin hafði ekki raun-
veruleg völd nema I hálft þriðja
ár, frá miðju ári 1971 til áramót-
anna 1973-1974. Þá skarst einn
fulltrúi Samtakanna úr leik, og
skömmu siðar hlupust þrir brott á
eftir honum. Á þessu hálfa þriðja
ári var hins vegar unnið stórvirki
á öllum sviðum þjóðlifsins. Fiski-
skipaflotinn var endurnýjaður;
fiskiðnaðurinn sömuleiðis, og
gerbreytti það högum almenn-
ings I sjávarplássum um land
allt. Iðnaður var efldur mjög
verulega og hafist handa um iðn-
þróun sem tók rétt mið af fram-
tfðarþörfum þjóðfélagsins. Staða
landbúnaðarins var styrkt til
muna. Framkvæmdar voru ger-
breytingar á sviði almannatrygg-
inga og heilbrigðismála. Framlög
til orkumála, samgöngumála,
hafnamála og flugmála voru
margfölduð, og þannig mætti
lengi telja. Samt fór þvi fjarri að
gengiö væri nærri atvinnuvegum
eða afkomu þjóðarbúsins. Opin-
berar skýrslur sýndu að sjávarút-
vegur hafði aldrei verið jafn arð-
bær og árið 1973; afkoma iðnaðar
reyndist einnig mjög traust allt
fram á mitt ár 1974. Gjaldeyris-
varasjóðurinn var gildari i árs-
byrjun 1974 — fyrir aðeins einu
ári — en hann hefur nokkru sinni
áður verið. Alþjóðlegar skýrslur
sýndu að islendingar voru þá
komnir I þriöja eða fjórða sæti
meðal rikja heims að þvi er varð-
ar þjóðartekjur á mann, og höfðu
þær tekjur þá hækkað um 70% i
tið vinstristjórnarinnar.
Þeir stjórnmálamenn sem
raunverulega tóku við völdum og
ábyrgð snemma árs 1974 settust
að blómlegra búi en nokkrir ráða-
menn á Islandi hafa áður gert.
Þá væri
öðruvísi ástatt
Þegar ljóst var i ársbyrjun 1974
að verulegir erfiðleikar steðjuðu
að vegna hrikalegrar verðhækk-
unar á oliu, versnandi viðskipta-
kjara og mikillar verðbólgu komu
Alþýðubandalagið og Framsókn-
arflokkurinn sér saman um ráð-
stafánir til þess að brégðast við
þeim vanda, stuðla að efnahags-
jafnvægi, draga úr verðbólgu,
umframkaupgetu og gjaldeyris-
sóun. Þá gerðust þau tiðindi aö
þingmenn Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks og f jórir af fimm þing
mönnum Samtakanna neituðu
að fjalla um efnahagsmálin á
þingi, gerðu Alþingi islendinga
óstarfhæft á þjóðhátiðarárinu og
komu þannig i veg fyrir óhjá-
kvæmilegar ráðstafanir. Ýmsum
þóttu tillögur Alþýðubandalags-
ins og Framsóknar næsta harka-
legar, en skyldi ekki öllum lands-
mönnum vera ljóst að nú væri
örðuvisi ástatt f þjóðfélaginu ef
þær hefðu náð fram að ganga? Al-
þýöubandalagið uppskar aukið
traust þjóðarinnar I kosningunum
i fyrra vegna þess að það hafði átt
þrek til þess að takast á við
vandamálin; kjósendur þekktu
dægurmálatillögur Alþýðubanda-
lagsins og virtu þær. Framsókn
hélt velli I kosningunum, þrátt
fyrir klofning, vegna þess að for-
ustumenn flokksins hétu þvi að
halda áfram samvinnu við Al-
þýðubandalagið og standa að
vinstristjórn.
Ekki málefni
heldur
spilamennska
Tíminn hefur haldið þvl fram,
að undanfönru að Alþýðubanda-
lagið hafi gerbreytt um stefnu
eftir að það komst i stjórnarand-
stöðu á nýjan leik; það sé nú ein-
hver munur á Magnúsi ráðherra
og Magnúsi stjórnarandstæðingi.
Þetta eru staðlausir stafir.
Alþýðubandalagið tók þátt i
vinstristjórninni allt til loka og
bar fram raunsæjar tillögur um
áframhald hennar. Um það bar
Ólafur Jóhannesson, formaður
Framsóknarflokksins,vitni i ræðu
sem hann hélt á fundi
Framsóknarfélaganna í Reykja-
vik 10. september I haust. Hann
sagði: „Ég verð að segja það, og
skal bera þvf vitni hvar sem er,
að af einkaviðræðum við
ráðherra Aiþýðubandalagsins að
dæma, þá held ég að þeir hafi
viljað halda vinstristjórn áfram.”
En Ólafur sagði fleira i þessari
ræöu, ma. fleygar setningar sem
varpa skýru ljósi á það hvernig
forusta Framsóknarflokksins
hugsar: „Ég er á móti þvi; að þvi
sé yfirlýst af hálfu Framsóknar-
flokksins I eitt skipti fyrir öll, að
hann muni bara vinna I þessa átt
en aðrar ekki. Ég er á móti þvi að
þvi sé lýst yfirleitt fyrir kosningar
— nema alveg sérstaklega standi
á —' að svona muni flokkurinn
vinna og ekki öðruvfsi. Slikt er
ekki pólitik. Slikt er heimska, þvi
að hann er þá alveg úr leik á
annan veginn og getur litla kosti
sett á hinn veginn. Þannig geta
menn ekki spilað. Það er eins og
að leggja spilin á borðið fyrir
andstæðinginn, áður en farið er
að spila úr þeim.”
Forusta Framsóknarflokksins
litur þannig ekki á stjórnmál sem
stefnumarkmið, hugsjónir,
heldur sem spilamennsku, þar
sein tekist er á um völd og
ráöherrastóla. Þess vegna var
mynduð ihaldsstjórn eftir
kosningarnar i fyrra.
Betlidollarar og
betlirúblur
Hvernig hefur Ólafi Jóhannes-
syni tekist að spila úr þeim spil-
um sem hann hafði á hendinni?
Hann var gerður að viðskipta-
málaráðherra i stjórn Geirs
Hallgrimssonar, settur yfir út-
flutning og innflutning, banka og
gjaldeyrissjóð. Gjaldeyris-
sjóðurinn sem fyrir ári var gild-
ari en nokkru sinni fyrr er
þrotinn með öllu. Meginhluta
hans hefur verið sólundað siðan
núverandi rikisstjórn tók við, á
aðeins fimm mánuðum. Mest
varð sóunin i nóvember og
desember — eftir að rikisstjórnin
framkvæmdi „bjargráð” sin — en
þá eyddu heildsalarnir nær fjór-
um miljörðum króna umfram
svartsýnustu spádóma, fylltu
vöruskemmur og hafnarbakka af
2.000 bilum umfram eftirspurn og
hvers kyns varningi öðrum sem
nú liggur undir skemmdum eða
úreldist. Þegar ólafur Jóhannes-
son herti sig loks upp i það I
janúarmánuði að greina frá þvi,
hve ömurlega honum hefði
haldist á gjaldeyrissjóðnum, sem
honum var ætlað aö ávaxta,
þustu heildsalarnir i bankana
daginn eftir og hirtu það sem eftir
var.
Við ráöum nú aðeins yfir gjald-
eyri sem tekinn hefur verið að
lána hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðn-
um og erlendum bönkum ásamt
láni þvi sem ólafur Jóhannesson
tók i fyrrahaust I Sovétrikjunum
vegna neyslu okkar á oliu. Við lif-
um á betlidollurum og
betlirúblum, einu ári eftir að við
áttum gildari gjaldeyrissjóð en
nokkru sinni fyrr.
Auðvelt að spara
Þjóðin vildi þetta, sagði ólafur
Jóhannesson, þegar hann var
spurður um ástæðurnar fyrir
þessum ófarnaði i sjónvarpi, og
er varla hægt að hugsa sér
átakanlegri málsvörn hjá stjórn-
málaleiðtoga. Auk þess er sá
dómur ólafs Jóhannessonar
tvimælalaustöfugmæli. Ef þjóðin
hefði verið spurð hvernig ætti að
varöveita eðlilega gjaldeyriseign,
hefði allur þorri landsmanna
tvimælalaust svarað þvi til, að nú
bæri um tima að stöðva
innflutning á ýmsum varningi,
sem við værum vel birgir af og
öðrum, sem þarflitill væri. Is-'
lendingar eiga nú tvimælalaust
betri og nýrri bílaflota en nokkur
þjóö önnur, og það kæmi naumast
illa við nokkurn mann, þótt við
tækjum fyrir alla bilainnflutninga
1 hálft eða heilt ár. Sama máli
gegnir um fjölmargar vörur
aðrar, svo sem hvers kyns
heimilistæki, sem eru okkur til
þæginda, og ánægju, en óþarfi er
að endurnýja meðan gjaldeyris-
örðugleikar eru. Og er þá ekki
minnst á hverskyns þarflausan
innflutning, sem grefur undan
iðnaði okkar, danskan bjór, gos-
drykki og tertubotna, húsgögn og
eldhúsbúnað, svo að örfá dæmi
séu nefnd. Hver maður veit, að
þaö væri hægt að spara miljarða
króna á ári með slikum
skammtimaráðstöfunum, án þess
að lifskjör þjóðarinnar væru
skert.
Þetta fólk hefur
ekki sólundað
gjaldeyri
Eðlilegum viðbrögðum af þessu
tagi er andmælt með kreddu-
kenningum um frjálsa verslun og
frjálsan innflutning sem verði að
standa þótt allt annað farist, enda
sé of mikil gjaldeyrisnótkun bein
afleiðing af of mikilli kaupgetu.
Vissulega er þarna um tengsl að
ræða en ekki jafn einföld og
núverandi rikisstjórn heldur
fram gegn betri vitund. Aðgerðir
hennar hafa leitt til þess að lág-
launafólk — sem hefur um 40.000
kr. I mánaðartekjur fyrir dag-
vinnu, býr við stórskert kjör, svo
að ekki sé minnst á aldrað fólk og
öryrkja sem eiga að draga fram
lifið á rúmlega 20.000 kr. mánaða-
rtekjum. Ýms algengustu mat-
væli hafa hækkað um 60-70% og
hliðstæðu máli gegnir um raf-
magn og upphitun. En gjaldeyris-
sóunin minnkað ekki hætishót af
þessum sökum eins og dæmin
sanna, vegna þess að það er ekki
þessir hópar, sem staðið hafa að
gjaldeyrisbruðlinu á undanförn-
um árum og mánuðum. Jafnvel
þótt þetta fólk væri svipt öllum
tekjum sinum, mundi ekki
komast á það jafnvægi I gjald-
eyrismálum sem rikisstjórnin
þykist stefna að með kjara-
skerðingu sinni. Leið rikis-
stjórnarinnar er ekki aðeins
félagslega ranglát, hún er einnig
óframkvæmanleg.
Til þess að jafna þessi met þarf
að skerða hlut þeirra sem borið
hafa og bera margfalt meira úr
býtum I þjóðfélaginu; það þarf að
auka launajöfnuð en magna ekki
kjaramisrétti eins og nú er að
gerast. Það verður vissulega ekki
gert i einni svipan, en á meðan
ætti að vera auðvelt og sjálfgefið
að koma i veg fyrir tilgangslaust
gjaldeyrisbruðl.
Allsherjar
sóunarkerfi
Einu sinni voru islendingar
sparsamir menn og nýtnir, enda
áttu þeir ekki annarra kosta völ.
Þetta verða hins vegar ekki talin
einkenni á ráði okkar siðustu ár
og áratugi. Allra sist á þetta við
um atvinnuvegi okkar, þar sem
sóun og bruðl, skipulagsleysi og
léleg framleiðni riða húsum.
Þetta á I mjög rikum mæli við um
sjávarútveginn, jafnt veiðar sem
vinnslu — það er dæmigert að á
skuttogurunum hefur lifur og
öðrum innyflum verið kastað á
undanförnum árum. Erlendir
sérfræðingar hafa kveðið upp
þann dóm að framleiðni i islensk-
um iðnaði sé þriðjungi til
helmingi lélegri en I hliðstæðum
fyrirtækjum norskum. Naumast
mundi samsvarandi könnun á
landbúnaði verða okkur já-
kvæðari. Og varla þarf að fara
orðum um það yfirgengilega
bruðl, sem viðgengst I þjónustu-
starfsemi, útflutningi og
innflutningi eða minna á fjár-
plógsmenn þá sem kunna að nqta
verðbólguna til gróðamyndunar.
1 öllu þessu kerfi er að finna
miljarðafúlgur sem myndu
margfaldlega nægja til þess að
leysa allan raunverulegan vanda
atvinnuveganna um þessar
mundir.
Endurskipulagning á þessu
kerfi gerist að sjálfsögðu ekki I
hendingskasti, en þær bráða-
birgðaráðstafanir sem kann að
þurfa að gera nú i þágu út-
flutningsatvinnuveganna verða
að greiöa brautina til skynsam-
legra skipulags, hagsýni og
aukinnar framleiðsni. A hitt
verður aldrei fallist að skerða,
kjör láglaunafólks, aldraðs fólks
og öryrkja til þess eins að halda
spillingarkerfinu gangandi.
Eina
ábyrga stefnan
Þessi orð eru til þess skrifuð að
brýna fyrir fólki að glata ekki átt-
um I gerningarhrið bölmóðs og
svartsýni. Gjaldeyristekjur
þjóðarbúsins eru enn sem fyrr
nægar til þess að standa undir
háu neyslustigi. Framleiðslugeta
þjóðarinnar er jneiri en hún hefúr
nokkru sinni verið. Við erum enn i
hópi þeirra rikja, sem búa við
hæstar þjóðartekjur á mann.
Þjóðin á auðlindir sem hún er rétt
aðeins byrjuð að nýta. Islending-
ar hafa alla burði til þess að
takast á við þau vandamál sein að
utan koma, ekki sist með þvi að
uppræta innri meinseindir. En til
þess þarf allt aðra pólitiska for-
ustu en þá sem nú fer með völd i
þjóðfélaginu.
Sigur Alþýðbandalagsins I
kosningunum 1971 lyfti Islenzku
þjóðfélagi úr niðurlægingu
viðreisnarinnar, og i hálft þriðja
ár fengu landsmenn sannanir
fyrir þvihvers þeireru megnugir.
Alþýðubandalagið mun halda
áfram að berjast fyrir félagslegri
og þjóðlegri sóknarstefnu og ekki
skirrast neina ábyrgð til þess að
koma þeirri stefnu fram. Það eru
forustumenn Framsoknar-
flokksins sem hafa hlaupist frá
ábyrgri stefnu og ástunda i
staðinn spilamennsku með
eintóma hunda á hendinni. Hitt á
eftir að koma i ljós hvort kjósend-
ur Framsóknarflokksins fylgja
leiðtoguin sinum yfir i ábyrgðar-
leysið.