Þjóðviljinn - 26.03.1975, Síða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 27. marz 1975.
Sýning Steinunnar
opnuð um páska
George Friedrich
Handel og „Messías”
skáldinu G.P. Telemann, og siðar
D. Buxtehude i Lúbeck, einnig R.
Keiser, stjórnanda Hamborgaró-
perunnar, sem var eitt helsta ó-
perutónskáld þess tlma, og
söngvaranum og tónskáldinu
Mattheson, sem varð náinn vinur
hans.
Tvitugur að aldri heillast
Handel af list og fegurð ftaliu.
Hann kynnist fremstu itölskum
tónlistarmönnum og tónskáldun-
um Corelli og feðgunum Scárlatti.
Tónmál HSndels var alla tið siðan
með itölsku ivafi, sem þó var
samofið þýskum uppruna hans og
enskum áhrifum. Purcell var dá-
inn 15 árum áður en Handel kom
til Bretlands, en áhrifa hans gætti
engu að siður.
HSndel varð breskur þegn árið
1726. Á fyrstu Lundúnaárunum
voru óperur Handels fluttar i
Kings Theatre i Haymarket, sem
þá var undir stjórn Aarons Hill.
Eftir að Royal Academie var lok-
að vegna fjárskorts, tók Handel
upp samvinnu við svisslendinginn
Heidegger um rekstur Kings
Theatre, þar sem óperur Hándels
voru frumfluttar hver af annarri
um 8 ára skeið. En samkeppnin
var hörð, og velgengni Handels og
snilli vakti öfund, sem brátt fékk
útrás i ofsóknum óvina. Rekstur
óperuhúsanna gekk verr með
hverju árinu og bæði Kings
Theatre og Covent Garden
Theatre, sem siðar varð hið kon-
ung|ega óperuhús Lundúna var
lokað, vegna skulda. HSndel hafði
gefið heiminum margar dýrmæt-
ar perlur og barist harðri baráttu
en tapað aleigu sinni. Heilsu hans
hrakaði, og hann fór einförum.
Hnignandi gengi óperunnar, sem
flutl var á itölsku máli, sem fæst-
ir skildu. olli þvi að HSndel fór að
hugleiða annað tónlistarform —
öratoriu, — leikhúsverk, sem
fjallaði um atburði úr Bibliunni
með enskum texta. Að formi til er
óratorian þó náskyld óperunni og
fjallar oftast um dramatiskt efni
en án leiks eða sviðsbúnaðar. Oft-
ast skiptast hlutverk milli nokk-
urra sögupersóna, sem flytja
söguþráðinn I resitativum og ari-
um, en inn á milli syngur kór,
sem venjulega táknar múginn i
eins konar hópsenum. Ásamt
passium Bachs eru öratoriur
Hándels hápunktur þessa tónlist-
arforms. Handel hafði þegar
samið nokkrar óratoriur, sem
fluttar voru við ákveðin tækifæri,
t.d. i Oxford 1733. En.árið 1741,
þegar Handel vaF snauðurað fé og
hylli og heilsa hans á þrotum, svo
sem heimurinn hefði snúið baki
við honum, samdi hann mesta
snilldarverk sitt, óratoriuna
Messias. Auðugur uppskafningur
Charles Jennens að nafni, sendi
honum handrit, sem reyndist
vera vandlega valdar ritningar-
greinar, að mestu úr Gamla
testamentinu, en fjölluðu allar
um „Messias”, — „hinn smurða”
— frelsara mannkynsins.
Þjáður, vonsvikinn og yfirgef-
inn hafði Há'ndel dregið sig út úr
öllu veraldarvafstri og einangrað
sig i húsi sinu i Brook Street. Það
var sem vitund hans hæfist á
æðra tilverustig, hann gleymdi
stund og stað, likast og knúinn á-
fram af yfirnáttúrlegu afli. Hann
vék ekki burtu úr húsinu i 24
daga, en á þeim tima hafði hann
lokið verkinu. Það var sem hann
lifði i öðrum heimi, hann gleymdi
Framhald á 22. siðu.
Eftir margra ára hlé
frá sýningaþátttöku
opnar Steinunn
Marteinsdóttir leir-
kerasmiður fyrstu
einkasýningu sina að
Kjarvalsstöðum á
laugardaginn kemur
29. mars, og sýnir þar
yfir 400 verk, flest frá
siðustu tveim til þrem
árum, en einnig nokkur
eldri.
Á árunum 1960—66 tók Stein-
unn oft þátt i samsýningum inn-
an lands og utan, en sneri sér
siðan mestmegnis að kennslu
um sex ára skeið og rak fjöl-
menn námskeið I leirkerasmiði
fyrir almenning. Þrjú verk á
listsýningu kvenna I Norræna
húsinu fyrir skemmstu gáfu vis-
bendingu um þær breytingar i
tjáningu og efnismeðferð, sem
orðið hafa hjá Steinunni á þess-
um árum, en þó munu sennilega
vekja enn meiri athygli vegg-
myndir sem hún sýnir á sýning-
unniá Kjarvalsstööum, þar sem
leirinn er notaður á næsta ó-
venjulegan máta.
Sýningin verður opin frá 29.
mars til 13. april.
vh
Steinunn Marteinsdóttir vift tvö verka sinna.
við helgiathafnir kirkjunnar,
Guði til dýrðar. Kringum HSndel
var eilift veraldarvafstur. Hann
var kappsfullur og metnaðar-
gjarn, gæddur óbilandi sjálfs-
trausti, en bar á sér snið hins lifs-
reynda, menntaða og fágaða
heimsborgara.
Fyrstu 30 ár sin i Bretlandi
helgaði HSndel að mestu óperu-
smið og frumflutti oftast a.m.k.
eina nýja óperu á hverju ári.
Hann bjó um skeið hjá lávarðin-
um af Burlington i hinm glæstu
höll hans, sem var athvarf lista-
manna, eins konar Unuhús
Lundúna i þá daga, einnig hjá
hertoganum af Chandos á iburð-
armiklu sveitasetri hans i Edge-
ware, þar sem hann samdi og
frumflutti nokkur tónverka sinna.
Hann var i nánum tenslum við
konungshirðina, og Georg I. var
tiður gestur i óperunni ásamt
iylgdarliði sinu. Hándel var einn
af frumkvöðlum Royal Academie
of Music, sem upphaflega var
komiðá fót til að hefja óperuna til
vegs og virðingar, en ekki til
kennslu i tónlist, eins og siðar
varð. Öperur sinar samdi Höndel
við italska texta, misjafna aö
gæðum, og réð til sin helstu
söngvara ítaliu fyrir of fjár, enda
var óperuflutningur hvergi ann-
ars staðar með slikum glæsibrag
um hans daga.
Handel var gæddur fjölþættum
— universal — gáfum, hann var
snjall framkvæmda og fjármála-
maður, og yfir list hans var still
heimslistar af hæstu gráðu, yfir
fasi hans fágaður heimsbragur.
Stundum er þvi haldið fram, að
slikt fari sjaldan saman i fari al-
varlegs, skapandi listamanns. En
sagan hefur þó margsýnt, að frá-
bærir tónlistarhæfileikar eru oft-
ast samfara miklum almennum
gáfum á mörgum sviðum. Um-
fram flest tónskáld sögunnar jós
Hándel alla ævi af ótæmandi upp-
sprettu lagrænnar fegurðar og
fjölbreytni. Á þann hátt, sem hon-
um einum var laginn, kemst
HSndel oftast beinustu leið að
kjarnanum. Tónsnillingar seinni
tima virtu hann og dáðu.Beethov-
en sagði um hann: „Þarna er
sannleikurinn” — og — „Enginn
annar hefur getað sagt það stór-
kostlega á jafn einfaldan og sann-
færandi hátt”.
HSndel tileinkaði sér það besta
i list og fari þriggja þjóða og af
þvi spratt listsköpun, sem ekki á
sér neina hliðstæðu i sögunni.
Sagt er, að Bach hafi eitt sinn
verið spurður um, hver væri
undirrót listar hans og snilldar.
Svarið var stutt: „Ég vann mik-
ið”. En raunar hefði HSndel get-
að svarað spurningunni á sama
hátt. Skapferli Handels var mót-
að af ströngu uppeldi i bernsku,
þar sem heiðarleiki, nákvæmni
og réttsýni voru formúla allra
mannlegra viðskipta.
Á háskólaárum sinum i Halle i
Þýskalandi kynntist Hándel tón-
Tónlist barrokktimabilsins nær
hátindi sinum i verkum Bachs og
HSndels, sem báðir voru fæddir i
Þýskalandi árið 1685. Formskvn
■þeirra tveggja, kunnátta, snilli og
afköst voru slik, að vart verður til
þess jafnað i allri sögu tónlistar-
innar fyrr né sfðar. Leiðir þeirra
lágu aldrei saman, svo að vitað
se,’ og gerði Bach sér þó mikið far
um að ná fundi HSndels. Johann
Sebastian Bach var kominn af
fjölmennri ætt tónlistarmanna,
þar sem tónlistargáfa og iðkun
tónlistar var arfgeng i marga ætt-
liði. Á bernskuheimili Georgs
Friedrich H'ándels i Halle i Sax-
landi var tónlist nánast bannorð,
og sagan segir, að móðursystir
drengsins hafi komið litlu klavi-
kordi inn i húsið, þar sem litli
Hándel æfði sig á laun, meðan
faðir hans, rakarinn og skurð-
læknirinn var á ferðalögum að
sinna störfum sinum. Fyrir at-
beina hertogans i Weissenfels,
sem veitti tónlistargáfu drengsins
athygli, var honum komið til
náms hjá orgelleikaranum við
Frúarkirkju i Halle, Zachow að
nafni, fjölhæfum og vel menntuð-
um gáfumanni, sem veitti honum
staðgóða tilsögn i hljóðfæraleik
og tónsmiðum. Ellefu ára að aldri
dvaldist hann um hrið i Beriin og
vakti undrun og aðdáun við hirð-
ina með leikni sinni og kunnáttu.
En 18 ára gamall hleypli hann
heimdraganum og fór fyrst til
Hamborgar, þar sem hann vann
fyrir sér með hljóðfæraleik og
kennslu i 2 ár, en hélt þá til ttaliu,
sem um þær mundir var nær alls
ráðandi um stil og tóniistarsmekk
Evrópu. Þekking Handels, ásamt
meðfæddri snilld og dirfsku opn-
uðu honum allar dyr meðal auð-
ugasta fyrirfólks og listfrömuða á
Italiu. Hann dvaldist ýmist hjá
furstum og þjóðhöfðingjum eða
æðstu prelátum kirkjunnar, og
verkum hans var tekið með kost-
um og kynjum i Róm, Napóli,
Feneyjum og Flórens. Hándel
dvaldist á ítaliu i nærri 4 ár og
svalg i sig itölsk áhrif, sem mót-
uðu lif hans og hvarvetna gætir
siðan i verkum hans.
Árið 1710 lagði HSndel fyrst leið
sina til London, þar sem hann
settist að fyrir fullt og allt tveim
árum siftar. Hann flutti þar eina
ið 1714. Hándel hafði fengið stutt
leyfi frá störfum sinum við hirð-
ina i Hanover árið 1712, i þvi skyni
að flytja fleiri af verkum sinum i
London, en hann sneri aldrei aft-
ur til Hanover. London varð að-
setur hans uppfrá þvi að undan-
skildum stuttum ferðum til
Þýskalands og Italiu. Hann var
tónlistarkennari hirðarinnar og
hirðtónskáld og dáður og eftir-
sóttur gestur i samkvæmum
aöalsins.
Pólifónkórinn á æfingu.
af óperum sinum, Rinaldo, og um
leið var nafn Hándels á allra vör-
um i borginni. Þvi næst gekk hann
i þjónustu Georgs Ludwigs kjör-
fursta i Hanover, sem siðar varð
Georg I„ konungur Englands, ár-
Freistandi væri að halda áfram
samanburði á ævi, störfum og list
Bachs og Hándels. Bach var hinn
hógværi og hljóðláti, sistarfandi
orgelleikari, kantor og kennari,
sem samdi verk sin til flutnings