Þjóðviljinn - 25.05.1975, Qupperneq 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 25. mai 1975
NIELS HAFSTEIN
SKRIFAR
UM MYNDLIST
Sveinn
Björnsson
Sundsprettur i morgunsárinu.
Vinna frá kl. 8.30 við rannsóknir
á glæpamálum hafnfirðinga.
Sjónvarpið á kvöldin. Afrakstur
næturinnar: 84 oliumálverk
sýnd á Kjarvalsstöðum.
Sveinn Björnsson hefur að
sögn málað f mörg ár, og sýnt
víða, m.a. í Bandarikjunum,
Þýskalandi, JUgóslaviu og Dan-
mörku, og hlotið lofsamlega
dóma. í sýningarskrá eru tind
til fáein dæmi úr dómum
danskra gagnrýnenda, sem
féllu Ur pennum þeirra i tilefni
sýningar listamannsins á
Charlottenborg 1965; og er þar
ekki um að villast. Fagurgalinn
þá virðist þó dálitið á skjön við
sýninguna nUna: annaðhvort
hefur listinni hrakað á undan-
förnum 10 árum, eða þá danskir
gleymdu gleraugunum heima er
þeir rýndu i verkin. Ég bið Svein
Björnssonar afsökunar á þvi að
nota þessi ummæli sem stökk-
pall til smávegis ræðuhalds um
erlenda umfjöllun á islenskri
myndlist, — hann hefur ekki
veikara bak en aðrir.
t augum NorðurlandabUa eru
Islendingar útkjálkaþjóð,
menningarlegt afbrigði i bók-
menntalegum skilningi og sér-
stakt sem slikt, en að öðru leyti
viðmiðunarlausir sérvitringar
sem byggja á engri hefð. Þeir
skoða list vora umburðarlynd-
um augum; kurteisi þeirra er i
fullu samræmi við framlag
þeirra til samnorrænna frænd-
semiskipta: litla barnið f vestri
er meðhöndlað eins og hvftvoð-
ungur og hjalað góðlátlega við
það. Og þegar „frændur vorir”
lita sendingar vorar jesúsa þeir
um samband listamanns og
náttúruhamfara, safa jarðar-
innar og glóð hraunsins, striða
Valtýr
Síðara bindi islenskrar mynd-
listarsögu Björns Th. Björns-
sonar lýkur án þess að Septem-
bermannanna svokölluðu sé að
ráöi getið, þeirra manna sem
stormuðu til landsins i striðslok
uppfullir af þeim nýjungum sem
gerjast höfðu i myndlist Evrópu
I þrjá áratugi, — og vegna vönt-
unar á öðrum upplýsingaritum
Islenskrar myndlistar, þá eru
þessar hræringar sveipaðar
móðu og rómantiskum minnum.
Þeir sem fæddir eru eftir 1950
hafa aldrei kynnst myndlist
eftirstriðsáranna, Listasafn ís-
lands á fá verk, megnið mun
hafa verið málað yfir, örfá eru i
einkaeign.
Hægur vandi væri að fletta
upp i Urklippusöfnum dagblað-
anna og einstakra listamanna
og tina þaðan ýmislegt merki-
legt til sönnunar um aldarand-
ann. Viðbrögð almennings
gagnvart nýrri myndlist, og þá
ekki sfður viðbrögð eldri mynd-
listarmanna, voru yfirleitt
fjandsamleg, — og á það sér
eðlilegar skýringar sem ekki
verða raktar hér.
Valtýr Pétursson hefur að
nokkru leyti leyft okkur að
skyggnast innf fortiðina með
upphengingu 30 sýnismynda frá
þessum árum, og er ljúft að
þakka það framtak. Listamað-
urinn virðist þó vera tvibentur i
afstöðu sinni til æskuverkanna.
AFERLENDUM
BOKAMARKAÐI
Art and Photography.
Aaron Scharf. Penguin Books
1974.
Höfundur segir i formála, að
hann fjalli einkum um ljósmynd-
un og málaralist i Englandi og
Frakklandi, en ræði einnig þýð-
ingarmikla þætti efnisins i öðrum
löndum, svo sem á Italiu, Þýska-
landi, Rússlandi og f Bandaríkj-
unum. Eftir að ljósmyndatæknin
fullkomnaðist, gátu listmálarar
Sveinn Björnsson: Sá guli er góöur
storma og él: allt þekkja þeir
likt og skrifborðið sitt! Gagn-
rýnendur skynja myrk djúp
þjóðarinnar Ur fjarlægð, finna
hjarta landsins slá við brjóst
sér. fslendingurinn trúir og
treystir, þvi ,,öll frægð kemur
að utan”; hann sogar að sér
mælgina og yljar upp afkima
sálarinnar. „Lofsverð ummæli”
eru sem smyrsl á minnimáttar-
kenndina, þá minnimáttar-
kennd, sem dómgreindarskort-
ur Islensku þjóðarinnar hefur
búið henni: þeir hlusta eftir
þessu ómerkilega og ómaklega
brandarastagli sem teygar
kraftinn Ur gáfum þeirra, og Ut-
koma listrænnar glimu verður
hálfdrættingur á við það -sem
hægt er.
Hvað er i'slensk list? Er hún
sérþróað fyrirbrigði, án tengsla
við listir heimsins? Hvaða Is-
lenskur listamaður stendur það
hátt að vera annarra þjóða
listamönnum viðmiðun? Til
hvers eru islendingar að send-
ast Utum heim með afvatnaða
vöru sina, fáum til gleði, engum
til gagns, og sjálfum sér til ó-
þurftar? Hvenær ætla islending-
ar að sýna umheiminum eitt-
hvað sem ekki hefur sést áður?
O.s.frv.
Ein er sU leið til sem hægt er
að fara: listframleiðslu i land-
inu verður að búa við þær að-
stæður að erlendir listamenn
flykkist hingað i hópum. Með
rausnarlegum fjárveitingum af
hálfu hins opinbera mætti búa
svo um hnútana að hér verði
deigla viðburðanna ekki
ómerkari en verið hefur annars
staðar i heiminum — og þá fyrst
getur framlag islenskra lista-
manna orðið merkileg vara,
myndlist i miðpunkti viðburð-
anna.
Um sýningu Sveins Björns-
sonar er fátt að segja, hún er
byggð samstæðum verkum
gerðum af ofsa og krafti og
miklum dugnaði, listamaðurinn
málar augsýnilega beint Ur túp-
unum og þroskar ekki sjálfs sin
litaskyn, myndbygging er ein-
hæf og teikningu ábótavant. 1
heild er sýningin safn ófull-
gerðra verka, mörg frumdrög
myndar sem gæti orðið betri.
Vegna þess að Sveinn Björns-
son er hæfileikamaður og hefur
öll skilyrði til að verða gildur
málari, þá vil ég vinsamlegast
benda honum á að skoða verk
sin i raunsæju ljósi hlutlausrar
sjálfsgagnrýni, með hjálp
reyndra manna, og breyta sam-
kvæmt niðurstöðunni. Hann
mun þá væntanlega mála yfir
myndii-nar og byrja upp á nýtt.
Frá sýningu Valtýs
í grautarlegu viðtali i Mbl. 17.
mai sl. gefur hann Ut alls konar
yfirlýsingar og afsakanir, likt
og hann skammist sin fyrir að
hafa verið i uppreisn hér áður,
— og getur slikt verið tengt
þumbaralegu viðmóti hans
gagnvart tilraunum yngri
manna nU.
„Þetta er eiginlega ekki mál-
verkasýning i venjulegum
skilningi” „Ég segi ekki heldur
að þessar myndir séu mjög góð
myndlist. En ég held að þetta sé
svolitið merkileg myndist”.
„Þessi sýning er sjálfsagt óðs
manns æði”!
Sannast sagna er engin á-
stæða fyrir Valtý Pétursson að
kvarta, myndir hans eru, eins
og tilraunir ungs fólks jafnan
eru, undir áhrifum ýmissa lista-
manna, erlendra og innlendra,
sumar eru losaralegar, aðrar
eru rökvist málaðar. Sá sem
þetta skrifar er að sinu leyti
harðánægður með sýninguna,
og vonandi verður framhald á
svona yfirlits- eða upprifjunar-
sýningum i framtiðinni, þær
fylla uppi eyðurnar og veita ný-
tilkomnum listunnendum mik-
ilsverðar upplýsingar um for-
tiðina. Og ekki sist er það eldri
listamönnum hollt að rifja upp
baráttu sina gegn fordómum
hér áður fyrr, þeir skilja þá
kannski betur broddinn i verk-
um ungdómsins núna.
ekki gengið fram hjá henni og
ljósmyndarar hlutu að skynja
umhverfi sitt að nokkru með aug-
um málarans. I þessu merka riti
lýsir höfundur vixlverkunum
þessara greina hvor á aðra, rekur
áhrif ljósmynda á sköpun mál-
verka og öfugt og rekur siðan
ýmsar afleiðingar, svo sem
hvernig ljósmyndun leysti lista-
manninn undan kvöð raunsæis og
ýtti undir frjálsari og persónu-
legri tjáningu á léreftinu. Höf-
undurinn sýnir mörg dæmi um
áhrif greinanna hvor á aðra bæði i
texta og með myndsamanburði.
Þetta er merkileg bók, vel unnin
og ýtarleg. Höfundurinn, sem er
bandarikjamaður, hefur áður sett
saman rit um listræna ljósmynd-
un.
Centennial.
James A. Michener. Secker and
Warburg 1974.
Höfundurinn hefur fengist við
margt um ævina, bækur hans eru
vinsælar og hann hefur sett
saman bæði skáldsögur og
ferðabækur þ.m. Ibera, bók
um Spán. Honum er einkar
lagið að segja sögu og i þess-
ari skáldsögu nýtur hann sin
er einkar lagið aö segja sögú og i
þessari skáldsögu nýtur hann sin
vel. Sagan er rúmlega niu
hundruð blaðsiður, og er ekki of
löng. Hann segir hér sögu, sem
hefst á forsöguöldum og lýkur á
vorum dögum. Sögusviðið er
einkum Colorado, og meginhluti
sögunnar gerist á siðustu tveim
öldum. Fjöldi persóna kemur við
sögu, indiánar, veiðimenn og
nautasmalar, styrjaldir hvitingja
og indfána eru dregnar eftir-
minnilega upp og nautahjarðir 19.
aldar spretta Ut Ur siðum bókar-
innar og það fjölbreytta mannlif,
sem þeim fylgdi. Sögunni lýkur
með frásögnum og lifi Garretts,
sem tengir saman nútlð og fortfð
þessara mörgu alda.