Þjóðviljinn - 15.06.1975, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. júnl 1975
MAGNÚS KJARTANSSON:
A siðasta þingi var mikið rætt
um orkumál, allt frá upphafi
þings til hins siðasta vinnudags.
Þar laust saman tveimur gagn-
stæðum sjónarmiðum, annars-
vegar þeirri stefnu Alþýðubanda-
lagsins að nýta bæri alla tiltæka
orku næstu árin til þess aö
gera landsmönnum kleift að nota
innlenda orkugjafa i stað oliu til
húshitunar og annarra þarfa og
tryggja jafnrétti á sviði orku-
mála, hins vegar þeirri stefnu
stjórnarvalda að nýta raforkuna
fyrst of fremst til nýrrar iðnaðar-
framleiðslu, kisiljárnvinnslu við
Hvalfjörð. Rikisstjórnin notaði
þingmeirihluta sinn til þess að á-
kveða byggingu kisiljárnverk-
smiðju nú þegar, en láta daglegar
þarfir landsmanna sitja á hakan-
um, enda þótt sú margföldun á
oliuverði sem þegar er orðin og
framundan biður hafi gert húshit-
un að augljósu forgangsverkefni,
jafnt frá þjóðhagslegu sem fé-
lagslegu sjónarmiði. Af þesssum
ástæðum hefur rikisstjórnin látið
hætta við þá áætlunargerð sem
hafin var i tið vinstristjórnarinn-
ar og stefndi að þvi að heitt vatn
eða raforka nægði til húshitunar
1 / VriÖ 1967 ÁriÖ1975
/■ 38,C I rÆm 57,7 6,7
Hlutur Hlutur Alusuisse íslands Hlutur Hlutur Alusuisse íslands
kunna
Þetta er að
vel til verks
hvarvetna um land eftir lok þessa
áratugs. Lögn stofnlinu milli Suð-
urlands og Norðurlands hefur
þegar verið tafin um eitt ár. Eng-
ar áætlanir eru uppi um lögn
stofnlinu til Vestfjarða, né um
lögn stofnlinu frá Kröflu til Aust
fjarða. Ekkert hefur verið gert
skipulega til þess að styrkja
dreifikerfi, svo að unnt verði að
nýta raforku til húshitunar.
Raunar er svo illa gengið frá fjár-
veitingum til Rafmagnsveitna
rikisins að fyrirtækið er þegar
komið i þrot með framkvæmdir á
þessu ári. Takist orkumálaráð-
herra ekki að tryggja um 800
miljóna króna fjárveitingar til
Rafmagnsveitna rikisins munu
þær þurfa að fresta óhjákvæmi-
legum framkvæmdum i ýmsum
landshlutum eða hætta við þær.
Þetta átti orkumálaráðherra að
sjálfsögðu að sjá fyrir við gerð
fjárlaga, en áhugi hans beindist
að öðrum verkefnum en nauðsyn
islenskra raforkunotenda hvar-
vetna um land.
Miljaröar
króna í meögjöf
1 umræðunum um orkumál bar
enn mjög á góma samninga þá
sem gerðir voru við álbræðsluna i
Straumsvik, en þeir eru eitthvert
mesta fjárhagshneyksli sem
nokkur islensk rikisstjórn hefur
gert sig seka um. Þar eru stað-
reyndirnar um raforkuverðið á
allra vitorði, en þó skulu enn rifj-
aðir upp helstu málavextir.
Landsvirkjun fær nú 3 mills (ca.
45 aura) fyrir hverja kilóvatt-
stund af raforku sem seld er til ál-
bræðslunnar. Það verð á for-
gangsorku sem nú er almennt
gangverð til orkufreks iðnaðar og
reiknað er með þegar i upphafi til
kisiljárnverksmiðju er 9,5 mills
(143 aurar). Það heidlarmagn af
raforku sem um var samið til ál-
bræðslunnar er 1200 miljónir kiló-
vattstunda á ári. Fyrir þá raforku
fást nú 3,6 miljónir dollara, en ef
greitt væri sama verð og kisil-i
járnverksmiðjan á að borga ætti’
ársgreiðslan að vera ll,4miljónir
dollara. Munurinn er 7,8 miljónir
dollara eða um 1.170 miljónir
króna á ári.
Við þetta bætist að raforkan til
álbræðslunnar á 1. október i haust i
að LÆKKAi 2,5 mills (37 aura) á
kilóvattstund! Þá verður munur-
inn 1.260 miljónir króna á ári i
samanburði við það verð sem
kisiljárnverksmiðjan á að greiða
— það er árleg meögjöf islend-
inga með orkunni sem álbræðslan
fær.Þetta fáránlega raforkuverð
á siðan að haldastóbreytt fram til
ársins 1997 eða framundir næstu
aldamót. Allir vita þó að orkuverð
mun fara hraðhækkandi á næst-
unni. f grein i Morgunblaðinu
31sta mai s.l. vekur Gunnlaugur
Hj. Jónsson athygli á þvi að árið
1980 sé þvi spáð að raforkuverð
frá kjarnorkurafstöðvum verði
24,7 mills (370 aurar) á kilóvatt-
stund, frá kolastöðvum 33,2 mills
(498aurar) og frá oliurafstöðvum
42,6 mills (639 aurar). Miðað viö
þetta verðlag og núverandi gengi
verður meðgjöfin með raforku-
sölunni til álbræðslunnar komin
upp i 3.300-6.000 miljónir króna á
árinu 1980. Enginn mun treysta
sér til þess að segja til um það
hver munurinn verði orðinn 1997,
þegar smánarsamningurinn fell-
ur úr gildi, en öllum má verða
ljóst að í heild verða erlendum
auðhring gefnir fjármunir sem
hefðu getað staðið undir öllum
framkvæmdum islendinga á sviði
orkumála og iðnaðar á þessu
timabili.
Framleiöslugjaldiö
fast í raun
Af hálfu viðreisnarmanna hefur
þvi verið haldið fram að þótt raf-
orkuverðið sé hraklega lágt hafi i
staðinn verið samið um skatt-
heimtu sem sé islendingum mjög
hagkvæm. Álbræðslan er sem
kunnugt er undanþegin islenskum
skattlögum. Hún greiðir hvorki
tekjuskatt, eignaskatt, aðstöðu-
gjald né fasteignaskatt. f staðinn
greiðir hún fast framleiðslugjald
sem verið hefur 12.5 dollarar á
tonn en hækkar lsta október i
haust upp i 20 dollara á tonn (þá
lækkar hins vegar raforkuverðið
um 0.5 mills eða 7,5 aura á kiló-
vattstund, eins og áður er getið,
þannig að heildargreiðsla ál-
bræðslunnar helst óbreytt. Hér er
aðeins um að ræða tilfærslur milli
islenskra aðilaJ.Auk þessa fasta-
gjalds eru svo ákvæði um að
grunntaxtinn hækki i 35 dollara
lsta október 1984, og auk þess
hækki gjaldið ef álverð hækkar
fram úr vissum upphæðum á
heimsmarkaði. Allar eru þessar
hækkanir frá grunngjaldinu (sem
verður 20 dollarar á tonn i haust)
þó háðar þvi skilyrði að aldrei
mega taka meira en 50% af hrein-
um gróða álbræðslunnar. Auð-
hringurinn Alusuisse hefur það
algerlega i hendi sér hver reikn-
ingsleg útkoma álbræðslunnar
verður, eins og nánar verður rak-
ið hér á eftir. Allt fram til siðustu
áramóta var bókhald álbræðsl-
unnar látið sýna tap sem nemur i
heildá þeim tima sem verksmiðj-
an hefur verið starfrækt 358,5
miljónum króna. Þannig greiðir
verksmiðjan I raun ekkert nema
fastagjaldið, hvað sem liður
hækkunum á áli á heimsmarkaði
og gróða auðhringsins Alusuisse,
m.a. á viðskiptum við okkur.
Hlutur Alusuisse
hefur meira
en tvöfaldast
Þessi svikamylla kom greini-
lega i dagsljósið, þegar ég mælti
fyrir um endurskoðun á reikning-
um tsals 1973, en sú endurskoðun
var framkvæmd af alþjóðlegu
endurskoðunarfyrirtæki. Svika-
kerfið er þannig i meginatriðum:
Við framleiðslu á áli i Straums-
vik eru tveir fjárhagsþættir sem
snerta islendinga og tveir sem
snerta Alusuisse. fslendingar fá
greitt fyrir raforku verð sem ekki
má hækka fyrr en 1997. fslending-
ar fá greitt framleiðslugjald sem
ekki má hækka nema átbræðslan
sýni bókhaldslegan gróða.
Alusuisse leggur til súrál en i
samningum er ekki að finna nein
ákvæði sem takmarki eða komi i
veg fyrir hækkanir á hráefninu.
Alusuisse leggur einnig til raf-
skaut (anóður) og ekki er heldur
að finna nein ákvæði sem komi i
veg fyrir eða takmarki hækkanir
á þeim. t raun hefur þetta verið
framkvæmt þannig að Alusuisse
hefur hækkað verðið á súráli frá
þvi verksmiöjan tók til starfa um
rúmlega 152%. Verð sitt á anóð-
um hefur Alusuisse hækkað á
sama tima um rúmlega 120%. Að
jafnaði hefur hlutur Alusuisse
vegna hráefniskostnaar hækkað
um rúmlega 142% á sama tima og
hlutur islendinga, greiðsla fyrir
orku og skattar, hefur haldist ó-
breyttur. Þannig er.farið að þvi
að láta álbræðsluna sýna bók-
haldslegt tap, á sama tima og
auðhringurinn Alusuisse hefur
skilað verulegum hagnaði öll ár-
in.
Öll
verðhækkunin til
Alusuisse
f heild kemur þetta dæmi þann-
ig út:
f áæltun þeirri sem gerð var
1967 og var forsenda samning-
anna var reiknað með þvi að sölu-
verð á áli væri 540 dollarar á tonn.
Af söluverðinu átti Alusuisse að
fá 38% i greiðslu fyrir hráefni sitt,
súrál og rafskaut. Islendingar
áttu hins vegar að fá 10,7% fyrir
raforku og i framleiðslugjaldi.
I ár er reiknað með að söluverð
á áli sé 860 dollarar á tonn. Af þvi
söluverði fær Alusuisse 57,7% fyr-
ir súrál og rafskaut. Islendingar
fá hins vegar aðeins 6,7% af sölu-
verðinu fyrir raforku og i skatt-
greiðslur. Söluverðið á áli hefur
hækkað um 320 dollara á tonn. Af
þeirri upphæð hirðir Alusuisse 290
dollara með þvi að hækka hráefni
sin. 30 dollarar rennai aukinn
r'ekstrarkostnað álbræðslunnar.
íslendingar fá hins vegar ekkert i
sinn hlut þótt álið hafi hækkað um
320 dollara á tonnið, ekki eina cin-
ustu krónu.
Þetta er að kunna vel til verks.
Haldi menn að hér séu einhver ó-
hagganleg verðmyndunarlögmál
á ferðinni, má geta þess að árið
1973 gaf Alusuisse sérstakan af-
slátt á súráli til þess að Isal sýndi
hagnað. Ástæðan var sú og sú ein
að Alusuisse þurfti á að taka al-
þjóðlegt lán til álbræðslu sinnar i
Straumsvik og vildi sanna út á við
að fyrirtækið væri lánshæft. En
öll önnur ár hefur það haldið fast
á þvi gagnvart rikisstj. íslands
að það væri ekki skatthæft um-
fram lágmarksgjaldið, og þannig
viröist ætlunin að halda áfram.
Munurinn orðinn
315 miljónir
kr. á ári
Áætlun sú sem gerð var 1967
var forsenda samninganna, og að
sjálfsögðu ætti það að vera
grundvallaratriði að hlutfallið
milli þess endurgjalds sem
Alusuisse fær fyrir hráefni sin og
þess sem islendingar fá fyrir raf-
orku og i framleiðslugjald héldist
óbreytt. Hlutdeild hráefnis frá
Alusuisse hefur aukist frá 1967 til
1975 úr 38% i 57,7%, og til þess að
jafna þau met þyrfti hlutdeild is-
lendinga að hæicka úr 10,7 % i
16,1%. Hlutur Islands hefur hins
vegar lækkað i 6,7%! Þarna
skakkar hvorki meira né minna
en 140%.
Ef þessi met yrðu jöfnuð með
framieiðslugjaldinu þyrfti það að
hækka úr 20 dollurum á tonn eins
og það verður i haust i 48,5 doll-
ara. Framleiðslugeta álbræðsl-
unnar er um 74.000 tonn á ári. Það
lágmarksframleiöslugjald sem
verksmiðjan greiðir af þvi magni
nemur 1,5 miljónum dollara. Það
framleiðslugjald sem verksmiðj-
an ætti að greiöa ef þau hlutföll
héldust sem voru forsenda samn-
inganna 1967 er 3.6 miljónir doll-
ara. Munurinn cr 2,1 miljón
dollara eða um 315 miljónir króna
á einu einasta ári.
Einnig sá þáttur sem snýr að
sköttunum hefur þannig verið að
þróast islendingum i óhag jafnt
og þétt siðan 1967, og vafalaust
mun Alusuisse kappkosta að svo
verði áfram haldið á málum allt
til næstu aldamóta.
in IS O) SKODA SM - , ioo645.l Veró til J 00.-470000-
TÉKKNESKA BIFREIÐAUMBOÐIÐ AUÐBREKKU 44—46
k Á ÍSLANDI H/F. KÓPAVOGI SÍMI 42600