Þjóðviljinn - 16.08.1975, Qupperneq 5

Laugardagur 16. ágúst 1975 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5 ■
Arablskur hermaður á verði við oliuleiðslu. Það voru arabar sem
oilu úrslitum um aðbreyta ástandinu aftur bandarikjamönnum
I hag.
Nýskipan
heimsins
Meðan menn voru að ræða
stjórnmálahlið samningsundir-
skriftarinnar i Helsinki, féll það
alveg i skuggann að einkavið-
ræður hinna „stóru” — meðan
þeir voru ekki uppteknir við að
raula gleðisönginn i 9. symfóni-
unni við pianóundirleik — sner-
ust um önnur mál en þennan
samning, sem hafði hvort eð er
verið matreiddur fyrirfram upp
á hvern punkt og kommu. Þegar
Helmut Schmidt ræddi við
bandariskjaforseta, Wilson og
Giscard d’Estaing frakklands-
forseta, ræddu þeir um efna-
hagsmál — og reyndar voru þær
umræður i beinu framhaldi af
fundum þessara manna i Bonn
fyrir skömmu.
Hver var að tala um það að
Bandarikjunum væri að hnigna,
dollarinn ekki eins almáttugur
og áður og horfur væru á sam-
veldi sameinaðrar Evrópu og
Japans yfir kapitaliska hluta
heimsins? Allar þessar forspár
virðast nú rangar: Evrópa er
orðin að fransk-þýsku tviveldi,
bandarikjamenn — sem nú eru
komnir það vel á veg að dollar-
inn er gftur orðinn eftirsótt
mynt — biðja evrópumenn að-
stoðar til að komast upp úr
efnahagskreppunni, og evrópu-
menn, með vestur-þjóðverja i
broddi fylkingar, taka þegar vel
i þá beiðni vegna sinna eigin
hagsmuna.
Eftir að Ford og Helmut
Schmidt höfðu gengið frá þess-
um málum i viðræðum sinum i
Helsinki, lýsti Ford þvi yfir
hvað hann teldi nauðsynlegt að
„samræma” evrópskt og
bandariskt efnahagslif og jafn-
vel „fella það saman”. Enginn
hafði neitt við þetta að athuga,
og enginn talsmaður Hvita
hússins taldi nauðsynlegt að
draga neitt úr þessum hrein-
skilnu orðum. Það litur þvi út
fyrir aö kapitaliski hluti heims-
ins hafi svo mikla þörf fyrir að
gott ástand riki i Bandarikjun-
um að ráðamenn hans gangi að
öllum kröfum til að stuðla að
þvi. Eftir umræðurnar i Bonn og
Helsinki virðist vera að mynd-
ast aftur eins konar nýskipun
kapitaliska heimsins sem siglir
i kjölfar kreppunnar, þótt henni
sé reyndar ekki lokið fyllilega
enn. Franski efnahagssérfræð-
ingurinn og blaðamaðurinn
Michel Bosquet gerði nýlega
skemmtilega grein fyrir þessari
þróun og þeim afleiðingum, sem
hún virðist nú ætla að hafa, i
blaðagrein sem hann skrifaði i
vikuritið „Le Nouvel Observa-
teur”. Er fróðlegt að drepa hér
á nokkur atriði sem hann nefnir
i greininni.
Bandariska kreppan, sem
náði hámarki sumarið 1973,
hófst 1967, þegar bandarikja-
stjórn bað stjórnir Vestur-
Evrópu að kaupa ekki gull fyrir
þá dollara, sem bankar utan
Bandarikjanna áttu. Frakkar,
undir forystu de Gaulle, brugð-
ust harkalega við; þeir héldu
þvi fram að alþjóðleg forréttindi
dollarans gerðu bandarikja-
mönnum kleift sað lifa um efni
fram, kaupa verksmiðjur i
Evrópu án þess að borga þær,
og láta aðrar þjóðir bera
kostnaðinn af styrjaldarrekstri
þeirra i Vietnam. Þótt aðrar
þjóðir höfnuðu þeirri hugmynd
de Gaulleað miða gengi gjald-
eyris aftur við gull, kom mörg-
um stjórnum saman um að
nauðsynlegt væri að endur-
skipuleggja alþjóða-gjaldeyris-
kerfið og steypa dollaranum úr
stóli. Viðleitni til þess náði
hámarki upp úr 1971.
Það ár var vöruskiptajöfnuð-
ur bandarikjamanna þeim ó-
hagstæður i fyrsta skipti i 75 ár,
og greiðslujöfnuðurinn var
einnig óhagstæður um 30 mil-
jarða dollara. Þeir sem áttu
dollara, einkum bankar og al-
þjóðleg fyrirtæki, kepptust við
að skipta þeim i mörk og jen.
Bandarikjastjórn neyddist til að
lækka gengi dollarans um 20%
og jafnvel setja strangar reglur
um bandariska fjárfestingu er-
lendis. Hrun bandariska heims-
veldisins virtist yfirvofandi og
tilraunir til að reisa dollarann
við leiddu ekki til annars en
stöðnunar án þess þó að stöðva
verðbólguna.
Sérfræðingarnir sem urðu si-
fellt svartsýnni, komust nú að
þvi að efnahagur Bandarikj-
anna var i hinu versta ástandi:
hann var búinn að missa allan
sinn sveigjanleik og löngu hætt-
ur að vera samkeppnishæfur.
Hlutur hans i viðskiptum vest-
urlanda hafði á 20 árum minnk-
að úr 70% i 49%. I tiu ár höfðu
arðbærar fjárfestingar verið
helmingi minni i Bandarikjun-
um en i Vestur-Þýskalandi.
Aukning framleiðninnar á árun-
um ’60—’70 hafði ekki náð helm-
ingi þess sem var i EBE-löndun-
um. Bandarikjunum var greini-
lega að hnigna og evrópumenn
töldu tima til þess kominn að
skipta um hlutverk: framtiðin
var þeirra.
En evrópumönnum skjátlað-
istillilega, þeir héldu að i hinum
„frjálsa heimi” riktu einungis
lögmál kapitalisks efnahagslifs,
og gleymdu þvi að bandarikja-
menn höfðu önnur tromp i bak-
höndinni: hernaðar- og stjórn-
málastöðu sina. Með þvi að etja
evrópumönnum hverjum móti
öðrum og nota á vixl loforð og
hótanir tókst þeim að splundra
flestum ráðum sem evrópu-
menn ætluðu að beita: Eura-
tom, sameiginlegum áætlunum
um flugvélasmiðar o.þ.h. Það
nægði að hóta vestur-þjóðverj-
um brottflutningi bandarisks
herliðs til þess að spilla endan-
lega öllum áætlunum um
evrópska mynt.
Meðan þetta gerðist undir-
bjuggu bandarikjamenn gagn-
sókn sina: þeir felldu dollarann
tvisvar. Hann var búinn að
missa allt gildi sem varasjóða-
mynt en varð nú góð viðskipta-
mynt. Bandarisk laun urðu
lægri en þýsk: alþjóðleg fyrir-
tæki fóru þvi að fjárfesta aftur i
Bandarikjunum og bandariskar
vörur urðu samkeppnishæfar, á
ný.
Um leið hugleiddu banda-
rikjamenn meistaralegan leik.
Eitt af þvi sem skapaði banda-
risku efnahagslifi erfiðleika var
oliuverðið: bandarisk fyrirtæki
keyptu oliu frá Texas eða Kali-
forniu á 3 dollara tunnuna, en
evrópsk fyrirtæki borguðu að-
eins 1.80dollara fyrir tunnu af
arabiskri oliu. Meðal þeirra
bandarikjamanna, sem höfðu
miklar áhyggjur af þessu á-
standi var James Akins, sem þá
var ráðgjafi bandariska utan-
rikisráðuneytisins i orkumálum
en varð svo sendiherra i Sádi
Arabiu. t april 1973 skrifaði '
hann grein i timaritið „Foreign
Affairs”, sem siðar varð all-
fræg, um afleiðingar af hugsan-
legu banni araba við oliusölu til
Evrópu. Sex mánuðum siðar
var þetta bann komið á, og þá
breyttist öll aðstaðan gersam-
lega bandarikjamönnum i hag.
Eftir 1974 borga evrópumenn og
japanir tveimur og hálfum sinn-
um meir fyrir oliuna en banda-
risk fyrirtæki fyrir oliu frá Tex-
as, og er það jafnvel hærra verð
en sérfræðingar i Washington
telja æskilegt. Agóði oliufélag-
anna verður nú meiri en nokkru
sinni fyrr, og dollarinn verður
að nýju mjög eftirsótt mynt.
Allt var þá tilbúið til að snúa
ástandinu aftur bandarikja-
mönnum i hag, en þeir létu doll-
arann enn lækka um 20% frá
sumrinu 1974; meðþvi vildu þeir
sýna bæði aröbum og evrópu-
mönnum hverjir væru húsbænd-
ur i kærleiksheimili kapitalism-
ans. Gildi „oliudollaranna”
minnkaði.en um leið gerðu oliu-
framleiðendur innkaup sin æ
meir i Bandarikjunum. Vöru-
skiptajöfnuður bandarikja-
manna batnaði, og i júni 1975
var hann þeim hagstæðúr um
1,7 miljarða dollara.
Þá loks fór dollarinn að hækka
aftur: þegar evrópumenn eru
búnir að skilja að þeim stoðar
ekki að etja kappi við banda-
rikjamenn, kemst allt i röð og
reglu, og þá má fara að ræða
málin. Bandarikjamenn vilja
nú, eins og Kissinger og Ford
hafa sagt, að þessar viðræður
byggist á eftirfarandi meginat-
riðum:
— Samstarf evrópumanna er
atriði, sem um verður að semja
við bandarikjamenn. Sameinuð
Evrópa verður að vera „atlant-
isk” ef hún verður nokkurn tima
til.
— Evrópumenn eiga ekki að
vefengja stöðu dollarans, heldur
eiga þeir að styðja bandarikja-
menn i að halda valdastöðu
sinni. Það er i rauninni hags-
munamál evrópsks kapital-
isma.
— Efnahagur Evrópu er háð-
ur þvi að bandariskur efnahag-
ur sé i góðu ástandi. Þess vegna
þarf að samræma efnahags-
stefnu beggja aðila.
— Evrópumenn fá að njóta
góðs af bandariskri tækni á
ýmsum sviðum ef þeir vilja
taka upp samvinnu við banda-
rikjamenn á þessum sviðum i
stað þess að keppa við þá. Og að
þessu virðist „evrópska tviveld-
ið” ætla að ganga.
(e.in.j. endursagði)
Fyrsti vetur
fjölbrauta-
skólans hefst
1. október
Nú i haust hefur fyrsti raun-
verulegi fjölbrautaskólinn göngu
sina i Breiðholti i Reykjavik. Við
snerum okkur til Guðmundar L.
Sveinssonar skólastjóra skólans
og ræddum við hann um skólann,
skipulag hans og undirbúning að
starfinu sem nú cr aö hefjast.
Guðmundur bjóst við að skólinn
gæti tekið til starfa þann 1. oktð-
ber n.k. og yrði nemendafjöldinn
einhversstaðar á bilinu frá
230—260, en þó gæti einhver
breyting orðið á þessum tölum,
þar sem öll kurl væru ekki komin
enn til grafar.
Við skólann verða fjögur svið,
menntaskólasvið, iðnfræðslusvið
viðskiptasvið og samfélags- og
uppeldissvið. Hvert þessara sviða
verður með þrem brautum,
þannig að við skólann verða þá
alls 12 brautir. A menntaskóla-
sviði verða þessar brautir:
tungumála-, eðlisfræði-, og
náttúrufræðibraut. A iðnfræðslu-
sviði verða málmiðna-, tréiðna-
og snyrtiiðnbraut. A viðskipta-
sviði verða búðar og sölufræði-,
skrifstofu og stjórnunar-, og
einkaritarabraut. Á samfélags-
og uppeldissviði verða heilsu-
gæslubraut, en inn i þá braut
kemur sjúkraliða-, hjúkrunar- og
fóstrunám, þetta nám verður
ekki aðfaranám eins og i fram-
haldsdeildunum, heldur raun-
verulegt sjúkraliða-hjúkrunar- og
fóstrunám. önnur brautin verður
heimilisfræða- og handmennta-
braut, þarna eru tengdar saman
tvær brautir, sem siðar verða
sjálfstæðar, sem heimilisfræða-
braut og mynd-og handmennta-
braut. Siðasta brautin á þessu
sviði er svo gagnfræðabraut, en
gagnfræðapróf verður siðast
tekið á landinu vorið 1976 og sagði
Guðmundur að þarna væri verið
að gefa nemendum kost á að fara
i gagnfræðabraut sem vilja taka
gagnfræðapróf. En siðan hverfur
gagnfræðaprófið alveg úr okkar
skólakerfi.
Kennslan mun hins vegar fara
fram i deildum og verða þær 15
talsins, þegar þær verða allar
komnar. 1 vetur verða þó þessar
deildir ekki allar, heldur verða
þar islenskudeild, tungumála-
deild, stærðfræðideild, eðlis- og
efnafræðideild, náttúrufræði-
deild, samfélags- og uppeldis-
deild, viðskiptadeild, mynda- og
handmenntadeild og iþróttadeild.
Námsefninu verður siðan skipt
i kjarna, kjörsvið og valgreinar,
en á fyrsta ári verður bara um að
ræða kjarna og kjörsvið. A fyrsta
ári verður kjarninn afarstór,
sameiginlegur fyrir allar brautir
skólans eða allt að helmingur
námsins. Sagði Guðmundur að
þetta væri gert til að auðvelda
nemendum að skipta um braut
eftir eitt ár eða jafnvel eina önn.
Siðan dregur úr kjarnanum,
þannig að á öðru ári verður hann
ekki nema fjórði hluti námsins og
ekki nema tiundi hluti á þriðja ári
og hverfur svo.
Ætlunina með þessum sam-
eiginlega kjarna sagði Guð-
mundur vera þá, að tengja saman
allar brautirnar og reyna þannig
að koma i veg fyrir að skil verði á
milli sviðanna fjögurra, svo að
skólinn brotni ekki niður i
menntaskóla, iðnskóla.verslunar-
skóla o.s.frv., heldur verði sam-
ræmdur framhaldsskóli.
Þá spurðum við Guðmund
hvernig gengið hefði að fá
kennara og sagði hann að búið
væri, að ráða 17 1/2 kennara.
Þetta væri ekki nægilegt kenn-
Guðmundur L. Sveinsson skóia-
stjóri f jölbrautaskólans i
Breiðholti.
Rœtt við
Guðmund
Sveinsson
skólastjóra
aralið, og fengist kannski að fast-
ráða fleiri, en að svo stöddu gæti
hann ekkert fullyrt um það. Auk
þess væri liklegt að skólinn þyrfti
að fá stundakennara, en hversu
margir þeir yrðu væri ekki hægt
að segja að svo komnu máli.
Dreifing nemenda á hin fjögur
svið i skólanum virðist ætla að
verða nokkuð jöfn á þessum fyrsta
vetri, þó verða liklegast einna
flestir á samfélags- og uppeldis-
sviðinu, og taldi Guðmundur að
það væri fyrir það að sjúkraliða-
og hjúkrunarnámið hefði sérstakt
aðdráttarafl eins og væri.
Að lokum sagði Guðmundur, aö
þetta væri nú aðeins upphafið á
þessum skóla, en hann væri
hannaður og skipulagður fyrir
1400 nemendur. Núna hefði skól-
inn aðeins eina álmu til umráða
og ætti það að duga i tvö ár.
Hreint É
^land I
fagurt I
land I
LANDVERND